Гафури районы
| Гафури районы | |
| баш. Ғафури районы | |
| Байрак[d] | |
 | .png) |
| Нигезләнү датасы | 20 август 1930 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Красноусольский район |
| Атама | Ғафури районы |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Красноусол |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
| Сәгать поясы | YEKT[d] һәм UTC+05:00 |
| Халык саны |
36 778 (1989)[1], 36 761 (2002)[2], 35 669 (2008)[3], 35 637 (2009)[4], 33 869 (2010)[5], 33 503 (2012)[6], 33 092 (2013)[7], 32 544 (2014)[8], 32 091 (2015)[9], 31 631 (2016)[10], 31 364 (2017)[11], 30 781 (2021)[12] |
| Нәрсә белән чиктәш | Архангель районы, Белорет районы, Ишембай районы, Стәрлетамак райуны, Авыргазы районы һәм Кырмыскалы районы |
| Мәйдан | 3038,02 км² |
| Рәсми веб-сайт | gafury.ru |
.svg) | |
 | |
 Гафури районы Викиҗыентыкта | |
һәм
Гафури районы — Башкортстанның үзәк өлешендә, Урал тавының көнбатыш тау битләрендә урнашкан район. Район үзәге Красноусольский Уфадан 130 км ерак, Стәрлетамактан 60 км ераклыкта урнашкан. 2010 ел халык санын теркәү буенча 33780 кешенең яшәве мәгълүм.
Тарихи мәгълүмат
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1930 елның 20 августында Бөтенсоюз Үзәк башкарма комитеты карары белән Башкорт Автономияле Республиканың кантоннарга бүленеше бетерелә һәм 48 район барлыкка килә. Район башта Красноусольский дип атала. 1940 елда Башкортстанның халык шагыйре Мәҗит Гафури исеме кушыла.
Географик сыйфатлама
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Район шактый таулы урында урнашкан. Урманнар һәм таулар җәмгысе 65% җирне алып тора. Авыл хуҗалыгы максатында якынча 28% җир яраклы. Климат чак кына корырак. Җилем, Җикән, Күгеш, Мәндем елгалары — Агыйделнең уң кушылдыклары ага.
Таулар эчендә нефть, пыяла доломит, кварц комы, известняк, сапропель, ак балчык бар.
Икътисад
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда барлыгы 70 игенче-фермер хуҗалыгы бар. Алар арасында шактый зурлар, эре хуҗалыклар белән ярышырлыклар да бар.
Эшкәртү сәнәгатендә Табын совхоз-заводы, Красноусольский сөт заводы, махсуслашалар. Аккүл элеваторында макарон, берничә төр ярма чыгарыла.
Красноусольск пыяла заводы төп сәнәгать предприятиесе булып санала. Ул үз тарихында күп тапкыр юнәлешен үзгәрткән: 1752 елдан биредә бакыр коелган, 150 елдан соң тәрәзә пыяласын чагарган. 1997 елдан башлап шешәләр ясауга күчкән. Красноусол пыяла комбинаты. Чимал районның үзеннән табыла. Кварц комы чыгарылучы «Каравыл-тау» һәм «Ташлы» доломит карьерлары.
Кече эшмәкәрлек шактый үсештә. Ул районда җитештерелгәннен 11%ын бирә.
Урман эшләре белән «Гафури авылхуҗ» шөгыльләнә. Умартачылык үсеш алган. 2004 елдан районда Гафури эксперименталь станциясе эшли.
