Баск мифологиясе

Мари Алиһәсе сурәте.

Баск мифологиясе — Пиреней ярымутравының төньягының таулы өлкәсендә яшәүче халык басклар мифологиясе. Башкалар арасында борынгы мәҗүси риваятьләрнең христиан карашлары белән үрелүе белән тасвирлана.

Хасиятләр

Христианлык таралуыннан соң гаять зур үзгәрешләргә дучар булган басклар ышанулары, илләмәгәр XX гасырда да күп архаик хасиятләрне саклаган. Магия һәм магик йолаларга, билгеле вакытта һәм билгеле урыннарда йөрүче үлгәннәр җаннарына, рухларга һәм Илаһларга ышану зур булган. Басклар мифологиясендә үзенчәлекле урынны эче (баск телендә:Etxe) - йорт, торучыларын кайгырта торган һәм шул ук вакытта алар өчен Дөнья корылышының үзәге булган өлешчә җанландырылган кешенең Ватаны урын биләгән. Бу караш басклар илендә бик хөрмәт ителгән бабалар культы белән бәйле булган. Баскларның мифологик карашлары төбәкләргә күрә төрле булган һәм кайвакыт шактый аерылып торган. Еш йола яки Илаһ ниндидер бер өлкәдә мәгълүм булган, ә башкаларында очрамаган. Бу ышанулар 21-енче гасырга кадәр рәссамнар һәм язучылар кулыннан сакланып калган, алар арасында без баск мифологиясенең магиясе белән туган һәм үскән баск скульпторлары буыны өлеше булган Лесама Перьер, Пачи Хабьерны күрсәтергә тиеш. Борынгы риваятьләрнең Христианлык тарафыннан кысрыклануы белән Кишми (баск телендә: Kixmi — маймыл), басклар шулай Гайсә пәйгамбәр атаган, килүеннән соң рухларның бетүе белән киң таралган миф бәйле.

Баск пантеоны

Баскларның иң хөрмәт ителгән баск Илаһлары: Урци, Орци яки Эгуски — Кояш Алиһәсе; Иларгиа, Иласки яки Илларгуи — Ай Алиһәсе, үлгәннәр белән бәйле Ай кебек; Мари — җир Алиһәсе һәм җир һәм күк Ходае, шулай ук елан булып саналган Сугаар. Шулай ук Ост дип аталган Орци күк һәм яшен Илаһы булып тора, аны еш Юпитер, Зевс яки Тор белән чагыштыралар. Явыз рухлар тарафыннан кешене төнге сәяхәтләрдән кисәтә торган төн Илаһы Гауэко, Иелчу, Ингума, Соргин (sorginak — убырлы хатыннар) табынылган. Бейгорри — хайваннарга әверелүче рухлар һәм күп башкалар.

Сылтамалар

	Викиҗыентыктагы медиафайллар?

• Карло Барбера. Баскская мифология. 2022 елның 17 август көнендә архивланган.
• Барандиаран Х.М. (исп. José Miguel de Barandiarán). Баскская мифология/пер. с исп.; предисл. Х. Каро Барохи. — Москва: Герника, 2009. — ISBN 978-5-91600-001-6.
• Зеликов М. В. Баскская мифология (опыт лингвистической реконструкции). — СПб.: Изд-во РГПУ им. А. И. Герцена, 2018. — 236 с. — (Лингвистические исследования). — ISBN 978-5-8064-2442-7.
• Патси Ксабьер Лезама Перье (исп. Patxi Xabier Lezama Perier). Баскская мифология / Королевская Баскская Языковая Академия Euskaltzaindia.