Кеше скелеты

Кеше скелеты
Оклахома шәһәре музеендагы кеше скелеты экспонаты
Детальләр
Өлеш	терәк-хәрәкәт системасы
Идентификаторлар
Юнанча	σκελετός
TA	A02.0.00.000
FMA	23881
[Викимәгълүматта үзгәртү]

Скелет (бор. грек. σκελετος — «киптерелгән») - сөякләр, кимерчәкләр һәм аларны беркеткән сеңерләр, терәк-хәрәкәт системасының өлеше. Тәннең формасын билгели, йомшак өлешләр өчен терәк булып хезмәт итә, эчке органнарны механик зарарланудан саклый.

Үзәк скелет.

Кеше скелеты үзәк скелеттан һәм өстәмә скелеттан тора. Үзәк скелет баш сөяге белән гәүдә скелетын берләштерә.

Өстәмә скелет очлыклар пояслары сөякләреннән һәм ирекле очлыклар скелетыннан тора. Баш сөяге баш формасын билгели, баш миен, ишетү, ис сизү, күрү органнарын саклый, мимикада катнашучы мускуллар берегү урыны булып хезмәт итә.

Баш сөяге ми тартмасы һәм бит бүлекләреннән тора. Ми тартмасының өске өлеше — парсыз маңгай һәм баш арты сөякләреннән, парлы баш түбәсе һәм чигә сөякләреннән барлыкка килгән. Алар баш сөягенең гөмбәзен ясыйлар. Баш сөягенең ми тартмасы нигезенә чөйсыман сөяк һәм чигә сөякләренең пирамидаль үсентеләре урнашкан, анда ишетү һәм тигезлек саклау органы рецепторлары урнашкан. Баш сөягенең ми тартмасына баш мие урнашкан. Баш сөягенең бит бүлеген өске һәм аскы казналыклар, яңак, борын сөякләре һәм челтәрсыман сөяк тәшкил итә. Борын куышлыклары формасын челтәрсыман сөяк билгели. Анда ис сизү органы урнашкан. Баш сөягенең ми тартмасы һәм бит бүлеге сөякләре, аскы казналыкны исәпләмәгәндә, үзара хәрәкәтсез тоташканнар.

Аскы казналык өскә һәм аска гына түгел, уңга-сулга, арткаалга таба да хәрәкәтләнә ала. Бу — азыкны чәйнәргә һәм аңлаешлы итеп сөйләшергә мөмкинлек бирә. Аскы казналыкта сөйләшкәндә катнашучы мускуллар тоташкан ияк чыгынтысы бар.

Гәүдә скелеты.

Гәүдә скелетының нигезен умырткалык баганасы тәшкил итә. Ул аерым умырткалардан төзелгән. Һәр умыртка төп сөяктән, җәя һәм үсентеләрдән тора. Төп сөяк белән җәя умыртка боҗрасын барлыкка китерә. Умырткалар берсе өстенә икенчесе урнашып, аларның боҗраларыннан умырткалык каналы ясала. Анда арка мие урнаша. Умырткаларның төп сөякләре арасында умырткаара кимерчәк дисклар ята. Алар умырткалык баганасына хәрәкәтчәнлек, сыгылмалылык бирә һәм йөгергәндә, йөргәндә, сикергәндә селкенүне йомшарта. Кешенең умырткалыгында дүрт бөгелеш бар: муен, күкрәк, бил, сигезкүз бөгелешләре (имезүче хайваннарда муен һәм сигезкүз бөгелешләре генә). S-сыман бөгелгәнлеге аркасында, умырткалык сыгылырга һәм, хәрәкәтләнгәндә селкенүне киметеп, сиртмә (рессора) ролен башкарырга сәләтле.

Бу шулай ук туры басып йөрүгә җайлашу булып тора. Умырткалык муен, күкрәк, бил, сигезкүз, койрык бүлекләреннән тора.

Кеше умырткалыгының муен бүлегендә, барлык имезүче хайваннардагы кебек, җиде умыртка бар. Муенның беренче умырткасы баш сөягенә ике сөяк бүлтәймәсе ярдәмендә тоташа. Мондый тоташу аркасында, башны түбән иеп һәм күтәреп була. Шунысы кызыклы: муенның беренче умырткасында төп сөяк булмый, ул муенның икенче умырткасы белән кушылып үсә һәм чыгынты (теш) барлыкка китерә, аның күчәре тирәли горизонталь яссылыкта була, баш селкеп юклыкны белдергәндә, муенның беренче умырткасы баш белән бергә борыла. Арка миеннән умыртка чыгынтысын тоташтыргыч тукыма (сеңерле) бәйләвеч аерып тора. Ул яңа туган балаларда аеруча йомшак, шуңа күрә, балага зыян килмәсен өчен, аның башын арттан тотып торырга кирәк.

