Алмас Шәйхулов

Алмас Шәйхулов
Туган телдә исем	Алмас Галимҗан улы Шәйхулов
Туган	25 октябрь 1945(1945-10-25) СССР, РСФСР, БАССР, Туймазы районы, Туймазы
Үлгән	6 гыйнвар 2022(2022-01-06) (76 яшь) РФ, БР, Уфа
Милләт	татар
Ватандашлыгы	СССР→ РФ
Әлма-матер	Башкорт дәүләт университеты
Һөнәре	телче-төркиятче
Эш бирүче	Башкорт дәүләт университеты
Бүләк һәм премияләре	БР атказанган фән эшлеклесе

Шәйхулов Алмас Галимҗан улы (25 октябрь 1945 ел, СССР, РСФСР, БАССР, Туймазы районы, Туймазы ― 2022 елның 6 гыйнвары, РФ, БР, Уфа) — телче-төркиятче. 1975 елдан Башкорт дәүләт университеты укытучысы, шул исәптән 2009 елдан татар филологиясе кафедрасы мөдире. Филология фәннәре докторы (2001), профессор (2001). Башкортстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе (2011).

Биографиясе

Алмас Галимҗан улы Шәйхулов 1945 елның 25 октябрендә Башкорт АССР-ының Туймазы районы Туймазы эшчеләр бистәсендә (хәзерге Башкортстан Республикасының Туймазы каласы) туган.

1963 елда Мәҗит Гафури исемендәге урта мәктәпне Дан грамотасы белән тәмамлый һәм хезмәт эшчәнлеген Туймазы геофизик кораллар һәм аппаратуралар заводында электр слесаре булып башлый.

1964-1965 елларда районның Түбән Бишенде авылындагы кичке мәктәптә рус теле һәм әдәбиятеннән укыта. 1965 елда Башкорт дәүләт университеты филология факультетының татар—рус бүлегенә укырга керә. 1975 елда университетны белем ала һәм, югары белемле белгеч буларак, юнәлмеш буенча Туймазы шәһәре 7-нче урта мәктәбенең өлкән сыйныфларда ике ел рус теле һәм әдәбияты укытучысы булып эшли.

1972-1975 елларда ССРБ Фәннәр Академиясе Тел белеме институтының Төрки һәм монгол телләре секторы аспирантурасының көндезге бүлегендә укый.

1975 елдан Башкорт дәүләт университетында эшли: 1980 елга кадәр филология факультетының татар теле һәм әдәбияты кафедрасында ассистент була, 1980-1985 елларда — өлкән укытучы, 1985-2001 елларда доцент вазифаларын башкара. 2001 елдан — профессор сыйфатында. 2010 елда Алмас Шәйхулов татар филологиясе һәм мәдәнияте кафедрасы мөдире итеп сайлана һәм бүген дә бу вазифада эшли. Ул шулай ук БДУ-ның Гыйльми советы әгъзасы.

Галим бер вакытта «Идел—Чулман—Урал этнолингвистик төбәгенең төрки, монгол, фин-угыр һәм һинд-аурупа (славян) халыкларының рухи мәдәнияте» вуз-ара гыйльми-тикшеренү (уку) лабораториясе мөдире.

Профессор А. Г. Шәйхулов «Дөньяның әйдәүче тел гыйлеме белгечләре» (рус. «Ведущие языковеды мира», М., 2000) һәм «Урал—Алтай (төрки—монгол) тел гыйлеме» (рус. «Урало-Алтайское (тюрко-монгольское) языкознание»; М., 2001) дигән халыкара лингвистик энциклопедияләргә кертелгән.

2022 елның 6 гыйнварында вафат .

