Варуна

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Варуна latin yazuında])

Варуна Ходае (वरुण). Атланган хайваны - Макара. Күк һәм Су Ходае. Панча Бхута әгъзасы. Яшәү урыны - Дҗаллока, Океан. Мантрасы - Ом Варуннайя Намаһ. Коралы - элмәк. Хатыны - Варуни. Балалары - Агни, Вайю, Индра, Самудра, һ.б. Әти-әнисе: Кашьяпа һәм Адити. Грек тәңгәл килә торган Ходае - Посейдон, Римлыларда - Нептун.

Варуна (Калып:IPAc-en;[1] Санскрит телендә:वरुण,, Малайя телендә: Баруна) беренче чиратта күк белән ассоциацияләнгән Ведик Ходай, соңыннан шулай ук Рта (гадел хөкем) һәм Сатья (хакыйкать) белән ассоциацияләнә.[2][3] Ул Һинд диненең Ведик әдәбиятының иң борынгы катламында бар, мәсьәлән, Ригведаның 7.86 гимнында.[3] Ул шулай ук Тамил теле "Толкаппийям" грамматика эшендә күк һәм яңгыр Ходае буларак искә алына.[4]

Һинд дине Пураналарында, Варуна океаннар Ходае, аның атланган хайваны булып Макара тора (өлешчә балык, өлешчә җир мәхлукаты) һәм аның коралы булып Паша тора (элмәк, бау элмәге).[2][5] Ул көнбатыш юнәлешнең сакчы Ходае булып тора.[3] Кайбер текстларда, ул Ведик олы фикер иясе Васиштханың әтисе.[2]

Варуна Япония Буддачылык риваятьләрендә Суитен буларак мәгълүм.[5] Ул шулай ук Җәйничелектә дә бар.[6][7]

Этимология[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

11-енче гасыр Раджарани Һинд дине гыйбадәтханәсе Варуна иконографиясе.[8]

Варуна теонимы вербаль vṛ-дан килеп чыккан ("уратып алырга, капларга" яки "чикләргә, кысаларда калдырырга") -уна- суффиксы ярдәмендә, "кысаларда калдыручы яки каплаучы" исеме интерпретациясе буларак, in reference to the cosmological космологик дөньяны уратучы океан яки елгага караган төшенчә, әмма шулай ук универсаль канун яки Ртага караган .[5]

Джордж Думезил (1934) иртәрәк Һинд-Аурупа мифологиясе мәдәни дәрәҗәсендә Варуна һәм Греклар Ходае "Уран" өчен тәңгәллек өчен сәбәп ясый.[9][10] The etymological identification of the name Оуранос исеменең Санскрит Варуна сүзе белән этимологик тәңгәллеге Прото-Һинд-Иран тамыры "уэр"дан килеп чыккан, аның мәгънәсе "кысаларда тоту" – Һинд патша Ходае Варуна явызларны баулар белән бәйли, Греклар Патша Ходае Оуранос Циклопларны бәйли. Варунаның бу тамырдан килеп чыгышы бәхәсле түгел булгач, бу Грек исеменең килеп чыгышы хәзер башкача *wers- тамырыннан килеп чыккан дип әйтелә "юешләтергә, тамарга" (Санскрит vṛṣ "яңгыр яву, агызырга").[11]

Текстлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Веда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ригведаның борынгы катламында, Варуна әхлакый канунның сакчысы, кызганмыйча гөнаһ өчен җәза бирүче, һәм хата ясап үкенгәннәрне ярлыкаучысы.[12][13] Ул күп Ригведик гимннарда искә алынган, мәсьәлән, 7.86–88, 1.25, 2.27–30, 8.8, 9.73 һәм башкаларда.[5][12] Аның сулар, елгалар һәм океаннар белән мөнәсәбәте Ведаларда искә алынган.[14] Ведик шагыйрьләр аны Төп Ходайның Агниның күп перспективаларның чагылышларының берсе буларак тасвирлыйлар.[15][16] Мәсьәлән, Ригведаның 5.3 гимнында шулай дип раслана:

Туганда Сез Варуна, я Агни. Ут кабызылганда, Сез Митра. Сездә, я көч улы, барлык Ходайлар үзәкләшкән. Сез су коюы тәкъдим иткәннәргә Индра. Сез кызларның серле исемнәренә ия булуыгыз турында сөйләгәндә Арьяман, Я Үзегезне-үзегез тәэмин итүче. 

