Арча

Арча
	Арча
Байрак	Илтамга
Нигезләнү датасы	XIII гасыр
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Арча районы
Административ-территориаль берәмлек	Арча районы
Сәгать поясы	UTC+03:00
Халык саны	20 421 (2021)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	100 метр
Почта индексы	422000 һәм 422002
Җирле телефон коды	84366
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Арчада вафатлар
	Арча Викиҗыентыкта

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Арча (мәгънәләр) битенә күчегез.

Арча (лат. тат. Arça, рус. Арск) — Татарстандагы шәһәр, Арча районының үзəгe.

Халык саны — 20 046 мең кеше (2016).

География

Казансу елгасында урнашкан, Казаннан төньяк-көнчыгышка таба 65 км ераклыкта тора. Казан — Ижау тимер юлының станциясе.

Тарих

Риваять буенча, Арча XIII гасырда Батый хан тарафыннан нигезләнә. Рус елъязмаларында Арча турында беренче мәртәбә 1497 елда мәгълүмат очрый.

1552 елда руслар тарафыннан алына, 1606 елдан — рус ныгытмасы. 1781 елдан — Казан калгайлыгы Арча өязе үзәге, 1796 елдан — өяз үзәге булмаган шәһәр.

1856 елда Арча шәһәрендә 2 чиркәү, 265 йорт һәм 30 лавка (кибет) булган.

1926 елда Арча шәһәр статусын югалта.

1920—1930 елларда — ТАССРның Арча кантоны үзәге, 1930 елдан Арча районы үзәге булып тора.

2008 елда Арчага шәһәр статусы кайтарыла.

Халык

1840^[2]	1866^[3]	1897^[4]	1926^[5]	1939^[5]	1959^[6]	1970^[7]	1979^[8]	1989^[9]	2002^[10]	2010^[11]
1 551	1 338	1 228	~2 600	~5 200	7 519	9 329	11 376	13 938	17 211	18 114

Төп милләтләр:

1989 елгы җанисәп буенча: татарлар — 83,7%, руслар — 15,0%.
2002 елгы җанисәп буенча: татарлар — 88,2%, руслар — 10,7%.

Икътисад

Кирпеч заводы, крахмал заводы, бәрәңге киптерү заводы, асфальт заводы, төзү материаллар комбинаты, мех фабрикасы, сөт комбинаты.

2006 елда «Милли аяк киеме» ААҖ ябылган.

Мәгариф

Арча педагогика көллияте
Арча агросәнәгать һөнәри көллияте

Мәдәният

Монда туганнар

Шулай ук карагыз: Төркем:Арчада туганнар.

Равил Айдаров (1950), КДАТУның Архитектура һәм дизайн институты график модельләштерү кафедрасы профессоры.
Гөлнара Габдрахманова (1971), Татарстанның архив эше буенча дәүләт комитеты рәисе (2018 елның 4 маеннан). Татарстанның атказанган укытучысы (2016).
Марат Гатин (1976), Россотрудничество хезмәткәре (2025 елга кадәр), ТР Рәисе ярдәмчесе (2025 елдан).
Эрнест Дышаев (1938―2017), рәссам-карикатурачы.
Ленар Сафин (1969), ТР транспорт һәм юл хуҗалыгы министры (2010 елның 22 апреленнән).

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

туу	Исем	әлма-матер	һөнәр төре	эш урыны	Викиҗыентыктагы төркем	үлем датасы
1896-08-04	Александр Сызганов	Казан (Идел буе) федераль университеты	хирург	Казан (Идел буе) федераль университеты		1980-10-08
1922-05-27	Валентин Ежков					1943-07-19
1931-11-08	Әлбирт Яхин					2010-10-02
1950-08-09	Равил Айдаров	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	мигъмар рәссам	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	Ravil Aidarov
1969-02-11	Ленар Сафин	Казан (Идел буе) федераль университеты	сәясәтче дәүләт эшлеклесе		Lenar Safin
1970-08-02	Лилия Хәмитова	Казан дәүләт мәдәният институты Арча педагогика көллияте	җырчы
1985-03-08	Искәндәр Насыйров	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	мигъмар			2024-04-09
1997-11-08	Гөлүсә Галиева

Галерея

Вокзал
Мәдәният йорты
Совет мәйданы
Әдәбият һәм сәнгать музее
«Казан арты» тарих-этнография музее
Арча педкөллияте. «Әлифба» музее да шунда урнашкан

Искәрмәләр

Сылтамалар

Моны да карагыз

[_7b3496f5f3a187b3-1] Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906

[2] Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840

[3] Казан губернасы торак урыннары исемлеге, 1866

[4] Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.

[mojgorod-5] 5,0 ^5,1 http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/arsk/index.html

[6] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[7] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[8] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[9] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[10] 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[гкс-11] архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-25

[B1-12] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[1]

к б ү Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Норлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Саранск • Мәләкәс • Буа • Сарытау • Бәләбәй^[1] • Кукмара • Нижгар • Нефтеюганск • Чишмә^[1] • Пенза • Җәлил • Менделеевск • Әгерҗе • Зылатаус • Мамадыш
> 5 мең кеше	Йошкар-Ола • Волгоград • Новосибирск • Ишембай^[1] • Красноярск • Мәләвез^[1] • Актаныш • Урта Әләзән • Орски • Сызран • Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл^[1] • Тум • Первоуральск • Күмертау^[1] • Учалы^[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш^[1] • Ноябрьск • Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач • Копейск • Бөре^[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский^[1] • Түбән Тагил • Нократ Аланы • Урыссу • Дзержинск • Толбазы^[1] • Бакалы^[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау • Өркет • Троицк • Иске Кулаткы • Шыгырдан • Когалым • Приютово^[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән • Яңа Уренгой • Ростов-на-Дону • Благовещен^[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин