Казакъ теле
Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар.
| Казакъ теле | |
| Үзисем: |
Қазақ тілі, qazaq tili, قازاق ٴتىلى |
|---|---|
| Илләр: |
Казакъстан, Кытай, Россия, Үзбәкстан, Монголия, Кыргызстан, Төрекмәнстан, Төркия һ. б. |
| Төбәкләр: |
бөтен дөнья |
| Рәсми халәт: | |
| Күзәтүдә тора: |
Казакъстан мәдәният һәм мәгълүмат министрлыгы[d] һәм Казакъстан мәдәният һәм спорт министрлыгы[d] |
| Сөйләшүчеләр саны: |
~11 млн. |
| Халәт: | |
| Классификация | |
| Төркем: | |
| Язу: |
кирилл язуы, гарәп әлифбасы, латин язуы, казахский шрифт Брайля[d] һәм латин әлифбасы[d] |
| Тел кодлары | |
| ГОСТ 7.75–97: |
каз 255 |
| ISO 639-1: | |
| ISO 639-2: | |
| ISO 639-3: | |
Каза́къ теле́ (тат.лат. Qazaq tele, каз. qazaq tili, қазақ тілі, قازاق ٴتىلى) — Казакъстан Җөмһүриятенең дәүләт теле. Төрки телләрнең кыпчак астөркеменә керә. Казакъ теле кыргыз теле белән аеруча бәйле тел булып тора.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Казакъ теле Алтын Урданың көньяк өлеше таркалуы нәтиҗәсендә барлыкка килгән Казакъ ханлыгында формалашкан. Казакъ ханлыгының теле - Алтын Урданың дала теле булып санала, шуңа күрә татар теленә - Алтын Урданың шәһәр теленә якын, ләкин аермасы бар.
Мәсәлән:
| Татарча | Казакъча |
|---|---|
| Идән | Еден |
| Ел | Жыл |
| Ерак | Жырақ |
| Якын | Жақын |
| Йөз | Жүз |
| Йөрәк | Жүрек |
| Бүлмә | Бөлме |
| Кош | Құс |
| Иртән | Ертен |
| Ил | Ел |
| Эшләде | Істеді |
| Беренче | Бірінші |
Казакъ телендә ү, ө, ә, ң авазлары татар телендә кебек, қ, ғ татар авазларына къ (q), гъ (ğ), ұ - татарныкы о туры килә: Болгар (тат.) - Бұлғар (каз.) (язылышы төрле, әйтелеше бертигез - Bolğar).
Латин язуына күчү проекты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1992 елдан Казакъстан галимнәре казакъ телен латин имләсенә күчүне тикшерә. 2012 елда Казакъстан президенты латин әлифбасына күчүне раслый, ләкин карар күп бәхәсләр тудырды һәм шактый күп әлифбаның проектлары уйлап чыгарылды (50дән артык). 2017 елның 12 апрелендә Казакъстан президенты Нурсолтан Назарбаев янә хөкүмәткә казакъ әлифбасын латин имласына күчү графигын төзергә кушты.[3] Шул ук елның 26 октябрендә «Казакъ теле әлифбасын латыйн графикасына күчерү турында» фәрманына кул куелган.[4]
- 2018 елдан яңа әлифбага өйрәтә алучы белгечләр һәм дәреслекләр әзерли башларга.
- 2025 елга барлык эш документлары, төп басмалар һәм китаплар латин язуында булырга тиеш.
- Латиницага күчкән чорда латин язуы белән беррәттән кириллица да кулланылачак[5][6].
Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- TRT Қазақ тілі редакциясы
- Мы ошиблись, вы не ошибайтесь. Почему бы Казахстану не перейти на общетюркскую латиницу?
- Каким может быть казахский алфавит на латинице
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Алтай Республикасының "Телләр турында" кануны, 1 бүлек, 4 мәкалә(рус.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Language
- ↑ http://www.azatliq.org/a/28416625.html
- ↑ http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/kazak-tili-alipbiin-kirillicadan-latyn-grafikasyna-koshiru-turaly
- ↑ Нурсултан Назарбаев поручил перевести казахский алфавит на латиницу
- ↑ Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы. Қазақстан Республикасы президентiнiң ресми сайты
| Русия Федерациясенең дәүләт теле |  | |
|---|---|---|
| Федерация субъектларының дәүләт телләре | абазин • авар • агул • адыгэ • әзери • башкорт • бурят • даргин • ингуш • кабарда-чиркәс • калмык • карачай-балкар • коми • комык • көньяк алтай • кырымтатар • лак • лезгин • мукшы • нугай • осетин • рутул • табасаран • тат • татар • тыва • удмурт • украин • хакас • цахур • чечен • чирмеш • чуаш • эрзә • якут | |
| Рәсми хәләтенә ия телләр | ||