Портал:Татар тарихы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Татар тарихы latin yazuında])
Ярдәм үзәге · Җәмгыять үзәге · Форум · Порталлар · Сайланган эчтәлек · Проектлар · Мөрәҗәгатьләр · Бәяләү эшчәнлеге
Татар тарихы порталы

Әнкараның Гази университетындагы (төрк.) Билге ханга куелган һәйкәлташы репликасы, Төркия байрагы Төркия

Татарлар (Tatarlar) — күбесенчә Авразия кыйтгасында яшәгән төрки халык.

Дөньяда саннары якынча 7 млн., алардан Россия байрагы Россия Федерациясендә як. 5,3 млн., Идел-Урал якларында як. 4,6 млн. дип исәпләнелә. Русиядә сан буенча икенче халык.

Татарлар төркемнәре буларак Идел буе-Урал, Себер, әстерхан, Кырым татарлары, нугайлар, Польша–Литва татарлары, керәшен татарлары, Касыйм татарлары, мишәрләр һ.б. билгеле. Идел-Урал татарларында болгарлар һәм башка һун кабиләләре, скифлар, сарматлар, хәзәрләр, аланнар, монголлар һәм бәлкем башка халыклар каннары акканы уйланыла.

Татарлар тарихы чыганаклары отуз татар токуз татар рәвешендә Күлтәгин (ингл.) һәм абыйсы Билге ханга (ингл.) куелган VIII гасыр бер-берсенә охшаш һәйкәлташлардагы язулардан башлана, Орхон елгасы үзәнлеге (ингл.).

Бу язулар 1889 елда / Россия империясе галиме Николай Ядринцев (рус.) экспедициясе тарафыннан табыла, чыгышы буенча Пруссия патшалыгыннан булган алман Вилһелм Радлов тарафыннан бастырыла, 1893 елда Дания байрагы Данияле филологы Вилһелм Томсен (ингл.) тарафыннан ачыкланыла.

ЮНЕСКОның Бөтендөнья мәдәни мирасы объектлары исемлегенә кертелгән Монголия байрагы Монголияның Орхон елгасы үзәнлеге күренеше
Шәхес

Кубрат хан (tat.lat. Qubrat xan, болг. Кробат, Кубрат, греч. Χουβρατις, Курт, болг. Куртъ, Mari: Чумбылат, борынгы төрекчәдән "бүре") (~600 — 665)Һуннарның төрки утригыр, кутригыр кабиләләренең Дуло ыругыннан чыккан Фанагориядә хәким иткән болгар ханы, Бөек Болгар иленә нигез сала, Идел буе Болгарына нигез салучы Котрагның һәм Дунай буе Болгарына нигез салучы Аспарух'ның әтиләре.

Византия империясе тарихчыларыннан калган чыганакларга таянып эш итүче замандаш тарих галимнәре арасында, аның шул заманнарда Христиан дөньяcының үзәге булган Константинопольда император Ираклий I нең (ингл.) сараенда үсеп, соңгысы белән якын дус булуын, ул византиялыларның мәдәниятен һәм дәүләтләрнең "Бер Ходай, бер империя, бер дин" девизын хөрмәт, иконалар төшенчәсе булмаган борынгы Православие'ны кабул иткәне, Христиан дөньясында cенаторлар гына ташыган патриций (ингл.) дәрәҗәсен алганы турында фикер таралган.

Төркемнәр

Шулай ук, татарлар турында өстәмә

мәгълүмат өчен,

төркемнәренә кергән мәкаләләрне карагыз

Мәдәният

Лотфулла Фәттахов. «Сабантуе», 1957

Сабантуйтатар халкының борынгы бәйрәме. Хәзерге вакытта Сабантуй Татарстан Республикасында дәүләт бәйрәме статусын алды.

Татар тарихчылары

Равил Фәхретдинов – (1937 елның 14 март, Кариле авылы - 2014 елның 10 март, Казан) - мәшһүр татар тарихчы.

1958-1963 елларда Казан дәүләт педагогия институтында укый, 1963 елда СССР Фәннәр академиясе Казан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институтында археология буенча аспирантурада укый. 1972-1992 елларда мөстәкыйль экспедиция җитәкчесе булып Иске Казан урынын казый, гаҗәеп бай матди культура калдыклары туплый. Мәскәү дәүләт университетында урта гасырлар археологиясе буенча 1968 елда кандидатлык, 1990 елда докторлык диссертацияләре яклый.

Галим Татарстан Фәннәр академиясенең Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институтында баш гыйльми хезмәткәр булып эшли. Татарстан Республикасының фән һәм техника өлкәсендә Дәүләт премиясе лауреаты, Татарстанның атказанган фән эшлеклесе, Һади Атласи исемендәге премиянең беренче лауреаты.

Шәп мәкалә

Файл:WW1 TitlePicture For Wikipedia Article.jpg

Беренче бөтендөнья сугышы (28 июль 191411 ноябрь 1918) — кешелек тарихында иң эре кораллы низагларның берсе.

Аурупада ике сугыш арасы чорында Бөек сугыш буларак, / Россия империясендә Герман сугышы, ССБР байрагы ССРБ чорында Империалистик сугыш кебек рәсми булмаган исемнәре белән билгеле булды.