Ригведа 5.3.1-2, Тәрҗемәчесе: Һерманн Олденберг[15][17]

Варуна һәм Митра иҗтимагый эшләрнең Ходайларны, шулай ук вәгъдәне дә кертеп, һәм еш алар игезәкләшеп Митра-Варуна дип аталалар.[18][19] Митра да, Варуна да Ригведада Асура буларак төркемләнәләр (мәсьәлән, Ригведа 5.63.3), гәрчә аларга шулай ук Дэвалар дип тә мөрәҗәгать итсәләр дә.[20] Асураларның патшасы булып Варуна, Дэвага үзгәртелгән булган яки кабул ителгән, бу Индраның Вртраны җиңүдән соң беренчел Галәмне структуризацияләүдән соң булган.[21]

Дин буенча махсуслаша торган Индология профессоры Дорис Шринивасан, буенча Варуна-Митра ул Рудра-Шива пары кебек ике пар Ходай.[22] Һинд дине риваятендә икесенең дә ярсулы-алкышлы аспектлары бар.[23] Варуна да, Рудра да "бөтен нәрсәне аңлаучы караш, белем" белән синонимнар, икесе дә Ведик текстларда төньякның сакчы Илаһлары булган (Варуна соңрак көнбатыш белән ассоциацияләнә), икесенә дә "ватылган, авыру тәкъдимнәр" бирелергә мөмкин, аларның барысы да Варуна концепциясе белән Рудра белән кисешә торган фараз бар.[22] Соңрак, Шринивасан раслаганча Ригведик 5.70 гимны Митра-Варуна парын рудра дип атыйлар.[22] Сэмюель Мэйси һәм башка галимнәр буенча, Варуна безнең эрага кадәр 2-нче меңьеллыкта борынгырак Һинд-Арий Илаһ булган, ул Һинду пантеонында Рудрага юл биргән, һәм Рудра-Шива икесе дә "вакытсыз һәм вакыт Ходайлары" булып киткәннәр.[23][24]

Ваджасанейи Самһита 21.40-та (Яджурведа), Варуна табибларның яклаучы Ходае дип атала, ул "йөз һәм мең дәвасы булган" дип атала.[22] Аның сәләте һәм "барлык нәрсәне аңлаучы белеме" шулай ук Атхарваведада да бар (безнең эрага кадәр ~1000 ел).[25] Варуна шулай ук иртә Упанишадаларда да искә алына, биредә аның роле эволюцияли. Брихадараньяка Упанишаданың (безнең эрага кадәр ~800 ел) 3.9.26 шигырендә, мәсьәлән, ул көнбатыш чирекнең Ходае дип раслана, әмма ул "су"да нигезләнгән һәм ахыр чиктә "йөрәк"кә һәм җанның утына бәйле.[26] In the Катха Упанишадта, Адити Җир Алиһәсе белән бер дип тәңгәл ителә. Ул Ведик текстларда Варуна һәм Митраның әнисе һәм барлык Ходайларның әнисе дип раслана.[27][28]

Яджурведада шулай дип әйтелгән: "Чынлыкта Варуна ул Вишну һәм Вишну ул Варуна һәм шулай итеп шул Ходайларга алкышлы тәкъдимнәр бирелергә тиеш." || 8.59 || [29]

Рамаяна[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Варуна үзеннән океан тирәнлегеннән үсеп чыккан һәм Рамадан ярлыкауны сораган.

Рама Варуна белән Һинд дине Рамаяна эпосында хезмәттәшлек итә. Мәсьәлән, Рамеш Менон раслаганча океанны шунда шәйтаннар патшасы Равана хатыны Ситаны тоткан Ланкага барып җитү дилеммасы белән очрашкач, Рама (Вишну аватары) Океаннар Ходаена Варунага өч көн һәм өч төн "правапеша" (дога, тапасья)ны башкара.[30] Варуна җавап бирми һәм Рама дүртенче иртәдә ярсуланып тора. Ул үзенең туганы Лакшмана "хәтта элементлар Ходайлары бары тик көчне хөрмәт итәләр, Варуна йомшаклыкны хөрмәт итми һәм тыныч догалар ишетелмичә кала".[30]

Җәя һәм угы белән, Рама океаннарны һөҗүм итәргә әзерләнә, бу суларны яндыру һәм маймыллар армиясе өчен кичү өчен сай урын ясап, кичеп, Равана белән сугышыр өчен. Менон тәрҗемә иткәнчә, Лакшмана Рамага мөрәҗәгать итә, ул "әтиләребезнең тыныч юлларына кайтырга тиеш, сез бу сугышны дингезне бетермичә дә җиңә аласың".[30] Рама коралыннан ата һәм океан янып китә. Рама кораллар белән ярсуын арттыргач, океаннардан Варуна калкып чыга. Ул Рамага башын ия, һәм ул үзе Рамага ничек ярдәм итәргә булганын белми дир раслый, чөнки дингез тирән, киң һәм ул дингез табигатен үзгәртә алмый. Варуна Рамадан "ул тынчылыкның һәм мәхәббәтнең җаны, аңа ярсу килешми" булганын исенә төшерергә сорый. Варуна Рамага ул аны һәм аның армиясен борчымаска вәгъдә итә, чөнки алар Ланка аша күпер төзегәннәр.[30]

