Con Wilyam Strett (3-nçe baron Reley)
Con Wilyam Strett ingl. John William Strutt | |
![]() | |
Tuu datası | |
---|---|
Tuu urını | |
Ülem datası | |
Ülem urını | |
İl | |
Eşçänlek töre | |
Fänni sfera | |
Eş urını | |
Alma-mater | |
Fänni citäkçe | |
Şäkertlär | |
Büläklär |
Patşa medale[d] (1882) |
Con Wilyam Strett, 3-nçe baron Reley (ingl. John William Strutt, 3rd Baron Rayleigh; 1842 yılnıñ 12 noyäbere, Böyekbritaniä, Angliä, Esseks[d], Moldon[d] — 1919 yılnıñ 30 iyüne, Böyekbritaniä, Angliä, Witem[d]) — argon gazın açqan (Wilyam Remzi belän) häm şunıñ öçen 1904 yılda fizika ölkäsendä Nobel premiäse alğan Britaniä fizigı häm mexanigı. Reley çäçelüwen açqan, öslektäge dulqınnar (Reley dulqınnarı[en]) buluwın aldan faraz itkän.
London patşa cämğiäte äğzası (1873), 1905—1908 yıllarda — anıñ prezidentı[1][2]. Fransiä fännär akademiäseneñ[en] çit il äğzası (1910; 1890 yıldan — äğza-korrespondent)[3].
Biografiäse
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Strett 1842 yılda Esseks graflığınıñ Moldon şähärçegendä tuğan[2]. Keçkenädän ük sälämätlege naçar bulğan.
1861 yılda Kembric universitetınıñ Triniti-kollecına[en] uqırğa kergän, anda matematika öyrängän. Anıñ uqıtuçıları Edward Con Raus[en] häm Corc Gabriel Stoks[en] bulğan. 1865 yılda bakalavr däräcäsen, ä 1868 yılda — magistr däräcäsen alğan. Şunnan soñ Triniti-kollec xezmätkäre bulıp eşkä alınğan häm 1871 yılda öylängänçe şunda eşlägän[2][4].
Titulnı 1873 yılda ätise Con Strett, 2-nçe Baron Reley ülgäç miras itep alğan[4].
Ceyms Makswell ülgännän soñ 1879 yılda Reley Kembric universitetınıñ ikençe Kavendiş professorı häm Kavendiş laboratoriäse[en] direktorı bulğan; soñğı wazifasın ul 1884 yılğa qädär başqarğan. 1887 yıldan Reley — Böyekbritaniä patşa institutı[en] professorı. 1885—1896 yıllarda — London patşa cämğiäte särqätibe.
1908 yıldan 1919 yılğa qädär Kembric universitetı prezidentı bulğan[2][4].
1919 yılnıñ 30 iyünendä Esseks graflığınıñ Witem şähärçegendä wafat bulğan.
Fänni eşçänlege
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Releynıñ mexanika häm fizika buyınça töp xezmätläre tirbänülär teoriäsenä[en] qarıy, ul aña nigez saluçılarnıñ berse bulıp tora[2].
Akustikada Reley qıllar[en], kendeklär[et], plastinalar[en] tirbänülären tikşerengän; silindrik, konuslı häm sferik tışçalarnıñ[en] tirbänülären tikşerengän. 1873 yılda tirbänülär sızıqlı teoriäseneñ berniçä fundamental’ teoremasın formalaştırğan[2].
1878 yılda Reley mexanikağa çäçelü funksiäse (Reley dissipativ funksiäse[en]) töşençäsen kertkän; älege zurlıq mexanik energiäneñ çäçelü tizlegen xarakterlıy[5].
Reley sığılmalılıq teoriäse[en] üseşenä zur öleş kertkän. Anıñ «Tawış teoriäse» digän xezmätendä sığılmalı sistemalarnıñ tirbänüläre teoriäse buyınça alğan fundamental’ näticäläre kiterelgän häm sistemalaştırılğan[2]. Sığılmalı sistemalarnıñ tirbänü periodın tabu öçen ul sığılmalı sistemanıñ potensial’ energiäsen qullanuğa nigezlängän yaqınça ısul qullanğan[6].
