Bolğar-Rus kileşüläre

Bolğar-Tatar ğäskäriläre: 1) XI ğasır 2) XII ğasır 3) XIII ğasır 4) Altın Urda ğäskärie, XIV ğasır

Bolğar-rus kileşüläre - İdel buyı Bolğarı belän Kiev Ruse arasındağı kileşüläre:

1) İdel buyı Bolğarı belän Kiev Ruseneñ böyek kenäze Vladimir I arasındağı kileşü. «Povesti vremennıx let» yılyazmasında xäbär itelgänçä, arqadaşları bäcänäk-türklär belän bolğarlarğa qarşı yaw belän kilgännän soñ (985), kenäz Vladimir I bolğarlarnıñ iqtisadi yaqtan östenlegen tanıy («... все они в сапозех») häm alardan yasaq tülätep bulmayaçağın añlıy («им дани нам не даяти, поидем искать лапотников»), üzara kileşü tözergä täqdim itä. Kileşügä «qolmaq suğa batqançı, taş su östenä qalıqqançı» turılıqlı bulırğa dip ant itelä;
2) İdel buyı Bolğar däwläte belän Kiev Ruse arasında çama belän 1006 yılda ike ilneñ dä säwdägärlärenä törle şähärlärdä irekle räweştä säwdä itü xoquqı birelüe turında tözelgän kileşü (awıl cirlärendä säwdä itü mömkinlege qaralmağan). Anıñ nigezendä ike däwlätneñ säwdä, mädäniät häm säyäsät ölkäsendä üzara mönäsäbätläre nığıy. Bu kileşü turındağı mäğlümat borınğı rus yılyazmaları belän eş itkän V.N. Tatişçev xezmätendä urın alğan;
3) İdel buyı Bolğarı belän Vladimir-Suzdal' kenäzlege arasındağı 1221 yılğı kileşü. Bolğarlar ruslarnıñ Ustyug şähären (1218) häm rus ğäskäre bolğarlarnıñ Aşlı şähären (1220) yawlap alu suğışlarınnan soñ kileşü tözelä. Kileşüdä äytelgänçä, Uqa yılğası buyında urnaşqan qayber mordwa awılları rus kenäzlege yoğıntısına küçä;
4) 1229 yılğı İdel buyı Bolğarı belän Vladimir-Suzdal' kenäzlege arasındağı kileşü (1229). İdel buyı töbägendä üzara mönäsäbätlärne bilgeli, äsirlär almaşu, säwdägärlär belän balıqçılarğa ike il arasında irekle eş yörtü mömkinlege birä. Bu kileşü Vladimir-Suzdal' kenäze Yüriy Vsevolodoviçnıñ Uqa belän Sura yılğaları arasındağı mordwa cirlären üz yoğıntısına alu öçen başlağan suğışınnan soñ 6 yılğa dip tözelä. Älege kileşü Rus kenäzlegenä açlıq afätennän qotılu çarası bulsa (berniçä yıl igen uñmağan rus ilenä bolğarlar 1229 yılda zur külämdä aşlıq ozatalar), bolğarlarğa 1229, 1232 yıllardağı monğol yawlarına oyışqan töstä qarşı toru mömkinlege birä.

Monı da qarağız[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Tışqı sıltamalar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Bolğar däwläte
Волжская Булгария и Русь. Казань, 1986.