Толкаппийямда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Безнең эрага кадәр 3-енче гасыр Тамил грамматика эше Толкаппийям борынгы Тамилакам кешеләрен 5 Сангам ландшафт бүлекләренә төркемләштерә: куринҗи, муллай, паалай, марутхам һәм нейтһал.[31] Һәрбер ландшафт билгеле Ходайларга билгеләнгән. Нейтһал диңгез сәүдәгәрләре тарафыннан биләнгән диңгез яры дип тасвирлана, аларның диңгез һәм яңгыр Ходае, Варунан яки Кадалон.[4][32] "Варуна"ның Тамил телендә мәгънәсе океан.[33]

Синдһи Һиндулар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Җһулелал Синдһи Һиндулары тарафыннан Варуна инкарнациясе дип танылган.

Җһулелал Синдһи Һиндулары тарафыннан Варуна инкарнациясе дип ышаныла.[34] Алар аның данына Чети Чанд фестивален бәйрәм итәләр. Фестиваль яз һәм уңыш килүен билгели, әмма Синдһи җәмәгатендә ул шулай ук 1007 елда Миркшаһ исемле Мөселман җәббар хөкемдары эзәрлкләвеннән котылу өчен Һинду Ходае Варунага дога кылганнан соң Удеролал риваять тууын билгели.[35][36][37] Удерлолал сугышчыга әверелгән һәм Миркшаһга Мөселманнар һәм Һинд дине тарафдарлары шул ук дини хөррият хакына ия дигән дәгъва алып барган карт кешегә әверелгән. Җһулелал буларак,[37] ул Синдһта ике диннең дә барлык кешеләрнең җитәкчесе булып киткән. Аның Суфи Мөселман тарафдарлары арасында, Җһулелал "Хваҗа Хизир" яки "Шәех Таһит" буларак мәгълүм. Бу риваять буенча Синдһидан Һиндулар яңа елны Удеролалның туган көне буларак бәйрәм итәләр.[35][37]

Буддачылык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тхеравада[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тхеравада мәктәбенең Пали Каноны Варунаны дэвалар патшасы һәм Щакраның, Праджапатиның һәм Ишананың компаньоны дип таный (Санскрит телендә; Пали: Варуна). Асураларга каршы сугышта, Трайястримша дэвалары барлык куркулары бетсен өчен Варунаның байрагына карарга сораганнар (S.i.219).

Тевиджджа Суттада ул Индра, Сома, Ишана, Праджапати, Яма һәм Маһиддһи арасында браминнар тарафыннан чакырыла торган Ходайлар арасында искә алына.

Атанатийя Суттада ул Якша җитәкчеләре исемлегендә.

Буддһагһошада расланганча (SA.i.262) Варуна Сакка белән гомере һәм даны (ванна) буенча бертигез һәм дэвалар утырышында өченче урынны алып тора.[38]

Махаяна[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Япониядә, Киотода Варуна сурәте.

Көнчыгыш Азия Буддачылыгында Варуна дхармапала һәм еш Унике Дэваларның берсе булып төркемләнә (Япон телендә: Jūniten, 十二天). Ул көнбатыш юнәлешенең рәисе булып тора.[39]

Япониядә, ул "Суитен" (水天 турыдан-туры мәгънәдә. "су Ходае") дип атала. Ул башка унбер дэвалар белән, шулар арасында Тайшакутен (Щакра (Индра)), Футен (Вайю), Энматен (Яма), Расетсутен (Ниртти/Ракшаса), Ишанатэн (Ишана), Бишамонтэн (Вайшравана), Катэн (Агни) Бонтэн (Брахма), Дҗитэн (Пртхиви), Ниттэн (Сурья) һәм Гаттэн (Чандра) унбер Ходае арасында кертелгән.[40]

Синтоизм[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Суйтенгу (Токио) Варунага багышланган Синтоизм гыйбадәтханәсе булып тора.

