Казакъстан

Казакъстан
	Байрак Илтамга
Шигарь	El meu Kazakhstan
Башкала	Астана
Халык саны	19 002 586 (2021)
Нигезләнгән	1991
Сәгать кушагы	UTC+05:00, UTC+06:00
Кардәш шәһәрләр	Тойота
Рәсми тел	казакъ теле, рус теле
География
Мәйдан	2,724,900.0 км²
Координатлар	48°N 68°E
Сәясәт
Канун чыгару органы	Казакъстан парламенты
Дәүләт башлыгы	Касыйм-Җумарт Тукаев
Башлык исеме	Казакъстанның баш министры
Хөкүмәт башлыгы	Әлихан Смаилов
Икътисад
Акча берәмлеге	Казакъстан тәңкәсе
Эшсезлек дәрәҗәсе	4% (2014)
Туу күрсәткече	2.74 (2014)
КПҮИ	0.811 (2021)
Яшәү озынлыгы	72.3 ел (2016)
Джини коэффициенты	27.8 (2018)
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары	112 ; 101 (янгын сакчылары) ; 102 (пүлисә) ; 103 (ашыгыч тыйб ярдәме) ;
Электр аергычы төре	Europlug, Schuko
Автомобил хәрәкәте ягы	уң
Челтәр көчәнеше	220 вольт
Телефон коды	+7
ISO 3166-1 коды	KZ
ХОК коды	KAZ
Интернет домены	.kz, .қаз

Казакъстан Җөмһүрияте (Казакъстан, шулай ук Казахстан, tat.lat. Qazaqstan,; каз. Qazaqstan Respýblıkasy, Қазақстан Республикасы; [qɑzɑqˈstɑn]) — күбесенчә Азиядә урнашкан дәүләт. Россия, Кытай, Кыргызстан, Үзбәкстан, Төрекмәнстан илләре белән чиктәш.

1997 елда Казакъстан башкаласы илнең көньягында урнашылган Алматыдан, исемен Астанага үзгәртелгән, үзәгендәге Акмола шәһәренә күчте. Башкала күчерүенең сәбәпләре арасында киләчәктә Алматыда җир тетрәү көтелүе иде. Моннан тыш, Нурсолтанда күбрәк казакълар яшәсә, Алматыда исә русларның өлеше зур.

Җәгъpафия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Казакъстан — Азия һәм Яypyпa чигендә урнашкан трансконтиненталь дәүләт; территориянең күпчелеге Азиядә урнашкан.

Кырый ноктлалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

төньякта — Төньяк Казакъстан өлкәсендә (55°26’ т. к.).
көньякта — (40°66′ т. к.).
көнбатышта — Эльтон һәм Баскынчак күлләре арасында (87°20′ кч. о.).
көнчыгышта — (46°27′ кч. о.).

Рельеф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Казакъстанның территориясен күбесенчә чүлләр (36 %) һәм ярымчүлләр (18 %) били. Казакъстан территориясенең 35% өлешен далалар, 5,9 % — урманнар биләп тора.^[11]

Илнең үзәк районнарында Казакъ кечкенә таулар тезмәсе (Казахсᴋий мелкосопчник) урнашкан. Казакъстанның төньягын Көнбатыш Себер тигезлеге биләп тора.

Идарә-җир төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алматы шәһәре,
Акмола өлкәсе (мәркәзе: Күкчетау),
Актүбә өлкәсе,
Нурсолтан шәһәре,
Атырау өлкәсе,
Көнбатыш Казакъстан өлкәсе (мәркәзе: Орал),
Байкоңгыр шәһәре,
Маңгыстау өлкәсе (мәркәзе: Актау),
Көньяк Казакъстан өлкәсе (мәркәзе: Шымкент),
Павлодар өлкәсе,
Караганды өлкәсе,
Костанай өлкәсе,
Кызылорда өлкәсе,
Көнчыгыш Казакъстан өлкәсе (мәркәзе: Өскемен)
Төньяк Казакъстан өлкәсе (мәркәзе: Кызылъяр),
Җамбыл өлкәсе (мәркәзе: Тараз).