Гыйльми хезмәтләре

Ғилми хеҙмәттәре

Татарские и башкирские личные имена тюркского происхождения. — Уфа: Издательство БГУ, 1983. — 71 с. Введение в изучение алтайских языков. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1984. — 78 с. Историческая и диалектная лексика тюркоязычных народов Волго-Камско-Уральского региона (аспекты системной характеристики). — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1988. — 87 с. Справочник личных имен народов РСФСР. 4-е изд.: М., 1989. — 654 с. (автор статьи: Башкирские имена. - С. 72-113; Татарские имена. С. 139-184). Татарский язык: лексика и краткая грамматика // Сопоставительный словарь тюркских языков: книга-справочник. — Анкара, 1991. — Т. 1.(1183 слова); Т. II. — 502 с. (на тур. яз). Башкирский язык: лексика и краткая грамматика // Там же. - Т. 1. - 1183 слова; Т. II. - 502 с. (на тур. яз.). Историческая и этнографическая лексика как отражение лингво- и этнокультурных процессов (на диалектном материале татар-кряшен Башкирии) // Этнос и его подразделения. ч. 2. Этнические и этнографические группы в Волго-Уральском регионе. — М.: Изд-во РАН, 1992. — С. 156-164. К проблеме ареальной общности лексического фонда тюркских языков Урало- Поволжья (на материале семантической реконструкции односложных корней и основ) // Востоковедение в Башкортостане: история, культура. Международная научная конференция по проблеме «История и культура народов Евразии: древность, средневековье и современность» (Первые Валидовские чтения). Уфа, 22-24 сент. 1992 г. — Уфа: Издательство АН Республики Башкортостан, 1992. — С. 130-132. Основы Ислама. Стамбул. — 1993. (тат.) Дружеские встречи с турецким языком: Учеб. пособ.: В 2-х ч. (ч.1. 160 с.; ч.2. 159 с.). —Уфа: «Восточный университет», 1997. Лексические взаимосвязи кыпчакских языков Урало-Поволжья в свете их историко-культурной общности (аспекты системно-идеографической характеристики на общетюркском фоне). — М., 1999. — 225 с. Структура и идеографическая парадигматика односложных корневых основ в кыпчакских языках Урало-Поволжья в континууме ареальной, межтюркской и общетюркской лексики (синопсис и таксономия когнитивной сферы // Природа (живая и неживая). — Уфа: Изд-во БашГУ, 2000. — 490 с. Односложные корневые основы в кыпчакских языках Урало-Поволжья (опыт синхронической и диахронической характеристики). В 2 т. — Уфа: Восточный университет, 2000. — 362 с. Халиуллина Н.У., Шайхулов А.Г. Тюркские языки Урало-Поволжья в контексте алтайского языкового сообщества (опыт лексико-семантического и идеографического словаря): Словарь. В 2-х ч. (чЛ. 224 с.; ч.2. 270 с.). - Уфа: Восточный университет, 2004. Краткий топонимический словарь Урало-Поволжья. Материалы и методические указания к спецкурсу ≪Ономастика в краеведении Волго-Камско-Уральского этнолингвистического региона. - Уфа: Изд-во БашГУ (Межвузовская научно-исследовательская лаборатория по исследованию духовной культуры тюркских,монгольских, финно-угорских и индоевропейских (славянских) народов Волго-Камско-Уральского тнолингвистического региона), 2011. - 147 с. Материалы к идеографическому словарю диалектов татарского языка / авт.-сост. А.Г. Шайхулов, Л.У. Бикмаева, З.Р. Садыкова. - Т.1, 4.1. - 510 с., ч. 2. - 506 с. - Уфа: РИО БашГУ, 2005. Шайхулов А.Г. Раемгужина З.М. Башкирские и татарские личные имена тюркского происхождения. Учебное пособие. - Уфа: ИЦ ≪ Аэрокосмос и ноосфера≫, 2006. - 72 с. Шайхулов А.Г. Раемгужина З.М. Башкирские и татарские имена собственные: Словарь-справочник. - Уфа: ИЦ ≪ Аэрокосмос и ноосфера≫. - 2006. - 90 с. Аспекты характеристики лексико-семантического развития тюркских языков Урало-Поволжья в контексте алтайского языкового сообщества / Вестник Челябинского государственного университета: Востоковедение. Евразийство. Геополитика. Выпуск 7. - № 2 3 (1 0 1 ).-2 0 0 7 .- С . 139-149. Языки золотоордынской цивилизации в евразийском контексте (когнитивные и идеографические аспекты реконструкции лексических систем языков алтайского сообщества // ≪Еуразияшылдьщ идеясы контексшдеп Кдзакстан туркггануы: мэселелер1 мен болашагы≫ (хальщаралык гылыми-теориялык конференциясыныц гылыми-теориялык макалалар жинагы). - 2008 жылгы 12-13 желтоксан. Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ул-ттьщ университет!, Туркггану жэне аттайтану гылыми-зерттеу орталыгы. - Астана. - 2009. - С. 57-65. Теоретические и методологические аспекты характеристики структурной и идеографической парадигматики односложных корневых основ в кыпчакских языках Урало-Повожья и Казахстана: опыт синопсиса и таксономии когнитивной сферы ≪Природа (неживая и живая)≫. Т. 1. - Астана: Изд-во некоммерческого акционерного общества «Тюркская академия», 2011. Лексико-семантический и идеографический словарь тезаурус односложных корневых основ в тюркских языках в контексте алтайского языкового сообщества (на материале когнитвной сферы ≪Природа (неживая и живая)≫. Т. 1. — Астана: Изд-во некоммерческого акционерного общества «Тюркская академия», 2011.

Галим вакытлы матбугатта

• Нуретдинов А. Бәрәкәтле мөхиттә шытҡан орлоҡтар «Башҡортостан» гәзите, 2015, 24 октябрь.
• Якимчук Р., Шейхвильданова Ф. Плеяда учёных и педагогов—филологов. Межрегиональная информационно-рекламная газета «Деловой МИР Башкортостана», 2015, январь-февраль, № 176.(рус.)
• Поварисов С. Белем оҗмахында аткан чәчәкләр. «Ҡыҙыл таң» гәзите, 2014, 27 декабрь(тат.).
• Хәбибуллин Ф. Әйдә, халыкка хезмәткә! (Алмас Шәйхулов менән әңгәмә). «Ҡыҙыл таң» гәзите, 2010, 21 октябрь. (тат.)
• Фәхретдинова А. Алмас Шәйхулов: «Максатыбыз: Идел-Урал буенда яшәүче халыкларның телләре, мәдәниятләре арасындагы бәйләнеш үзенчәлекләрен ачып бирү». «Татар-информ», 2007, 2 октябрь. (тат.)