Варунага шулай ук Япониянең Синтоизм динендә табыналар. Аңа багышланган Синто гыйбадәтханәләренең берсе ''Суйтенгу'' (Токио) ("Суйтен Сарае") Токиода урнашкан. Япония императоры Мэйдзи Реставрациясе өлеше буларак Синтоизм һәм Буддачылык практикаларын аерым ясагач, Варуна/Суйтен Япониянең иң олы Ходае Аменоминакунши белән тәңгәл китерелгән булган.[41]

Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бали Һинд дине тарафдары Индонезия пляжында Варунага догалар кыла.
Вишну аватары Парашурама Варунадан Кераланы барлыкка китерергә сорый.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ "Varuna". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 George Mason Williams (2003). Handbook of Hindu Mythology. ABC-CLIO. p. 294. ISBN 978-1-57607-106-9. https://books.google.com/books?id=SzLTWow0EgwC&pg=PA294. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. The Rosen Publishing Group. p. 741. ISBN 978-0-8239-3180-4. https://books.google.com/books?id=g6FsB3psOTIC. 
  4. ↑ 4,0 4,1 (in en) Journal of Tamil Studies. International Institute of Tamil Studies. 1969. pp. 131. https://books.google.com/books?id=ZjoRAAAAYAAJ. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Adrian Snodgrass (1992). The Symbolism of the Stupa. Motilal Banarsidass. pp. 120–122 with footnotes. ISBN 978-81-208-0781-5. https://books.google.com/books?id=nzqK8dDCM0UC. 
  6. ↑ Sehdev Kumar (2001). A Thousand Petalled Lotus: Jain Temples of Rajasthan : Architecture & Iconography. Abhinav Publications. p. 18. ISBN 978-81-7017-348-9. https://books.google.com/books?id=nSDACkmA_ukC&pg=PA18. 
  7. ↑ Kristi L. Wiley (2009). The A to Z of Jainism. Scarecrow. p. 248. ISBN 978-0-8108-6821-2. https://books.google.com/books?id=kUz9o-EKTpwC&pg=PA248. 
  8. ↑ George Michell (1977). The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms. University of Chicago Press. pp. 4, 44–45 with Figure 15. ISBN 978-0-226-53230-1. https://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC. 
  9. ↑ Dumézil, Ouranós-Váruna: Étude de mythologie comparée indo-européenne (Paris:Maisonneuve 1932).
  10. ↑ Georges Dumézil, Ouranos-Varuna – Essai de mythologie comparée indo-européenne (Paris: G.-P. Maisonneuve, 1934).
  11. ↑ Manfred Mayrhofer, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen, vol. 2, s.v. "Váruṇa" (Heidelberg: Carl Winter, 1996), 515–6. Edgar C. Polomé, "Binder-god", in Encyclopedia of Indo-European Culture (London–Chicago: Fitzroy Dearborn, 1997), 65.
  12. ↑ 12,0 12,1 Mariasusai Dhavamony (1982). Classical Hinduism. Gregorian. pp. 167–168 with footnotes. ISBN 978-88-7652-482-0. https://books.google.com/books?id=DD0w_IMFA8gC. 
  13. ↑ John Gwyn Griffiths (1991). The Divine Verdict: A Study of Divine Judgement in the Ancient Religions. BRILL. pp. 132–133. ISBN 90-04-09231-5. https://books.google.com/books?id=QDbjjKglE1kC&pg=PA132. 
  14. ↑ Hermann Oldenberg (1988). The Religion of the Veda. Motilal Banarsidass. p. 104. ISBN 978-81-208-0392-3. https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Hermann Oldenberg (1988). The Religion of the Veda. Motilal Banarsidass. p. 51. ISBN 978-81-208-0392-3. https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC. 
  16. ↑ Moriz Winternitz (1996). A History of Indian Literature. Motilal Banarsidass. pp. 91–92. ISBN 978-81-208-0264-3. https://books.google.com/books?id=JRfuJFRV_O8C. 
  17. ↑ See also, Griffith's translation of this hymn: Wikisource
  18. ↑ Hermann Oldenberg (1988). The Religion of the Veda. Motilal Banarsidass. pp. 95–98. ISBN 978-81-208-0392-3. https://books.google.com/books?id=uKeubCiBOPQC&pg=PA95. 
  19. ↑ David Leeming (2005). The Oxford Companion to World Mythology. Oxford University Press. p. 200. ISBN 978-0-19-028888-4. https://books.google.com/books?id=iPrhBwAAQBAJ. 
  20. ↑ Bane, Theresa (2012). Encyclopedia of Demons in World Religions and Cultures. Jefferson, North Carolina: McFarland. p. 323. ISBN 978-0-7864-8894-0. OCLC 774276733 . https://books.google.com/books?id=njDRfG6YVb8C&pg=PA323. Retrieved 2018-12-06. 