Демография
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]| 1989[1] | 2002[2] | 2008[3] | 2009[4] | 2010[5] | 2012[6] | 2013[7] | 2014[8] | 2015[9] | 2016[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 36 778 | ↘36 761 | ↘35 669 | ↘35 637 | ↘33 869 | ↘33 503 | ↘33 092 | ↘32 544 | ↘32 091 | ↘31 631 |
| 2017[11] | 2021[12] | ||||||||
| ↘31 364 | ↘30 781 |
Милли состав
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Милли состав
| Ел | башкортлар | руслар | татарлар |
|---|---|---|---|
| 1970 | 20 322 / 37,0 % | 13 042 / 23,8 % | |
| 1989 | 14 816 / 41,8 % | / | 8 448 / 23,7 % |
| 2002 | 18 325 / 49,85 % | 8 293 / 22,56 % | 6 474 / 17,61 % |
| 2010 | 15 474 /46,0% | 7 650 /22,8% | 7 281 / 21,7% |
Чуашлар 2 621 (7,8%).
Татар авыллары — Ялгызкаен, Үтәк, Бажык, Җилем-Каран, Игенъелга һ.б., катнаш авыллар: Тугай. Татар авылларында татар теленең тепекәй сөйләше таралган. Кормантау авылында — мишәр диалектында сөләшәләр.
Атаклы кешеләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Мәҗит Гафури, татар әдәбияты классигы.
- Әхмәтзәки Вәлиди, башкорт милли хәрәкәте юлбашчысы.
- Җәлил Киекбаев, башкорт телчесе.
- Рәшит Сабитов, башкорт язучысы.
- Зәки Мәхмүтов, җырчы.
- Илфат Рәҗәпов, боксчы.
- Гайфулла Вәлиев, язучы.
- Әмир Әминов, язучы, «Агыйдел», «Шоңҡар» журналларының баш мөхәррире.
- Әнүр Вахитов (1932, Тугай — 1984, Уфа), язучы, әдәбият галиме, Җәлил Киекбаев премиясе лауреаты (2002).
- Мөнир Кунафин, «Шоңҡар» журналының баш мөхәррире.
- Рәшит Зәйнетдинов, рәссам, С. Юлаев бүләге иясе.
- Зәйнетдин Әхмәтҗанов
- Закир Әсфәндияров
- Фәрват Якупов (1958-2008), Россия каһарманы
Мәгариф
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда 58 мәктәп, ш.и. 28 урта, 23 башлангыч. Бер һөнәри уку йорты – 130нчы ПТУ һәм 27 балалар бакчасы. 2010-11 уку елында мәктәпләргә 4758 бала йөргән.
Социаль өлкә
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда үзәк район хастаханәсе, 3 авыл участок хастаханәсе, 4 авыл амбулаториясе, 46 ФАП эшли.
Районда 19 мәчет бар.
Матбугат
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районда башкорт телендә «Табын» гәзите белән рус телендә «Звезда» чыгарыла.
Шулай ук кара
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Гафурийский район — общая информация 2012 елның 21 гыйнвар көнендә архивланган. (рус.)
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,0 1,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу
- ↑ 2,0 2,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ 3,0 3,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ 4,0 4,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ 5,0 5,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ 6,0 6,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ 7,0 7,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ 8,0 8,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ 9,0 9,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ 10,0 10,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ 11,0 11,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ 12,0 12,1 Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
 | Башкала: Уфа |  | |
Районнар: Архангель | Аскын | Авыргазы | Әлшәй | Баймак | Бакалы | Балтач | Бәләбәй | Балакатай | Белорет | Бишбүләк | Бөре | Болгавар | Благовещен | Борай | Бөрҗән | Бүздәк | Габҗәлил | Гафури | Дәүләкән | Дүртөйле | Дуван | Җылаер | Җиянчура | Иглин | Илеш | Ишембай | Кызыл Кама | Күгәрчен | Кушнарин | Куергазы | Калтасы | Караидел | Кырмыскалы | Кыйгы | Мәләвез | Мәчетле | Мишкә | Миякә | Нуриман | Чакмагыш | Салават | Тәтешле | Туймазы | Өфә | Учалы | Фёдоровка | Хәйбулла | Чишмә | Шаран | Стәрлебаш | Стәрлетамак | Яңавыл | Ярмәкәй | |||