Камбоджада ислам
Камбоджада ислам (кхмер. ឥស្លាមនៅកម្ពុជា ) — Камбоджа территориясендә ислам дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Камбоджа халкының (16 млн 719 мең кеше) 3,80 % ы (620 мең кеше) — Ислам дине тарафдары (2020)[1]. Мөселманнарның күпчелеге илдә этник азчылык булган чам милләтеннән (600 мең кеше) һәм җирле мөселман малайзиялеләр — хәнәфи мәзһәбендәге сөнниләр.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Камбоджа 1863 елда Франция протектораты була. Французлар үз хакимиятләрен Икенче бөтендөнья сугышы чорында Япония илне оккупацияләгәнче саклый. Сугыш тәмамлангач, французлар хакимияте яңадан торгызыла. Камбоджа коммунистлары французларга каршы бәйсезлек өчен көрәш башлый. 1953 елда бәйсезлек яулана. 1965 елда Камбоджа Америка Кушма Штатларына каршы вьетнамлылар ягына баса, һәм сугыш хәрәкәтләре Камбоджа җиренә күчә. Аларның сугышта катнашуы 1980-еллар ахырына кадәр дәвам итә. Кызылкхмерлар идарәсе елларында йөзләгән мең кеше качак булып илдән китәргә мәҗбүр була.
Камбоджада ислам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Камбоджа мөселманнарының күпчелеге чам (шулай ук тям) милләтеннән. Кызыл кхмерлар идарә иткән чорда Камбоджадагы чамнар тулысынча диярлек юкка чыгарылган, чөнки алар барысы да мөселман булган; кхмер телен белмәү җинаять дип игълан ителү геноцидка формаль сәбәп булган. Кызыл кхмерлар чамнарны эзәрлекләгән, аларның Коръәннәрен яндырганнар, ислам җәмгыяте әгъзаларын дуңгыз ите ашарга мәҗбүр иткәннәр[2].
Чамнар Камбоджадан тыш, Вьетнамда, Кытайда, Малайзиядә, Лаоста, Таиландта, АКШта, Франциядә яши. Барлык чамнарның 88 % ы ислам динен тота, калганнары һинд динендә, буддачылар, христианнар. Чамнар — Камбоджа Һәм Көньяк Вьетнамның кайбер районнарында яшәүче этник азчылык. Камбоджада яшәүчеләр, нигездә, мөселманнар, ә Вьетнамда яшәүчеләр, нигездә, һинд динен тотучылар. Бүгенге көндә Камбоджадагы 600 000 чамның күбесе Меконг елгасы буенда яши, алар балык тотып көн итә[3].
Чамнар кайчандыр көчле булган 192—1832 елларда яшәгән Чампа корольлеге (Kingdom of Champa) нәселе булып санала. Вьетнам корольлегенең Нгуен династиясе Чампа корольлеген яулаганнан соң, Камбоджа котылып калган мөселманнарга үз илендә сыену урыны биргән. Чамнарның ислам вәкилләре белән беренче очрашуы 617—618 елларда Абиссиниядән Һинд-Кытай ярымутравына диңгез юлы белән килгән сәхабәләр булган.
Ислам җәмгыяте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
XIX гасыр ахырында Камбоджа мөселманнары дүрт дин әһеле җитәкчелегендә Бердәм җәмгыять төзи.
Камбоджа бәйсезлек алгач, ислам җәмгыяте биш әгъзадан торган шура контроленә күчә. Һәр мөселман җәмгыятендә җәмгыять һәм мәчет белән җитәкчелек итүче хәким, имам һәм дин тотучыларны көндәлек намазларга чакыручы бар. Пномпень янындагы Чруй Чангвар (Chrouy Changvar) ярымутравы чамнарның рухи үзәге булып санала һәм анда берничә югары дәрәҗәле мөселман түрәсе яши.
Һәр ел саен кайбер чамнар Малайзиядәге Келантанга Коръәнне өйрәнергә китә, кайберләре Мәккәдә укуларын дәвам итә яки хаҗ кыла. 1950-еллар азагында чамнарның 7 % чамасы хаҗ кылган.
Чамнар күп кенә борынгы мөселман йолаларын һәм исламга кадәрге үз традицион йолаларын саклап калган. Алар күп кенә мөнәсәбәтләрдә башка мөселманнарга караганда башка диндәге Вьетнамның елга буе чамнарына якынрак.
Чамнарның үз мәчетләре бар. Кызыл кхмерлар идарәсе вакытында мәчетләр мыскыл ителгән, дуңгыз абзарына әйләндерелгән. Фарсы култыгы мөселман гарәп илләренең финанс ярдәме белән мәчетләрнең яңа биналары төзелгән. 1968 елда илдә 100гә якын мәчет исәпләнә. Бүген Камбоджа мөселманнары үз диннәрен ачыктан-ачык тота ала. Кампучия Халык Республикасында диннәр торгызылгач, мөселманнарга да үз диннәрен тотарга рөхсәт ителгән. Чамнар барлык кхмер гражданнары кебек үк, демократик хокуклардан, тавыш бирү һәм сәясәтчеләр сыйфатында сайланган булу хокукыннан файдалана.
Фотогалерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Cambodge - Islam : le 'niqab' dévoilé. 2020 елның 1 гыйнвар көнендә архивланган. gavroche-thailande.com, 15.03.2011(фр.)
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Muslim Population By Country 2020(ингл.)
- ↑ Hannah Beech. Khmer Rouge’s Slaughter in Cambodia Is Ruled a Genocide. nytimes.com, 15.11.2018(ингл.)
- ↑ Leonie Kijewski. 'Beautifying Phnom Penh': Muslim Cham face eviction in Cambodia. aljazeera.com, 13.12.2019(ингл.)
| Дәүләтләр | Азәрбайҗан • Әрмәнстан • Әфганстан • Бәһрәйн • Бангладеш • БГӘ • Бутан • Бруней • Вьетнам • Гөрҗистан • Гыйрак • Индонезия • Иран • Израиль • Иордания • Йәмән • Казакъстан • Камбоджа • Катар • Кипр • Көньяк Корея • Күвәйт • Кыргызстан • Кытай (Тибет) • Көнчыгыш Тимор • Лаос • Ливан • Мисыр • Малайзия • Мальдивлар • Монголия • Мьянма • Непал • Оман • Пакистан • Россия Федерациясе • Сингапур • Согуд Гарәбстаны • Сүрия • Таҗикстан • Таиланд • Төньяк Корея • Төрекмәнстан • Төркия • Үзбәкстан • Филипин • Һиндстан • Шри-Ланка • Япония |
|---|---|
| Буйсынган территорияләр | Гонконг • Кокос утраулары • Макао • Раштуа утравы • Британия биләмәләре |
| Танылмаган һәм өлешчә танылган илләр | Абхазия • Көньяк Осетия • Тайвань • Таулы Карабаг • ТКТҖ • Фәлистыйн |