Дәүләти бәйрәмнәр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1—2 гыйнвар — Яңа ел
8 март — Халыкара хатын-кызлар көне.
21—23 март — Наурыз бәйрәме
1 май — Казакъстан халкының бердәмлек бәйрәме
7 май — Ватанны саклаучы көне
9 май — Җиңү көне.
6 июль — Башкала көне
30 aугыcа — Казакъстан җɵмһүрᴎятсының Конституция көне
10 Зөлхиҗҗә (Һиҗри тәкъвиме) — Корбан бәйрәм
1 дᴎкәбеp — Казакъстанның беренче президенты көне
16—17 дᴎкәбеp — Казакъстанның бәйсезлек көне

Казакъстанда туган танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төп мәкалә: :Төркем:Казакъстанда туганнар

Төп мәкалә: :Казакъстанда туган танылган шәхесләр

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.
↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=KZ.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 10 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
↑ http://chartsbin.com/view/edr.
↑ http://countrycode.org/kazakhstan; тикшерү датасы: 24 февраль 2015.
↑ Домен .қаз делегирован Казахстану. Координационный центр национального домена сети Интернет (13 февраль 2012).
↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2009-11-30, retrieved 2011-11-22

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Викиҗыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

[wikidata-da8b01072f4a5eb69892a71023670b9a528a0b97-v3-1] ttp://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.

[wikidata-cbbfd8aea8c18a0932779aa32248bfea86b21d15-v3-2] ttp://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-e548aea921984ef4ec84b65d4220d0a277f8a938-v3-3] ttps://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.

[wikidata-47aa5194a39be105360cff2e65c96c5da75f1a6f-v3-4] ttp://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-9ddffa94ddc0ebf084732ff0177b9c27017aba5c-v3-5] ttps://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=KZ.

[wikidata-4fa49b34e397d8c1035826d42c25d07e7c36930d-v3-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 10 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.

[wikidata-d72016721474f4db19140262c795464c1a7227ad-v3-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.

[wikidata-b7450da492648eb7c723ac8bdf33491074d2ba64-v3-8] ttp://chartsbin.com/view/edr.

[wikidata-01dbf7659f00daff445d595905acc16bdc9a510f-v3-9] ttp://countrycode.org/kazakhstan; тикшерү датасы: 24 февраль 2015.

[wikidata-a2330385124aa2ee80edb3a6564c6420cf0457f8-v3-10] Домен .қаз делегирован Казахстану. Координационный центр национального домена сети Интернет (13 февраль 2012).

[11] архив күчермәсе, archived from the original on 2009-11-30, retrieved 2011-11-22

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

к б ү Казакъстан идарә-җир төзелеше
Өлкәләр	Абай • Акмола • Актүбә • Алматы • Атырау • Җамбыл • Җидесу • Караганды • Костанай • Көнбатыш Казакъстан • Көнчыгыш Казакъстан • Кызылурда • Маңгыстау • Олытау • Павлодар • Төньяк Казакъстан • Төркестан
Үзәк хакимият карамагындагы шәһәрләр	Алматы • Астана (башкала) • Байкоңгыр • Чимкәнт

к б ү БДБ (1991 елның 8 декабрендә нигезләнгән)
БДБ әгъзаләре	Азәрбайҗан · Әрмәнстан · Беларусия · Казакъстан · Кыргызстан · Молдавия · Россия · Таҗикстан · Үзбәкстан
Ассоциацияләүче БДБ әгъзаләре	Төрекмәнстан (БДБ уставын расламаган)
Элеккеге әгъзаләр	Гөрҗистан (3 декабрь 1993 — 18 август 2009) · Украина (10 декабрь 1994 — 18 декабрь 2014)

к б ү Ислам хезмәттәшлеге оешмасындагы әгъза илләр һәм күзәтүче илләр
ИХО әгъзалары	Азәрбайҗан • Алжир • Албания • Әфганстан • Бангладеш • Бәхрәйн • Бенин • Бруней • Буркина-Фасо • Габон • Гамбия • Гвинея • Гвинея-Бисау • Джибути • Мисыр • Индонезия • Үрдүн • Гыйрак • Иран • Йәмән • Камерун • Казакъстан • Катар • Кыргызстан • Комор утраулары • Кот-д'Ивуар • Күвәйт • Лөбнан • Ливия • Мавритания • Малайзия • Мали • Мальдивлар • Марокко • Мозамбик • Нигер • Нигерия • Берләшкән Гарәп Әмирлекләре • Оман • Пакистан • Фәлистыйн • Согуд Гарәбстаны • Сенегал • Сүрия ^* • Сомали • Судан • Сьерра-Леоне • Таҗикстан • Того • Тунис • Төркмәнстан • Төркия • Уганда • Үзбәкстан • Чад
ИХО күзәтүче-илләре	Босния һәм Герцеговина • Русия Федерациясе • Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте • Таиланд • Үзәк Африка Җөмһүрияте
ИХО күзәтүче-оешмалары	БМО • Африка Берлеге • Гарәп дәүләтләре лигасы • Икътисади хезмәттәшлек оешмасы • Мороны азат итү милли фронты • ИКО әгъзасы булган дәүләтләрнең парламент берлеге • Бер якка да кушылмаучылык хәрәкәте
^* -2012 елда әгъзалыгы рәсми туктатылган.