  21. ↑ F. B. J. Kuiper (1975), The Basic Concept of Vedic Religion, History of Religions, Vol. 15, No. 2 (Nov., 1975), pp. 107-120
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Doris Srinivasan (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL Academic. pp. 48–49. ISBN 90-04-10758-4. https://books.google.com/books?id=vZheP9dIX9wC&pg=PA48. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Samuel L. Macey (2010). Patriarchs of Time. University of Georgia Press. pp. 2–3, 165. ISBN 978-0-8203-3797-5. https://books.google.com/books?id=G_z_R89DaPkC&pg=PA2. 
  24. ↑ J. P. Mallory; D. Q. Adams (2006). The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World. Oxford University Press. pp. 430–432. ISBN 978-0-19-928791-8. https://books.google.com/books?id=iNUSDAAAQBAJ. 
  25. ↑ Srinivasan, Doris (1978). «The Religious Significance of Divine Multiple Body Parts in the Atharva Veda». Numen 25 (3): 198–200, context: 193–225. DOI:10.1163/156852778x00245.
  26. ↑ The Early Upanishads: Annotated Text and Translation. Oxford University Press. 1998. pp. 98–101. ISBN 978-0-19-535242-9. https://books.google.com/books?id=Lsp18ZvstrcC. 
  27. ↑ The Early Upanishads: Annotated Text and Translation. Oxford University Press. 1998. p. 478. ISBN 978-0-19-535242-9. https://books.google.com/books?id=Lsp18ZvstrcC. 
  28. ↑ Arthur Anthony Macdonell (1898). Vedic Mythology. Motilal Banarsidass. pp. 120–124, 30–34, 45–46. ISBN 978-81-208-1113-3. https://books.google.com/books?id=b7Meabtj8mcC. 
  29. ↑ Pandey, R.. Yajurveda. Diamond Pocket Books (P) Limited. p. 48. ISBN 978-81-288-2284-1. https://books.google.com/books?id=UmhpCgAAQBAJ&pg=PA48. Retrieved 6 December 2018. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Ramesh Menon (2004). The Ramayana: A Modern Retelling of the Great Indian Epic. Macmillan. pp. 376–379. ISBN 978-1-4668-2625-0. https://books.google.com/books?id=kEEXjAagUzsC. 
  31. ↑ Bate, Bernard (2010-06-01) (in en). Tamil Oratory and the Dravidian Aesthetic: Democratic Practice in South India. Columbia University Press. pp. 100. ISBN 978-0-231-51940-3. https://books.google.no/books?id=8uP7LHS3cDMC&pg=PT124&dq=sangam+landscape&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwjA7PnD8bnXAhVsG5oKHfLeDsEQ6AEIKzAB#v=onepage&q=sangam%20landscape&f=false. 
  32. ↑ Champakalakshmi, Radha (1996) (in en). Trade, ideology, and urbanization: South India 300 BC to AD 1300. Oxford University Press. pp. 78. 
  33. ↑ Manickam, Valliappa Subramaniam; Nadu, Academy of Tamil Scholars of Tamil (1968) (in en). A glimpse of Tamilology. Academy of Tamil Scholars of Tamil Nadu. pp. 174. https://books.google.com/books?id=bIQOAAAAYAAJ. 
  34. ↑ Roshen Dalal (2010). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books India. p. 178. ISBN 978-0-14-341421-6. https://books.google.com/books?id=DH0vmD8ghdMC. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Mark-Anthony Falzon (2004). Cosmopolitan Connections: The Sindhi Diaspora, 1860–2000. BRILL. pp. 58-60. ISBN 90-04-14008-5. https://books.google.com/books?id=ljbS-I5Y8WMC&pg=PA59. 
  36. ↑ P. Pratap Kumar (2014). Contemporary Hinduism. Routledge. pp. 120–124. ISBN 978-1-317-54636-8. https://books.google.com/books?id=7Wd_BAAAQBAJ&pg=PA120. 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 S. Ramey (2008). Hindu, Sufi, or Sikh: Contested Practices and Identifications of Sindhi Hindus in India and Beyond. Palgrave Macmillan. pp. 8, 36. ISBN 978-0-230-61622-6. https://books.google.com/books?id=Bv2ADAAAQBAJ. 
  38. ↑ Varuna. 2019-01-26 тикшерелгән.
  39. ↑ Twelve Heavenly Deities (Devas) 2016 елның 4 март көнендә архивланган. Nara National Museum, Japan
  40. ↑ juuniten 十二天. 23 January 2019 тикшерелгән.
  41. ↑ "Tokyo Suitengu monogatari" 1985 Kodansha, ISBN 406202117X
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Варуна&oldid=3529846