Ğabdulla Tuqay

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Ğabdulla Tuqay latin yazuında])
(Tuqay битеннән юнәлтелде)

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Ğabdulla Tuqay
عبدالله توقاي‎
Tulı iseme Tuqay Ğabdulla Möxämmätğärif ulı
Hönäre şağir, tänqitçe, publitsist
Tuu datası 26 aprel 1886(1886-04-26)
Tuu cire Quşlawıç awılı, Arça voloste, Qazan öyäze, Qazan gubernası, Rusiä imperiäse
Watandaşlığı / Rusiä İmperiäse
Milläte tatar
Ülem datası 15 aprel 1913(1913-04-15) (26 yäş)
Ülem cire Qazan, Qazan öyäze, Qazan gubernası, Rusiä imperiäse
Ätise Möxämmätğärif mulla
Änise Mämdüdä
Sayt Tuqay saytı

Möxämmätğärif ulı Ğabdulla Tuqay (1886-1913 عبدالله توقاي‎), Tatar xalıq şağire, Tatar ädäbiäte klassigı, ädäbi tänqitçe, publisist, yaña zaman Tatar ädäbiätenä häm ädäbi telenä nigez saluçı.

Tärcemäi xäle[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1886 yılnıñ 26 Aprelendä Qazan gubernasınıñ Arça yağında, Quşlawıç awılında tua. 1895-1907 yıllarda Cäyek şähärendäge Motıyğiä mädräsäsendä uqıy, tipografiädä, gäcit häm jurnal redaksiälärendä eşli. 1905-1907 yılğı inqıylabi xäräkätlärdä qatnaşa.

İcat[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1907 yılnıñ közennän Qazanda Yäşen, Yalt-Yolt jurnalların çığaruda qatnaşa. Şağirneñ böyek talant iäse häm kiñ mäğlümatlı şäxes buluı, Tatar xalqı tormışın böten tulılığında gäwdäländerü häm 20. yöz başı Tatar poeziäsen moñarçı kürelmägän tizlek häm sänğäti kamillek belän üsterep cibärü öçen zur mömkinleklär aça.

Realistik häm romantik ruxtağı poeziäsendä Tuqay şağirneñ cämğiättäge rolen bik yuğarı bäyäli. (İ, qäläm!, 1906; Möxärrirgä, 1907); tuğan telgä, tuğan cirgä mäxdiä uqıy (Şüräle, 1907; Par at, 1907; Tuğan tel, 1907, h.b.); xatın-qızlarnıñ xoquqların yaqlap çığa (Tatar qızlarına, 1906; Xatınnar xörriyäte, 1909); sotsial häm milli izelüdän azat bulğan cämğiät turındağı fikerlären belderä (Xörriät xaqında, 1905, Kitmibez, 1907). Sorıqortlarğa (1906), Peçän bazarı, yä Yaña Kisekbaş (1908), Mädräsädän çıqqan şäkertlär ni dilär (1907) kebek satirik äsärlärendä häm publisistikasında samoderjaviene, feodal-patriarxal yäşäyeşne, cämğiättäge härtörle iskelek qaldıqların, Qädimçelärne häm iske tip mädäräsälärne, äxlaqsızlıq küreneşlären tänqitli; Sayfiä (1911), Äxlaqsızlıq (1912) şiğerlärendä, "küz yäşe aralaş kölep", baylıq häm xäyerçelek arasındağı sotsial qarşılıqlarnı kürsätä.

Tärcemäçe[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Tuqay Tatar realistik tänqitenä nigez saluçı da (Tänqit kiräkle şäyder, 1907). Krılov, Bayron, Goethe, Heine, Schiller, Puşkin, Lermontov şiğerlären irekle tärcemä itä häm näzıyrälär yaza. Tatar häm Törki telle xalıqlar ädäbiyätlärendä Awrupa tibındağı realizm häm romantizm ısulların üzläşterügä üzennän zur öleş kertä. Tuqay Tatar xalqınıñ söyekle şağirenä äwerelä, tormışı häm icatı böten Tatar ädäbiäte üseşenä bügen dä üzeneñ şifalı yoğıntısın yasap tora. Rus telendä berençe kitabı 1920 yılda basıla (Valentin Volnov tärcemäsendä).

İstälek[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1858 yılda Tatarstan Respublikasınıñ Ğabdulla Tuqay isemendäge Däwlät büläge buldırıldı. Arça Rayonınıñ Yaña Qırlay awılında Ğabdulla Tuqay muzey-kompleksı, Arça Rayonınıñ Quşlawıç awılında Tuqayıvlar muzey-yortı, Qazanda Ğabdulla Tuqay ädäbi muzeyı eşli.

Ğabdulla Tuqay Yaña Tatar bistäse ziratında kümelgän.

Päräwezdä[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]