Иод
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Атом номеры | 53 | |||
| Матдәнең тышкы күренеше | 
| |||
| Атомның үзлекләре | ||||
| Атом массасы (моляр масса) |
126,90447 а. м. б. (г/моль) | |||
| Атом радиусы | 0,136 пм | |||
| Ионлаштыру энергиясе (беренче электрон) |
1 008,3 (10,45) кДж/моль (эВ) | |||
| Электрон конфигурациясе | [Kr] 4d10 5s2 5p5 | |||
| Химик үзлекләре | ||||
| Ковалент радиусы | 133 пм | |||
| Ион радиусы | (+7e) 50 (-1e) 220 пм | |||
| Электр тискәрелеге (Полинг буенча) |
2,66 | |||
| Электрод потенциалы | 0 | |||
| Оксидлашу дәрәҗәсе | 7, 5, 3, 1, -1 | |||
| Матдәнең термодинамик үзлекләре | ||||
| Тыгызлык | 4,93 г/см³ | |||
| Моляр җылы сыешлыгы | 54,440,45) Дж/(K·моль) | |||
| Җылы үткәрүчелек | 386,7 Вт/(м·K) | |||
| Эрү температурасы | 15,52 (I—I) K | |||
| Эрү җылылыгы | 457,5 кДж/моль | |||
| Кайнау температурасы | 41,95 (I—I) K | |||
| Парга әйләнү җылылыгы | 25,7 кДж/моль | |||
| Моляр күләм | орторомбик см³/моль | |||
| Матдәнең кристаллик рәшәткәсе | ||||
| Рәшәткә төзелеше | 7,720 | |||
| Рәшәткә параметрлары | n/a Å | |||
| Дебай температурасы | n/a K | |||
| I | 53 |
| 126,90447 | |
| 5s25p5 | |
| Иод | |
Иод ( лат. Iodium), I – Менделеевның периодик таблицасының VII төркемендә, 53нче санында урнашкан химик элемент. Аның атом массасы 126,9045. Иод – кара-соры төстәге каты матдә, тоз тудыргычларга карый. "Иод" исеме грек телендәге iodes, ioeides – шәмәхә сүзеннән алынган.
Тарихи белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Иодны 1811нче елда франөуз химигы Б.Куртуа ача. Ул, диңгез суүсемнәре көленең концентрацияле сульфат кислотасы белән канашмасын җылытып, соңыннан карасу ялтыравык пластинага конденсацияләнүче, шәмәхә төстәге парның бүленгәнен күзәтә. 1813-1814нче елларда француз химигы Ж.Л.Гей-Люссак һәм инглиз химигы Г.Дэви иодның элемент икәнен исбатлыйлар.
Табигатьтә таралышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Иод җир кабыгы массасының 4*10−5%н алып тора. Иод диңгез организмгарында туплана. Диңгез суының 1 литрында 5 * 10−5 грамм иод бар. Иод парга әйләнгә диңгез суы белән континентларга үтеп керә. Нефть табылган районнарда иодлы-бромлы сулар очрый, бу суның 1 литрында 100 мг га кадәр иод булырга мөмкин.
Физик һәм химик үзлекләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Иод тыгызлыгы 4,94 г/см3; эрү температурасы 113,50 С; кайнау температурасы 184,350 С. Иод суда начар (0,33 г/л, 25 С та), ә органик эреткечләрдә (спирт, бензол), иодид ларның сулы эремәләрендә яхшы эри. Иодның тышкы атом каонфигурациясе 5s 2 5p 5.
Иод металлар белән бик актив тәэсирләшә, иодидлар барлыкка килә. Иод су тудыргыч белән җылыткагнда гына тәэсирләшә, ләкин тулысынча түгел. Күмер тудыргыч, әче тудыргыч, азот белән турытын тәэсирләшми. Иод – хлорга һәм бромга караганда көчсезрәк оксидлаштыручы.
Кулланылышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Иодны һәм аның кушылмаларын башлыча медицинада һәм аналитик химиядә, шулай ук органик синтезда һәм фотографиядә кулланалар. Сәнәгатьтә иодны аз кулланалар. Иодидларны термик таркатып, үтә чиста металлар табалар.