Keçe Çınlı
Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Keçe Çınlı – Tatarstannıñ Çüpräle rayonı sostavına kergän awıl. Keçe Çınlı yılğası buyına urnaşqan häm şuñadırmı rayonnıñ iñ zur awıllarınnan sanala. Awıl cirlegeneñ ğomumi mäydanı 6405 gektar, sörü cirlege 5423 gektar.
Awılda 582 xucalıq, 1407 keşe yäşi.
Awıl cirlegendä Keçe Çınlı urta ğomumi belem birü mäktäbe urnaşqan. Ul 1925 yılda dürtyıllıq mäktäp itep barlıqqa kilä, ä 1931 yılda – tulı bulmağan urta mäktäp, annan soñ 1972 yılda – urta ğomumi belem birü mäktäbe dip üzgätelä.
Awılda 350 urınlıq Mädäniät yortı, 5 şäxsi kibet, 1 däwlät qaramağındağı kibet, tegermän, awıl tulısı belän gazlaştırılğan. Xalıqnıñ 30% üzäkläşkän su sistemasınnan qullanıla, üzäk uramnarda 1993-95 yıllarda asfalt tüşälgän. Rayon üzägenä qädär 30 km.
Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- I yurama. Keçe Çınlı, Taw yağında urnaşqan bulsa da, Bolğarğa yaqın ğına. Ul Bolğar däwläte zamannarında uq bulğanğa oxşıy. Keçe Çınlı awılı arqılı zur säүdä yulı uza torğan bulğan. Bolğar däwläte cimerelgäç, törle taraflarğa taralğan xalıqnıñ ber öleşe dä änä şul awılğa barıp töplängän. Awıl şul zamanda zurayıp, nığıp qalğan.[1] Bu yurama fäqät riwayätkä genä nigezlängän.
- II yurama. Keçe Çınlı awılına XIV yözneñ axırı–XV yözneñ başında, yäğni Qazan xanlığı zamanında nigez salınğan. Berençe bulıp kilüçe keşelär, yılğanıñ sul yaq yarında qalquraq urın tabıp, şunda töplänep qalğannar.
- III yurama. 1648 yılda Sember şähäre salınğannan soñ xäzerge Çüpräle rayonı cirlärenä Räsäy İmperiäse xäkimiäte tarafınnan mişär-tatarları yünätelä. Keçe Çınlı cirlärenä laşmannar һäm alar belän idarä itüçe morzaları kilä. Alar kilgändä bu cirlärdä urman ğına bulğan. Aqsaqallar äytüençä «morzalar Tömän tatarlarınnan bula». Bu morzalar awılnı saldıra, aña isem birälär. Keçe Çınlı ul waqıtlarda iñ zur awıllardan sanala, monda zur bazarlar uzdırıla.[2]
Keçe Çınlı tarixı urıs däwläte belän bäreleşlärgä bay. Awıl xalqı Pugaçev һäm başqa baş kütärülärdä qatnaşa.
1857 yılda Urıs Çınlısı igençeläre һäm Keçe Çınlı keşeläre belän qarşılıq çığa. Keçe Çınlı cirläre urıslarğa qanunnardan tış satılğan bula. Älbättä, Keçe Çınlı xalqı bu cirlärne kire qaytarmaqçı bulalar. Läkin Sember ölkäse urıs krestyannarı yaqlı bula һäm tatarlarğa qarşı atlı qazaqlarnı cibärä. Tatarlar şul ölkä soldatları (рус. «губеренскик солдаты») belän suğışa başlıy, berniçä keşe yaralana, ülüçelär dä bula. 1905 yılnıñ 2 avgustında tatarlar tarafınnan igen ağulaw xalen tikşerü öçen cibärelgän Sember keşeläre xökem itelä, alardan cirgä xuça bulu kägäzläre taläp itelä. Keçe Çınlı xalqına qarşı ike rota cäyäwle ğäskär yünälenä. 7 avgustta Keçe Çınlığa maxsus räweştä Sember gubernatorı da kilä. Anıñ bäxäsne sud aşa xäl itügä öndäwläre uñışsız bula. Xalıq tawış kütärä, cirlären kire qaytarunı taläp itä. Şulay da cirlär Urıs Çınlısına, soñraq TASSR barlıqqa kilgäç, Sember ölkäsenä kerep qala.
Geografiäse[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Qullanğan çığanaqlar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- http://mal-tsilna.ucoz.ru
- http://www.chuprale.ru/index.php/ru/2010-01-17-13-18-21 2010 елның 12 август көнендә архивланган.
- http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Article/Aman_IstKonf.php
- http://mal-tsilna.ru(үле сылтама)
- Avtorlar: Miñlebaev Q.S. häm Alimov Z.C. | Çınlı çişmäläre.- Qazan:Tatar Kitap Näşriyäte,2002
İskärmälär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Sıltamalar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
 |
Bu mäqälä Tatar (Latin) Wikipediäseneñ saylangan mäqälälär rätenä kerä. |