Иод

Te◄ Ио́д / Iodum (I) ►Xe
Атом номеры	53
Матдәнең тышкы күренеше
Атомның үзлекләре
Атом массасы (моляр масса)	126,90447 а. м. б. (г/моль)
Атом радиусы	0,136 пм
Ионизация энергиясе (беренче электрон)	1 008,3 (10,45) кДж/моль (эВ)
Электрон конфигурациясе	[Kr] 4d10 5s2 5p5
Химик үзлекләре
Ковалент радиусы	133 пм
Ион радиусы	(+7e) 50 (-1e) 220 пм
Электр тискәрелеге (Полинг буенча)	2,66
Электрод потенциалы	0
Оксидлашу дәрәҗәсе	7, 5, 3, 1, -1
Матдәнең термодинамик үзлекләре
Тыгызлык	4,93 г/см³
Моляр җылы сыешлыгы	54,440,45) Дж/(K·моль)
Җылы үткәрүчелек	386,7 Вт/(м·K)
Эрү температурасы	15,52 (I—I) K
Эрү җылылыгы	457,5 кДж/моль
Кайнау температурасы	41,95 (I—I) K
Парга әйләнү җылылыгы	25,7 кДж/моль
Моляр күләм	орторомбик см³/моль
Матдәнең кристаллик рәшәткәсе
Рәшәткә төзелеше	7,720
Рәшәткә параметрлары	n/a Å
Дебай температурасы	n/a K

I	53
126,90447
5s25p5
Иод

Иод ( лат. Iodium), I – Менделеевның периодик таблицасының VII төркемендә, 53нче санында урнашкан химик элемент. Аның атом массасы 126,9045. Иод – кара-соры төстәге каты матдә, галогеннарга карый. "Иод" исеме грек телендәге iodes, ioeides – шәмәхә сүзеннән алынган.

Тарихи белешмә

Иодны 1811нче елда франөуз химигы Б.Куртуа ача. Ул, диңгез суүсемнәре көленең концентрацияле сульфат кислотасы белән канашмасын җылытып, соңыннан карасу ялтыравык пластинага конденсацияләнүче, шәмәхә төстәге парның бүленгәнен күзәтә. 1813-1814нче елларда француз химигы Ж.Л.Гей-Люссак һәм инглиз химигы Г.Дэви иодның элемент икәнен исбатлыйлар.

Табигатьтә таралышы

Иод җир кабыгы массасының 4*10^-5%н алып тора. Иод диңгез организмгарында туплана. Диңгез суының 1 литрында 5 * 10^-5 грамм иод бар. Иод парга әйләнгә диңгез суы белән континентларга үтеп керә. Нефть табылган районнарда иодлы-бромлы сулар очрый, бу суның 1 литрында 100 мг га кадәр иод булырга мөмкин.

Физик һәм химик үзлекләре

Иод тыгызлыгы 4,94 г/см³; эрү температурасы 113,5⁰ С; кайнау температурасы 184,35⁰ С. Иод суда начар (0,33 г/л, 25 С та), ә органик эреткечләрдә (спирт, бензол), иодид ларның сулы эремәләрендә яхшы эри. Иодның тышкы атом каонфигурациясе 5s ² 5p ⁵.

Иод металлар белән бик актив тәэсирләшә, иодидлар барлыкка килә. Иод водород белән җылыткагнда гына тәэсирләшә, ләкин тулысынча түгел. Углерод, кислород, азот белән турытын тәэсирләшми. Иод – хлорга һәм бромга караганда көчсезрәк оксидлаштыручы.

Кулланылышы

Иодны һәм аның кушылмаларын башлыча медицинада һәм аналитик химиядә, шулай ук органик синтезда һәм фотографиядә кулланалар. Сәнәгатьтә иодны аз кулланалар. Иодидларны термик таркатып, үтә чиста металлар табалар.