Бәләбәй районы
Бәләбәй районы | |
баш. Бәләбәй районы | |
Байрак[d] | |
Нигезләнү датасы | 20 август 1930[1] |
---|---|
Дәүләт | Россия |
Башкала | Бәләбәй |
Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
Сәгать поясы | YEKT[d] һәм UTC+05:00 |
Халык саны |
71 430 (1939)[2], 35 745 (1959)[3], 28 677 (1970)[4], 21 364 (1979)[5], 16 770 (1989)[6], 17 360 (2002)[7], 101 796 (2008)[8], 101 493 (2009)[9], 101 896 (2010)[10], 100 848 (2012)[11], 100 055 (2013)[12], 99 320 (2014)[13], 98 751 (2015)[14], 97 906 (2016)[15], 97 459 (2017)[16], 96 731 (2021)[17] |
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 388 метр |
Нәрсә белән чиктәш | Бишбүләк районы |
Мәйдан | 1911,2 км² |
Рәсми веб-сайт | belebey-mr.ru |
Объектның күренешләре өчен төркем | [d] |
Бәләбәй районы Викиҗыентыкта |
һәм
Бәләбәй районы (рус. Белебеевский район) – Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге – Бәләбәй шәһәре Уфадан 180 км, шул ук районда урнашкан Аксаково тимер юл станциясенә кадәр 8 км.
Тарих
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.
География
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бәләбәй муниципаль районы Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгынын уртасында, иң югары җирендә урнашкан. Мәйданы 1 869 км² тәшкил итә. Бәләбәй районы Туймазы, Ярмәкәй, Бишбүләк, Әлшәй, Дәүләкән, Бүздәк районнары белән чиктәш. Районның төп су артериясе Ык кушылдыклары Үсән белән Рә ялгалары. Районның 32%ын урманнар алып тора.
Халык
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда 2023 елның башында 95852 кеше яшәгән.
85 авыл бар, иң эреләре: Аксаково (3 мең), Знаменка (2009 елда 2,03 мең кеше яши), Горький ис. Племзавод үзәге (1,21 мең), Баженово (1,17 мең), Үсән-Ивановское (0,92 мең), Мәтәүбаш (0,78 мең).
Демография
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1939[2] | 1959[3] | 1970[4] | 1979[5] | 1989[6] | 2002[7] | 2008[8] | 2009[9] | 2010[10] | 2012[11] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
71 430 | ↘35 745 | ↘28 677 | ↘21 364 | ↘16 770 | ↗17 360 | ↗101 796 | ↘101 493 | ↗101 896 | ↘100 848 |
2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[15] | 2017[16] | 2021[17] | ||||
↘100 055 | ↘99 320 | ↘98 751 | ↘97 906 | ↘97 459 | ↘96 731 |
Район җирендә туган танылган кешеләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Мәгубә Сыртланова
- Айрат Ибраһим
- Мөнир Вафин
- Яков Ухсай
- Константин Иванов
- Кев Салихов
- Нур Даутов
- Камил Фазлый (1949, Тузлыкуыш), язучы, БР атказанган укытучысы.
Икътисад
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда Башнефть АҖҖ «кызлары» НГДУ «Октябрьскнефть» һәм «Ишембайнефть» НГДУлары 81 нефть тишемен хезмәтләндерә.
Төп җитештерүче предпприятиеләр: «Бәләбәй заводы «Автонормаль» ААҖ; ООО «Бәләбәй предприятиесе «Автодеталь» – 183,9% һәм «Бәләбәй заводы «Автокомплект». Ул ширкәтләрнең тотрклылыгы Тольяттидагы («ВАЗ») и Чаллыдагы («КАМАЗ») автомобиль төзү ширкәтләренә бәйле.
Авыл хуҗалыгы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]2010 елның 1 июленә Бәләбәй муниципаль районында авыл хуҗалыгы продукциясен 176 предприятие җитештерә, шул исәптән 1 дәүләт предприятиесе, 1 ААҖ, 14 ҖЧҖ, 3 авыл хуҗалыгы кооперативы, 120 игенче (фермер) хуҗалык һәм 37 хосусый эшмәкәр. Аларга 109 мең гектар авыл хуҗалыгы җирләре туры килә, аларның 58,8% – игеннәр.
2009 елда эре хуҗалыклар 35-39% продукция җитештергән, фермерлар – 6,6-8,7%, шәхси хуҗалыкларда – 58,4-52,3%.
Мәгариф өлкәсе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бәләбәй районында 37 мәктәп әлегә бар: 9 – төп, 23 тулы урта, 4 гимназия, 1 кичке мәктәп, 4 филиал (башлангыч). 9900 укучы. Гимназияләр – татар, башкорт, рус, чуаш гимназияләре. 21 мәктәп авылларда урнашкан.
9 милли мәктәпнең 5се – чуашныкы, икесе – татар-чирмешнеке (Мәтәүбаш мәктәбе, аларда төрле авыл балалары укый), 1 – чиста татар, 1 «татар-башкорт» мәктәбе.
Башлангыч һөнәри белемне алып була: һөнәри лицейларда – №№40, 46, 89.
Урта һәм югары һөнәри белем: медицина һәм педагогика көллиятләре, машина төзү техникумы, Бәләбәй механизация һәм авыл хуҗалыгын электрификацияләү машина төзү техникумы. Самар архитектура-төзелеш университетының филиалы.[18]
Матбугат
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]«Бәләбәй хәбәрләре». Иҗтимагый-сәяси газета. Оештыручылары: Бәләбәй шәһәр Советы, газета редакциясе. Башкортстандагы газеталар арасында иң борынгылардан санала, ул 1918 елдан башлап атнага 3 тапкыр чыга.[19]
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/7404-belebeevskij-rajon
- ↑ 2,0 2,1 Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность наличного населения СССР по районам и городам
- ↑ 3,0 3,1 Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР
- ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям
- ↑ 5,0 5,1 Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек
- ↑ 6,0 6,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу
- ↑ 7,0 7,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ 8,0 8,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ 9,0 9,1 Оценка численности Республики Башкортостан постоянного населения на 1 января 2009-2016 годов
- ↑ 10,0 10,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ 11,0 11,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ 13,0 13,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ 14,0 14,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ 15,0 15,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ 16,0 16,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ 17,0 17,1 Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ http://www.belebey-mr.ru/?part_id=408,191
- ↑ Башкортстандагы вакытлы матбугатка елЪязма, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2011-08-17
Шулай ук карагыз
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Рәсми сайт (рус.)