Releynıñ zur açışı anıñ seysmologiä[en] öçen möhim ähämiätkä iä bulğan öslektäge sığılmalı dulqınnar teoriäse bulğan (Reley dulqınnarı[en], 1885—1887 yıllar)[6]. Sığılmalı dulqınnar teoriäsendä Reley şulay uq dulqınnarnıñ difraksiäse[en] häm çäçelüwe[en], dulqınnarnı yotu[en] häm tawış basımı[en] mäs’älälären qarağan, soñğı amplituda dulqınnarın tikşerengän[2][4].
Reley törkemle[en] häm fazalı[en] tizleklär arasındağı ayırmanı añlatqan häm törkemle tizlek öçen formula (Reley formulası) alğan[4].
Reley yaqtılıqnıñ molekulär çäçelüwe teoriäsenä nigez saluçı bulğan (ayırım alğanda, Reley çäçelüwe dip yörtelä torğan töşençäne kertkän). Kükneñ zäñgär tösen añlatqan (Reley qanunı[en]). 1900 yılda Reley temperaturağa bäyle räweştä absolüt qara cisem[en] spektrında nurlanış energiäse büleneşe qanunın açqan[4]. Bu xezmät kvantlar teoriäse[en] barlıqqa kilü öçen zur ähämiätkä iä bulğan.
1894 yılda W. Remzi belän bergä yaña ximik element — argonnı açqan häm anıñ üzleklären häm Elementlar periodik sistemasındağı urının bilgelägän[4]. Reley iseme belän küp fizik töşençälär, qanunnar häm äsbaplar bäylängän:
- Reley dulqınnarı
- Reley diskı
- Reley interferometrı
- Reley magnitlanu qanunı
- Reley manometrı
- Reley büleneşe
- Reley kriterie
- Reley çäçelüwe
- Reley — Cins qanunı
Xäter
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1964 yılda Xalıqara astronomiä berlege[en] Aynıñ kürengän yağındağı[en] kraterğa Reley isemen birgän.
İskärmälär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Strutt; John William (1842 - 1919); 3rd Baron Rayleigh.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Боголюбов, 1983
- ↑ Les membres du passé dont le nom commence par R 2020 елның 4 июнь көнендә архивланган.(фр.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Храмов, 1983
- ↑ Гернет М. М. Курс теоретической механики. 5-е изд. — М.: Высшая школа, 1987. — 344 с. — C. 307.
- ↑ 6,0 6,1 Моисеев, 1961
Sıltamalar
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Әлифба буенча Нобель премиясе лауреатлары
- Әлифба буенча шәхесләр
- Британия Казанышлар ордены кавалерлары
- Физика өлкәсендә Нобель премиясе лауреатлары
- Бөекбритания физиклары
- 12 ноябрь көнне туганнар
- 1842 елда туганнар
- 30 июнь көнне вафатлар
- 1919 елда вафатлар
- Әлифба буенча галимнәр
- Әлифба буенча физиклар
- XIX гасыр физиклары
- XX гасыр физиклары
- Әлифба буенча механиклар
- Бөекбритания механиклары
- XIX гасыр механиклары
- XX гасыр механиклары
- Лондон патша җәмгыяте президентлары
- Кембридж университетын тәмамлаучылар
- Тринити-колледжны (Кембридж) тәмамлаучылар
- Кембридж университеты профессорлары
- Химик элементларны беренче ачучылар
- Лондон патша җәмгыяте әгъзалары
- Бөекбританиядән Нобель премиясе лауреатлары
- Франция фәннәр академиясе чит ил әгъзалары
- АКШ Милли фәннәр академиясе чит ил әгъзалары
- Копли медале белән бүләкләнгәннәр
- Маттеуччи медале белән бүләкләнгәннәр
- Румфорд медале белән бүләкләнгәннәр
- Патша медале белән бүләкләнгәннәр
- Барнард медале белән бүләкләнгәннәр
- Де Морган медале белән бүләкләнгәннәр