Ататүркчелек
Ататөрекчелек яки Кемальчелек (төр. Atatürkçülük) — Мостафа Кемаль Ататөрек тарафыннан игълан ителгән төрек милли идеологиясе. Бүгенгәчә Төркиянең рәсми идеологиясе булып тора.
Әмма бүгенге кемалчеләр бу идеологияне Өченче дөнья илләренә генә туры килә дип саныйлар.[1]. Америка политологы Самюэль Хантингтон да бу карашта тора. Ул аеруча кемалчылыкта көнбатышлаштыруны һәм үткән буын мәдәни мирасыннан аеруны тәнкыйтьли[2].
Ататөрекчелек нигезендә 6 пункт (алты ук төр. Altı Ok) ята. Беренче дүрт ук 1927 елда формалаштырыла, 1931 елда тагын икәү өстәлә һәм 1937 елда бу алты ук конституциягә беркетелә.
«Алты ук»[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
.jpg)
Җөмһүрият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Җөмһүриятчелек (төр. Cumhuriyetçilik) — абсолют монархияле Госманлылар империясе урынына конституцион демократик республика төзү. Югары хакимиятне сайлау һәм аның халык алдында җавап тотуы. Төркия республика дип 1923 елдан атала башлый.
Милләтчелек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Милләтчелек (төр. Milliyetçilik — үз гражданнарын ватанпәрвәрлек хисләрендә тәрбияләү, этник һәм ватандашлыкны бер итү.[3]. Бүген моның аркасында Төркиядә көрд сепаратчылыгы бар.
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халыкчылык (төр. Halkçılık) — сыйныфара тигезсезлекне һәм сословияләрне юк итү. Төркия бөек милли җыелышын оештыру.[4]
Лаиклык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Лаицизм, секуляризм (төр. Laiklik) — дәүләтнең исламнан аерылуы, дөньяви яши башлау. Шәригать хокукын бетерү.[5].Төркиядә кемализм принциплары башлангыч мәктәптән үк төрек балаларына җентекләп өйрәтелә.
Дәүләт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Этатизм, дәүләтчелек (төр. Devletçilik) — алгы рольдә дәүләт торган катнаш икътисад төзү. Национализация.
Инкыйлаб[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Инкыйлабчылык (төр. İnkılapçılık) — көнбатышлаштыру һәм традицион җәмгыять хәләтенә каршы көрәш.[6][7][8]. Моның ачык мисалы булып төрек язуын латинлаштыру һәм хатын-кызларга сайлау хокукы бирү тора.
Шулай ук кара[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Введение фамилий и кемализм, archived from the original on 2021-02-25, retrieved 2012-12-25
- ↑ Сэмюел П. Хантингтон. Столкновение цивилизаций и переустройство мирового порядка (отрывки из книги). Ответы Западу и модернизация, archived from the original on 2010-02-12, retrieved 2012-12-25
- ↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма 2008 елның 9 февраль көнендә архивланган.// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, cтр. 20-35
- ↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма(үле сылтама)// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, cтр. 20-35
- ↑ Кемализм высшей пробы, archived from the original on 2008-04-03, retrieved 2008-04-03
- ↑ Мухаметдинов Р. Ф. Зарождение и эволюция тюркизма. Казань, 1994, стр. 154 слл (PDF), archived from the original (PDF) on 2005-04-07, retrieved 2005-04-07
- ↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, cтр. 20-35
- ↑ ДОБАЕВ И. П. ИСЛАМСКИЙ РАДИКАЛИЗМ: ГЕНЕЗИС, ЭВОЛЮЦИЯ, ПРАКТИКА 2008 елның 19 июнь көнендә архивланган.//Ростов-н-Д., 2003.