Сербларның традицион тораклары

Сербларның традицион тораклары - сербларның борынгы торак архитектурасы, ул XX гасырга кадәр авыл җирлегендә киң таралган.

Торак төрләре теге яки бу табигый һәм тарихи өлкәләргә бәйле рәвештә аерылды. Югославиянең традицион торакларын өйрәнү белән Й.Цвиич һәм Б. Койич исемле галимнәр шөгыльләнә.

Төзелеш техникасы һәм материаллар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Торакларның архаич төрләренә землянкалар һәм буралар керә. Землянка (серб. земуница) һәм ярымземлянка - примитив торак пункт, аларның беренчесе — Воеводинада һәм Сербия якларында, икенчесе-тау терлекчелеге районнарында таратылган. Йортны планлаштыру буенча, нигездә, бер үлчәмле, кечкенә ишек һәм тәрәзә, ике катлы салам яки дерннан түбәсе булган. Кайвакыт землянка янында күкерт үрүләреннән кечкенә өй төзегәннәр^[1].

Брвнара (серб. брвнара) — шулай ук бер бүлмәле, түшәмсез, ачык учаклы, кайчагында нигезсез булган торак пункт. Мондый йортлар яңа яшәү урынына җиңел ташыла торган булганнар. Киселгән гөмбәләрне хәтерләткән өйчекләр корганнар (серб. плетара). Примитив йортларның бу төрләре XIX гасырның икенче яртысыннан акрынлап юкка чыга башлады. Косова һәм Метохиянең хәерче халкы күпмедер вакыт мондый өйләрдә (серб. крбуљача) яшәвен дәвам итте^[2].

Төркия Урман иле вакытында Сербиядә зур мәйданнар биләгән Белград шулкадәр урман белән сугарылган ки, аларга "Шумадия" исеме беркетелгән (шума-урман). Агач брвнаралар сербларда да, черногориялеләрдә дә, боснийлылар да, хорватлар һәм словенцевларда да таратылган. Брвнараны башта нигезсез яки түбән фундаментта (җирдән 50 см) итеп ясаганнар. Бүрәнәләр "почмагына" яки "касәгә" җәелә иде. Нигездә ике катлы (дүрт катлы) түбә башта сохларда (баганаларда), XIX гасыр азагыннан стропилларда төзелә.

Беркүпме вакыттан соң Брвнарлар каркас йортлары белән алмаштырыла (серб. плетара). Морав йортлары- бер катлы каркас корылмалар, күбесенчә квадрат формада. Агач каркаска үрмәдән стеналар ясалган. XIX -XX гасырлар чигендә каркас йортлар алмашына акрынлап кирпеч һәм таш йортлар килә. 1950 елларда Шумадиядә каркас йортлары сакланып кала. Воеводинада XVIII гасырдан бирле глинобитлы йортлар төзелә^[3].

Требина Районында таш йорт (Герцеговина)
Милош Обренович өе (Үзәк Сербия)
Йорт каршындагы ишегалды, Караджич(Көнбатыш Сербия)
Покревеникавылнда коры кладка техникасы белән төзелгән таш йорт,(Пирот тирәсе , Көньяк-Көнчыгыш Сербия)
Бранковинаавылында музей-тыюлыкта традицион йортлар, (Валеводан йорак түгел, Көнбатыш Сербия)