Муен бүлегеннән соң умырткалыкта күкрәк бүлеге урнашкан. Ул 12 умырткадан тора, һәм аларга кабыргалар тоташкан. Шулардан 10 пар кабырга бер очы белән кимерчәк ярдәмендә күкрәк сөягенә тоташкан. Түбәнге ике пар кабырга тоташмаган. Умырткалыкның күкрәк бүлеге, кабыргалар һәм күкрәк сөяге күкрәк читлеген барлыкка китерәләр.

Күкрәк бүлегеннән соң бил бүлеге килә. Ул 5 умырткадан тора. Тәннең төп авырлыгы аларга туры килгәнлектән, бил умырткалары шактый зур була.

Аннан соңгы бүлек тоташып үскән 5 умырткадан тора һәм сигезкүз сөяген барлыкка китерә. Бил бүлеге бик хәрәкәтчән булса, сигезкүз умырткалары хәрәкәтсез тоташкан һәм бик ныклар. Гәүдәнең вертикаль торышында аңа шактый йөкләнеш туры килә.

Ниһаять, умырткалыкның соңгы бүлеге — койрык(ча). Ул тоташып үскән 4—5 умырткадан тора.

Кеше скелеты сөякләре исемлеге

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

сурәт	исем	моның өлеше	нәрсәдән тора	анатомик урнашуы	нәрсәгә тоташа	3D model
	үкчә сөяге	табан тубык	үкчә сөяге калкымы үкчә сөяге төерчеге чәкән сөяге терәге үкчә сөяге буразнасы тубык алды куенсасы чәкән сөягенең алгы буын өслеге чәкән сөягенең урта буыны өслеге чәкән сөягенең арткы буыны өслеге балтырның нечкә сөягенең озын мускул сеңере буразнасы балтырның нечкә сөяге блогы үкчә сөягенең кубсыман буын өслеге үкчә сөягенең алгы үсентесе		чәкән сөяге кубсыман сөяк үкчә-кече балтыр сөякләренең бәйләвече чәкән-үкчә сөякләренең латераль бәйләвече чәкән-үкчә сөякләренең арткы бәйләвече үкчә-кубсыман сөякләренең арткы як бәйләвече балтырның нечкә сөяге мускул сеңерләренең өске тоткычы турайтучы сеңерләрнең аскы тоткычы табан асты фасция үкчәнең сеңер асты сүрүе
	ярымай сөяк	беләзек			орчык сөяге йомры башлы сөяк ыргаксыман сөяк көймәсыман сөяк өчкырлы сөяк дисталь орчык-терсәк буыны дискы ярымай-өчкырлы сөякләренең эчке як бәйләвече көймәсыман-ярымай сөякара бәйләвече ярымай-өчкырлы сөякара бәйләвече
	маңгай сөяге	кешенең баш сөяге баш сөяге гөмбәзе неврокраниум баш сөягенең мезенхима кыстыргычы	маңгай сөягенең тәңкәсыман өлеше маңгай сөягенең күз чокыры өлеше маңгай сөягенең борын өлеше маңгай сөягенең чөйсыман сөяк чите челтәрле уенты маңгай сөяге куышлыгы маңгай сөяге куышлыклары бүлгесе		челтәр сөяк өске казналык баш түбәсе сөяге борын сөяге яңак сөяге чөйсыман сөяк яшь сөяге
	баш түбәсе сөяге	баш сөяге баш сөяге гөмбәзе неврокраниум баш сөягенең мезенхима кыстыргычы	баш түбәсе сөягенең эчке өслеге баш түбәсе сөягенең тышкы өслеге баш түбәсе сөягенең баш арты чите баш түбәсе сөягенең тәңкәле чите баш түбәсе сөягенең сагитталь чите баш түбәсе сөягенең маңгай чите баш түбәсе сөягенең маңгай почмагы баш түбәсе сөягенең баш арты почмагы баш түбәсе сөягенең чөйсыман сөяк почмагы баш түбәсе сөягенең имчәксыман үсенте почмагы баш түбәсе сөяге тишеме		чөйсыман сөяк чигә сөяге баш арты сөяге маңгай сөяге
	чигә сөяге	баш сөяге неврокраниум бит скелеты	чигә сөягенең ташчыл өлеше чигә сөягенең барабан өлеше чигә сөягенең тәңкәсыман өлеше ташчыл өлеш-барабан ярыгы ташчыл-тәңкәсыман өлешләре ярыгы барабан-тәңкәсыман өлеше ярыгы барабан-имчәксыман үсентесе ярыгы	неврокраниум	чөйсыман сөяк баш арты сөяге яңак сөяге баш түбәсе сөяге аскы казналык
