Mostafa Cämilev
Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
| Mostafa Cämilev (Qırımoğlu) qırımtatarça Mustafa Abdülcemil Qırımoğlu | |
|---|---|
 Mostafa Cämilev | |
| Tulı iseme | Mostafa Abdülcämil Cämilev (Qırımoğlu) |
| Hönäre | säyäsätçe, çämäğät eşleklese, xoquq yaqlawçı, dissident |
| Tuu datası | 13 noyäber 1943 (80 yäş) |
| Tuu cire | .gif){kind=small} / Qırım ASSR, .svg){kind=small} RSFSR,  SSRB |
| Watandaşlığı | SSRB ->  Ukraina |
| Milläte | Qırımtatar |
| Büläk häm premiäläre | Nansen premiäse,   |
Mostafa Abdülcämil Cämilev (Qırımoğlu) (qırımtatarça Mustafa Abdülcemil Cemilev (Qırımoğlu), 1943, Qırım) - qırımtatar milli xäräkäteneñ kürenekle wäkile häm citäkçeläreneñ berse, säyäsätçe, xoquq yaqlawçı, sovet dissidentı, Qırımtatar Milli Mäclese räise (1991-2013).
Nansen premiäse (1998), Törkiäneñ Cömhüriät Ordenı (2014)[1], Pülşäneñ «Solidarność» häm başqa premiälär häm büläklär iäse.
Qazanışlar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Barlıq ğömeren Mostafa Cämilev qırımtatar xalqı xoquqları öçen köräşkä bağışlıy. Sovet çorında üz xalqın watanına qaytaru öçen köräş alıp bara, dissidentlar rätenä kertelä[2]. Sovetlar Berlege tarqalu aldınnan Qırımğa qayta, Qırımtatar Milli Mäclesen citäkli, 2014 yılda Qırımnıñ Rusiägä quşılğanınna kisken qarşı çığa[[3].
Watanpärwärlege öçen Mostafa Cämilevne «Qırım ulı» (кырымтат. Qırımoğlu) dip atıylar. Anı berniçä tapqır Tınıçlıq öçen Nobel bülägenä täqdim itälär (şul isäptän, 2014 yılda tatar milli xäräkäte wäkilläre tarafınnan[4]).
Tärcemäi xäle[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Mostafa Cämilev 1943 yılnıñ 13 noyäberendä Qırım ASSRnıñ Bozköy awılında (elegräk ğailäse Ay-Serez bistäsennän quıp cibärelgän), daladağı Qırımda dönyağa kilä.
1944 yılnıñ 18 mayında qırımtatar xalqı belän Qırımnan Üzbäk SSR-na sörgengä cibärelgän.
Taşkent şähärendä Aviatözeleş zavodında tokar' bulıp eşlägän. Anda mäktäpne tämamlağaç, aviatsiä zavodında toqär bulıp eşli. 1962 yılda Taşkent irriğätsiä häm awıl xucalığı injenerları institutına uqırğa kerä, läkin annan quıp çığarıla[5].
Xoquq yaqlaw eşçänlege[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1961 yılda Qırımtatar yäşläre berlegeneñ Taşkent bülegen oyıştıruda qatnaşa, anı citäkli. 1969 yılda «Sovetlar Berlegendä keşe xoquqları yaqlawnıñ initsiativalı törkem»ne oyıştıruda qatnaşa. Xoquq yaqlaw ölkäsendä aktiv şöğellänüe öçen 1966-1983 yıllar aralığında altı tapqır qulğa alına. Törmälärdä barlığı yaqınça 15 yıl ütkärä. 1975-1976 yıllarda Omsk törmäsendä 303 könlek açlıqnı tota. 1986 yılda azat itelä.
İctimaği häm säyäsi eşçänlege[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1989 yılda ğailäse belän Qırımğa, Baqçasaray şähärenä qayta.
1991 yılda Qırımtatar xalqı Qorıltayı cıyıla. Anıñ utırışında Mostafa Cämilev Qırımtatar Milli Mäcleseneñ räise itep saylana (2013 yılğa qädär).
