Плутоний

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Плутоний latin yazuında])
НептунийПлутоний / Plutonium (Pu) Америций
Атом номеры 94
Матдәнең тышкы күренеше
Атомның үзлекләре
Атом массасы
(моляр масса)
[244,0642] а. м. б. (г/моль)
Атом радиусы пм
Ионлаштыру энергиясе
(беренче электрон)
кДж/моль (эВ)
Электрон конфигурациясе
Химик үзлекләре
Ковалент радиусы пм
Ион радиусы пм
Электр тискәрелеге
(Полинг буенча)
Электрод потенциалы
Оксидлашу дәрәҗәсе
Матдәнең термодинамик үзлекләре
Тыгызлык 19,74 г/см³
Моляр җылы сыешлыгы Дж/(K·моль)
Җылы үткәрүчелек Вт/(м·K)
Эрү температурасы K
Эрү җылылыгы 641 кДж/моль
Кайнау температурасы 3327 K
Парга әйләнү җылылыгы кДж/моль
Моляр күләм см³/моль
Матдәнең кристаллик рәшәткәсе
Рәшәткә төзелеше
Рәшәткә параметрлары Å
Дебай температурасы K

Плутоний (лат. Plutonium, Pu) — Менделеевның периодик таблицасының 7 период элементы. Тәртип номеры - 94. Бик нык агулы авыр радиоактив металл, көмеш ак төстә[1]. Периодик таблицада актиноидлар гаиләсендә урнашкан.

Символы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Плутоний элементының символы — Pu (Плутоний дип укыла).

Үзенчәлекләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бу элемент өчен башка элементлардан структур һәм башка физик-химик үзенчәлекләре нык аерылып торуы хас[1]. Плутонийның төрле температура һәм басым диапазонында җиде аллотроп модификациясе бар[2]: α, β, γ, δ, δ', ζ һәм ε.

Тотрыклы изотопларга ия түгел.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Плутоний 1940 елда Гленн Сиборг тарафыннан ачыла. Берклида Калифорния Университеты хезмәткәрләре төркеменең плутонийны ачуы 60 дюймлы циклотрон ярдәмендә башкарыла.

Сәнәгать күләмендә җитештерелә башлаган беренче ясалма химик элемент[3] АкШ һәм алга таба СССР аны тәүгеләр булып җитештерә башлый. Плутонийны табигый изотоп уран U238 элементыннан алалар. Дөньяда төрле формада сакланган плутонийның гомуми саны 2003 елда 1239 т бәяләмәсе бирелгән булган[4].

Ул атом-төш коралы («корал плутоние» дип атала), гражданлык һәм тикшеренү атом реакторлары өчен ягулык һәм космик кораблар өчен энергия чыганагы җитештерүдә киң кулланыла[5]. 1945 елда Америка Кушма Штатлары-нда төзелгән һәм тикшерелгән дөньядагы беренче атом-төш бомбасында плутоний заряды кулланыла. 1949 елда СССР-да беренче сыналган бомба да шул ук типтагы була[6]

Берклидагы циклотрон, нептуний һәм плутоний алу өчен кулланыла.
Гленн Теодор Сиборг (1912—1999) хезмәткәрләре белән бергә Берклида тәүге тапкыр плутонийны синтезлый . Эдвин Макмилланга һәм Гленн Сиборгка «трансуран элементлары химиясен өйрәнү өчен» 1951 елда Нобель премиясе бирелә.

Исеменең килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

94-енче химик элементның исемен Артур Валь һәм Гленн Сиборг биргән. 1948 елда Эдвин Макмиллан ураннан соң табылган 93-енче химик элементны нептуний дип атарга тәкъдим итә, чөнки Нептун планетасы Ураннан соң беренче тора. Ә икенче булып Уран артында Плутон урнашкан, шулай итеп плутоний атамасы килеп чыга.

Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рус телендә:
  • Плутоний// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 20-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  • Плутоний (рус.). Популярная библиотека химических элементов (14 октября 2003). Дата обращения 11 октября 2010.утоний (рус.). Популярная библиотека химических элементов (14 октября 2003). Дата обращения 11 октября 2010.
  • И. Я. Василенко, О. И. Василенко. Плутоний (рус.) (pdf) — 8 стр. — Воздействие плутония на организм. Дата обращения 30 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
Инглиз теле:
  • CSIRC. — Обзоры ядерных происшествий, в том числе связанных и с плутонием. Дата обращения 23 ноября 2010. Архивировано 29 сентября 2007 года.
  • W. G. Sutcliffe, R. H. Condit, W. G. Mansfield, D. S. Myers, D. W. Layton, P. W. Murphy. A Perspective on the Dangers of Plutonium (англ.). Lawrence Livermore National Laboratory (14 April 1995). Дата обращения 29 декабря 2010.
  • Johnson, C. M.; Davis, Z. S. Nuclear Weapons: Disposal Options for Surplus Weapons-Usable Plutonium (англ.). CRS Report for Congress # 97-564 ENR (22 May 1997). Дата обращения 29 декабря 2010.
  • Physical, Nuclear, and Chemical, Properties of Plutonium (англ.). IEER[en] (July 2005). Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Bhadeshia, H. Plutonium (англ.). University of Cambridge. — Кристаллография плутония. Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • David Samuels. End of the Plutonium Age (англ.). Discover Magazine (22 November 2005). Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Pike, J.; Sherman, R. Plutonium Production (англ.) (недоступная ссылка). Federation of American Scientists (20 June 2000). Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Plutonium Manufacture and Fabrication (англ.). Nuclearweaponarchive.org. Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Ong, C. World Plutonium Inventories (англ.). nuclearfiles.org (1999). Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Plutonium, Radioactive (англ.). NLM Hazardous Substances Databank. Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.
  • Annotated Bibliography on plutonium (англ.) (недоступная ссылка). Alsos Digital Library for Nuclear Issues. Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 3 февраля 2009 года.
  • Chemistry in its element (англ.) (mp3). Plutonium. Royal Society of Chemistry’s Chemistry World. Дата обращения 29 декабря 2010. Архивировано 22 августа 2011 года.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. 1,0 1,1 Милюкова М. С., Гусев Н. И., Сентюрин И. Г., Скляренко И. С. . — (Аналитическая химия элементов). — 3400 экз.
  2. Richard D. Baker {{{башлык}}} // Соавт.: Hecker, Siegfried S.; Harbur, Delbert R. Los Alamos Science. — Los Alamos National Laboratory. — С. 148, 150—151.
  3. . — Т. 4. — (Энциклопедии. Словари. Справочники). — 81 000 экз.
  4. Аркадий Круглов {{{башлык}}}(рус.) // Газета Коммерсантъ : статья. — Коммерсантъ. — В. 2753. — № 150.
  5. Uncovering the Secrets of Actinides (pdf). Actinides Can Mean Nuclear Chemistry pp. 17. Lawrence Livermore National Laboratory (2000-06). әлеге чыганактан 2012-08-13 архивланды. 2011-03-22 тикшерелгән. архив күчермәсе (PDF), Archived from the original on 2012-08-13, retrieved 2022-11-17 
  6. Хронология испытаний ядерного оружия // Испытания ядерного оружия и ядерные взрывы в мирных целях СССР (1949—1990) / Ред. кол.: Андрюшин, И. А. и др. — Информационное издание. — Саров: РФЯЦ-ВНИИЭФ, 1996. — С. 11—49. — 66 с. — ISBN 5-85165-062-1. 8 октябрь 2010 елда.архивланган