Акмәсҗит

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Акмәсҗит latin yazuında])

Акмәчет белән бутамагыз.

Акмәсҗит
укр. Сімферополь
Байрак[d]Илтамга[d]
Simferopol flag.svgCOA Simferopol.svg
Сурәт
Нигезләнү датасы 1784
Рәсми исем Сімферополь һәм Акъмесджит, Aqmescit
Рәсми тел кырымтатар теле, украин теле һәм рус теле
Дәүләт Flag of Russia.svg Россия[1][2]
Flag of Ukraine.svg Украина[3]
Нәрсәнең башкаласы Кырым Җөмһүрияте, Кырым Автономияле Җөмһүрияте, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[2], Акмәсҗит шәһәр шурасы һәм Акмәсҗит районы[2]
Административ-территориаль берәмлек Акмәсҗит шәһәр шурасы, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[2], Кырым өлкәсе[d], Кырым АССР һәм Таврия губернасы
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Кырым
Тиритуриясенә дәгъва итә Россия һәм Украина
Хөкүмәт башлыгы Игорь Лукашов[d] һәм Проценко, Елена Степановна[d]
Канунбирү органы Акмәсҗит шәһәр шурасы
Халык саны 340 540 (1 гыйнвар 2021)[4]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 350 ± 1 метр
Сәгать поясы UTC+03:00 һәм UTC+02:00
Кардәш шәһәр Һайделберг[5][6], Новочеркасск[5], Кечкемет[5], Искешәһәр[5], Иркутск[5], Мәскәү, Омск[5][7], Улан-Удэ[6], Сейлем[5], Русе[d][5], Падова[5], Нижгар, Көньяк-Көнбатыш административ округ[5], Киреч[6], Донецк[5], Чернивси[5] һәм Bursa
Мәйдан 107 ± 1 км²
Почта индексы 95000-490 һәм 295000–295490
Рәсми веб-сайт simgov.ru
Харита сурәте
Коллаж
Феноменның икътисады economy of Simferopol[d]
Шәрәфле ватандашлар төркеме [d]
Беренче язма телгә алу БЭК II гасыр
Җирле телефон коды 3652
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Commons-logo.svg Акмәсҗит Викиҗыентыкта

Кәбир-Җамигъ мәчете

Акмәсҗит яки Симферополь (укр. Сімферополь, рус. Симферополь, кырымтат. Aqmescit, Акъмесджит) — Кырымда урнашкан шәһәр. Кырым Җөмһүриятенең идарә, сәнәгый, мәдәни, фәнни үзәге. Кырым ярымутравының үзәгендә урнаша. Кырымтатар Милли Мәҗлесенең урнаштыру урыны. Әүвәл заманда Aкмәчет урынында скиф мәркәзе, скиф Неаполе, Алтын Урданың Кирмәнчек шәhәре булган.

Кырым ярымутравында тагы Акмәчет исемле авыл бар, шуңа күрә рәсми чыганакта Симферополь Акмәсҗит дип йөртелә, ләкин татарча матбугатта Акмәчет атамасы ешрак кулланыла.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Акмәсҗит Кырым ярымутравында, Салгир елгасында урнашкан. Тимер һәм автомобиль юллары төене.

Сәгать поясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәскәү вакыты

Акмәсҗит Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алтын Урда чорында татарлар Кирмәнчек шәһәрен салалар, соңрак биредә ак мәчет төзелә һәм Кырым ханлыгы чорында кирмән Акмәчет дип йөртелә башлаган.

Кырым ханлыгы вакытында Бакчасарай ил башкаласы статусына ия булган, ләкин Акмәсҗит шәһәрендә калга (дәүләттә ханнан соң икенче башлык) йорты урнашкан булган.

1781 елда Кырым ханлыгы Россия империясе тарафыннан басып алына. 1783 елда урыслар Акмәчет исемен Симферопольгә үзгәртәләр.

Павел I шәһәргә татар исемен Акмәчет кайтара, ләкин Павел I не үтергәннән соң урыслар яңадан шәһәргә Симферополь исемен бирәләр.

1944 елда Акмәчет шәһәреннән кырым татарлары сөргенлеккә җибәрелә.

1945 елда Симферополь Кырым Мохтари Җөмһүриятенең башкаласы статусын югалта.

1954 елда Кырым өлкәсе Украинага тапшырыла.

2014 елда Кырым кризисы һәм Кырым статусы турында референдумнан соң Кырым Акмәсҗит башкаласы белән Россия Федерациясенә кире кайтарыла.

Хәзер Акмәчет шәһәрендә Кырымтатар Милли Мәҗлесе урнаша.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Уртача еллык температура — +10,8 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 4,4 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 74 %
Акмәсҗит климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 20,4 21,9 28,7 31,5 34,2 37,7 39,3 39,5 37,2 33,3 28 25,4 39,5
Уртача максимум, °C 3,9 4,7 9,1 15,9 21,4 25,7 28,9 28,7 23,1 17 10,4 5,6 16,2
Уртача температура, °C 0,2 0,4 3,9 9,9 15,1 19,5 22,3 22 16,9 11,3 5,8 2 10,8
Уртача минимум, °C −2,9 −3,2 −0,2 4,8 9,5 13,9 16,5 16,1 11,6 6,8 2,2 −1,1 6,2
Абсолют минимум, °C −26 −30,3 −18,4 −11,1 −8,4 0,7 3,6 3,8 −5,1 −11,4 −21,7 −23,2 −30,3
Явым-төшем нормасы, мм 39 36 37 34 34 58 46 52 42 42 49 45 514
Чыганак: Погода и климат

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897[8] 1926[9] 1939[9] 1959[10] 1970[11] 1979[12] 1989[13] 2001[14]
49 078 86 145 142 634 187 623 249 053 301 505 343 565 363 597

Милли состав (2001): урыслар — 66,7%, украиннар — 21,3%, кырымтатарлар — 7,0%, беларуслар — 1,1%.

Административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Киев районы
  • Тимер юл районы
  • Үзәк районы

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Күренекле кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ Crimea has joined the ranks of the world’s ‘gray areas.’ Here are the others on that list.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 ОКТМО. 179/2016. Крымский ФО
  3. ↑ archINFORM — 1994.
  4. ↑ https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/southern/
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 https://tass.com/politics/906463
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 https://www.heidelberg.de/hd/HD/Leben/Simferopol.html
  7. ↑ http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#simferopol
  8. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1424
  9. ↑ 9,0 9,1 http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
  10. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
  11. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
  12. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
  13. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
  14. ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=01&rn=01101&id=&botton=cens_db
Wiki letter w.svg
 Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганагы — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Акмәсҗит&oldid=3537565