Ukrainanıñ Yuğarı Radasına berniçä tapqır saylana.
2012 yılda "Batkivçina" saylaw isemlegennän Yuğarı Radağa saylana.
2014 yılda Qırım krizisında Ukraina bötenlegen yaqlıy.
2014 yılnıñ yazında Qırımnıñ Rusiägä quşıluına kisken qarşı çığa. 2014 yılnıñ 12 martında Tatarstan Däwlät Kiñäşçese Mintimer Şäymiev belän oçraşuda Qırım yazmışı turında şöyläşä. Soñraq Rusiä prezidentı Vladimir Putin belän telefonnan söyläşü ütkärä[6][7]. Läkin Cämilev üz qaraşın üzgärtmäde, Qırım statusı turında referendumda qırımtatar xalqın qatnaşmasqa çaqıra.
1991 yılda Qırımtatar xalqı Qorıltayı cıyıla. Anıñ utırışında Mostafa Cämilev Qırımtatar Milli Mäcleseneñ räise itep saylana (2013 yılğa qädär).
Ukrainanıñ Yuğarı Radasına berniçä tapqır saylana.
2012 yılda "Batkivçina" saylaw isemlegennän Yuğarı Radağa saylana.
2014 yılda Qırım krizisında Ukraina bötenlegen yaqlıy.
2014 yılnıñ yazında Qırımnıñ Rusiägä quşıluına kisken qarşı çığa. 2014 yılnıñ 12 martında Tatarstan Däwlät Kiñäşçese Mintimer Şäymiev belän oçraşuda Qırım yazmışı turında şöyläşä. Soñraq Rusiä prezidentı Vladimir Putin belän telefonnan söyläşü ütkärä[6][7]. Läkin Cämilev üz qaraşın üzgärtmäde, Qırım statusı turında referendumda qırımtatar xalqın qatnaşmasqa çaqıra.
Öylängän. Qızı häm ike ulı bar.
Qırım xökümäte belän nizağ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Qırım Cömhüriäte Rusiägä quşılğannan soñ Cämilev Rusiä säyäsetenä qarşı çığışlar yasıy, Rusiä köymäläre öçen Bosfor buğazın yabarğa çaqıra.
Matbuğat çaraları beldergänçä Cämilev äfändegä Rusiägä kerü 2019 yılğa qädär tıyılğan, läkin räsmi belderü käğäzen Cämilev almağan.
Qırım Cömhüriäteneñ bügenge citäkçese Sergey Aksönov Cämilevneñ Qırımğa qaytuına ayıruça qarşı çığış yasıy.
Büläklär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Sälcük universitetınıñ maqtawlı xoquq doktorı (1996, Törkiä).
- Nansen premiäse (1998).
Törkiä Cömhüriäte Ordenı (2014).
Polşanıñ «Solidarność» premiäse (2014).
Ukraina Irek ordenı (2018)- Tawriya universitetınıñ maqtawlı doktorı (2018)[8]
İskärmälär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Mostafa Cämilevkä Törkiäneñ Cömhüriät ordenı birelde
- ↑ Омский процесс: как судили Мустафу Джемилева в 1976-м(үле сылтама) (рус.)
- ↑ http://www.azatliq.org/content/article/25418771.html Mostafa Cämilev: "Мәскәүнең кырымтатарларны Казан түрәләре ярдәмендә буйсындыру сәясәте уңмады"]
- ↑ Татар оешмалары Мостафа Җәмилевне Нобель бүләгенә тәкъдим итә
- ↑ Джемилев Мостафа (рус.)
- ↑ 6,0 6,1 Мустафа Джемилев: «Шаймиев говорил, что сделает все возможное», archived from the original on 2014-05-15, retrieved 2014-06-15
- ↑ 7,0 7,1 Мостафа Җәмилев Владимир Путин белән сөйләште
- ↑ Мостафа Җәмилевкә 75 яшь: "Кырым азат ителмичә үләргә ярамый". Азатлык радиосы, 13.11.2018