Аурупа, Африка һәм Якын Көнчыгыш (шулай ук кыска вакыт дәвамында Кытай һәм Тын океан) киңлекләрендә уза. Хәрби операцияләрдә 68 млн. гаскәр катнаша, 37 млн. кеше (сугышмаганнарны да санап) төрлечә җәрәһәтләнә, алар арасыннан үлүчеләрнең саны 16 млн. уза (үлүчеләр буенча 6нчы иң зур сугыш).

Икътисади империализм, территориаль һәм икътисади дәгъвалар, сәүдә киртәләре, милитаризм һәм автократия, җирле низаглар, Аурупа илләренең бер-берсе каршындагы союздаш вәгъдәләре нәтиҗәсендә башлана. Антантаның җиңүе белән бетә.

Күп вакыт узмыйча / Россия империясендә Февраль һәм Октябрь революцияләре, - Алман империясендә Ноябрь революциясе, / Госманлы империясе һәм Австро-Венгриянең башка сәбәпләр аркасында таркалуына китерә. Американ капиталының Аурупага үтеп керә башлавы.

Шәп рәсем

Татарларны искә алучы беренче тарихи документ - VIII гасыр башында ясалган Билге ( ) каһанга куелган һәйкәлташы (рус.), Монголия байрагы Монголия. Татарлар язуда отуз татар токуз татар буларак телгә алына.
Мәкаләләр

Татарлар һәм аларның борынгы бабалары яшәгән һәм яшәүче илләр


Тарихи дәүләтләр

Төрки каһанлыгы • Хәзәр каһанлыгы • Бөек Болгар • һ. б.
Идел буе Болгары
Төзелү тарихы • Шәһәрләр • Исламны кабул итү • Тышкы сәяси элемтәләр
Монгол империясе • Алтын Урда • Әстерхан ханлыгы • / Бөек Мәскәү кенәзлеге • Җагалдай • Казан ханлыгы (Казан ханнары • Мәдәният) • Курск төмәнлеге • Кырым ханлыгы • Ногай Урдасы • Себер ханлыгы • һ. б.
/ Русия патшалыгы: Касыйм ханлыгы • һ. б.
/ Россия империясе: Казан губернасы • Ырынбур губернасы • һ. б.
ССБР байрагы ССРБ: БАССР • ТАССР • һ. б.

Бүгенге вакыт

Россия байрагы Россия Федерациясе:
Әстерхан өлкәсе • Башкортстан республикасы • Мәскәү • Мәскәү өлкәсе • Мордовия республикасы • Свердловск өлкәсе • Татарстан республикасы • Удмурт республикасы • Сембер өлкәсе • Чиләбе өлкәсе • Чуашстан республикасы • Ырынбур өлкәсе • һ. б.
Үзбәкстан байрагы Үзбәкстан • Казакъстан Казакъстан • Украина байрагы Украина • Таҗикстан байрагы Таҗикстан • Кыргызстан байрагы Кыргызстан • Төрекмәнстан байрагы Төрекмәнстан • Румыния байрагы Румыния • Азәрбайҗан байрагы Азәрбайҗан • Төркия байрагы Төркия • Белорусия байрагы Белорусия • Польша байрагы Польша • Латвия байрагы Латвия • Болгария байрагы Болгария • Алмания байрагы Алмания • Финләндия байрагы Финләндия • АКШ байрагы АКШ • Аустралия байрагы Австралия • Кытай байрагы Кытай Халык Җөмһүрияте • Япония байрагы Япония • һ. б.
Беләсезме…

Мин булыша алганым

Википедияның татар-телле бүлегендәге Татарлар тарихына караган барлык феноменнарны билгеләү һәм алар белән бәйле вазгыятьләрне аңлату өчен кулланылган терминнарга багышланган мәкаләләрне булдыру, тулыландыру, мәгълүматны төзәтеп бару һәм структураны тәртиптә тотуга керткән өлешегез өчен рәхмәтләр яусын!

үзгәртү 

Тугандаш порталлар

Җәмгыяви фәннәр: Антропология (Археология) • География • Икътисад • Мәгариф • Психология • Социология • Тарих • Тел белеме • Хокук
Фән тарихы

Сугыш: 1812 елгы Англо-Американ сугышы • Африканың хәрби тарихы • Госманлы империясе хәрби тарихы • Итальян сугышлары • Наполеон сугышлары • Беренче бөтендөнья сугышы • Икенче бөтендөнья сугышы • Бангладеш азатлык сугышы • Салкын сугыш • Һиндстан бәйсезлек хәрәкәте

Тарихи дәүләтләр: Австро-Венгрия • Алтын Урда • Борынгы дөнья (Борынгы алман мәдәнияте • Борынгы Греция • Борынгы Мисыр • Борынгы Рим • Борынгы Якын Көнчыгыш • Борынгы Япония) • Бөек Болгар • Британ империясе • Византия империясе • Госманлы империясе • Дунай буе Болгары • Идел буе Болгары • Казан ханлыгы • Төрки каһанлыгы • Колониализм • Монгол империясе • Русия империясе • Советлар Берлеге • Урта гасырлар

Татар тарихы

Вакыт


Тиңдәш бүлекләр: География һәм урыннар • Дин һәм ышанычлар • Җәмгыять һәм җәмгыяви фәннәр • Математика һәм мантыйк • Мәдәният һәм сәнгать • Сәләмәтлек һәм медицина • Табигый һәм физик фәннәр • Тарих һәм вакыйгалар • Технология һәм гамәли фәннәр • Шәхес һәм шәхесләр • Фәлсәфә һәм фикерләү