	баш арты сөяге	баш сөяге баш сөяге гөмбәзе неврокраниум	баш арты сөягенең тәңкәсыман өлеше баш арты сөягенең базиляр өлеше баш арты сөягенең латераль өлеше баш арты сөягенең зур тишеме	баш сөяге	баш түбәсе сөяге чигә сөяге чөйсыман сөяк атлант
	чөйсыман сөяк	баш сөяге неврокраниум	чөйсыман сөягенең төп өлеше чөйсыман сөягенең кечкенә канаты чөйсыман сөягенең зур канаты чөйсыман сөягенең канатсыман үсентесе канатсыман уенты канатсыман чокырчык көймәсыман чокырчык чөйсыман сөякнең җиңсә үсентесе канатсыман ыргак канатсыман үсенте каналы канатсыман үсентенең очлы чыгынтысы		чигә сөяге маңгай сөяге баш түбәсе сөяге яңак сөяге баш арты сөяге төрән челтәр сөяк аңкау сөяге
	челтәр сөяк	баш сөяге кимерчәкле баш сөяге	челтәр пластинка челтәрле лабиринт челтәр сөякнең перпендикуляр пластинкасы кикриксыман сырт		чөйсыман сөяк өске казналык төрән яшь сөяге борынның аскы кабырчыгы аңкау сөяге борынның бүлгесе борын сөяге маңгай сөяге
	тел асты сөяге	баш сөяге тышындагы сөякләр	тел асты сөягенең төп өлеше тел асты сөягенең зур мөгезе тел асты сөягенең кечкенә мөгезе
	калак сөяге	күкрәк поясы сөякләре	кабырга өслеге дорсаль өслек акромион калак сөягенең медиаль чите калак сөягенең өске почмагы калак сөягенең латераль почмагы калак сөягенең өске чите калак сөягенең латераль чите калак сөягенең аскы почмагы		умрау сөяге кулбаш сөяге
	аскы казналык	баш сөяге бит скелеты			чигә сөяге
	борын сөяге	кешенең баш сөяге	челтәр сөяктәге буразна борын сөяге тишемнәре	борын	борын кимерчәге өске казналык борын сөяге маңгай сөяге челтәр сөяк
	умыртка	умыртка баганасы сөякләре	умыртканың төп өлеше умыртка җәясе умырткаара тишем умыртканың өске уемы умыртканың аскы уемы умыртка тишеме умыртканың так үсентесе аркылы үсенте умыртканың өске буын үсентесе умыртканың аскы буын үсентесе
	өске казналык	баш сөяге	өске казналыкның төп өлеше маңгай сөяге үсентесе яңак үсентесе аңкау үсентесе альвеоляр үсенте		өске казналык яңак сөяге төрән маңгай сөяге челтәр сөяк аңкау сөяге яшь сөяге борынның аскы кабырчыгы борын сөяге
	яңак сөяге	баш сөяге	яңак сөягенең латераль өслеге яңак сөягенең чигә өслеге яңак сөягенең күз чокыры өслеге яңак сөягенең чигә сөяге үсентесе яңак сөягенең маңгай сөяге үсентесе яңак сөягенең күз чокыры калкымы яңак сөягенең кырый калкымы яңак-күз чокыры тишеме яңак-бит сөяге тишеме яңак-чигә тишеме		чигә сөяге өске казналык маңгай сөяге чөйсыман сөяк
	койрык сөяге	очаның арткы өлеше	койрык сөягенең беренче умырткасы (Co1) койрык сөягенең икенче умырткасы (Co2) койрык сөягенең өченче умырткасы (Co3) койрык сөягенең дүртенче умырткасы (Co4)	очаның арткы өлеше	әвернә сөяге сигезкүз-так үсенте бәйләвече сигезкүз-калкулык бәйләвече артсан апоневрозы
	төрән		төрән сөяк канаты төрән сөяктәге буразна төрән сөягенең хоаналар сырты төрән сөягенең чөйсыман өлеше		борынның бүлгесе челтәр сөяк чөйсыман сөяк аңкау сөяге өске казналык
	кабырга	күкрәк читлеге сөякләре	чын кабырга ялган кабырга		күкрәк умырткалары күкрәк сөяге
	яшь сөяге	баш сөяге	яшь сөягенең арткы сырты яшь буразнасы яшь сөягенең ыргагы		борынның аскы кабырчыгы өске казналык челтәр сөяк маңгай сөяге
	әвернә сөяге	очаның арткы өлеше кеше умыртка баганасы	сигезкүз сөягенең оча тишемнәре сигезкүз сөягенең арткы тишемнәре сигезкүз сөягенең урта сырты сигезкүз сөягенең ярыгы сигезкүз сөягенең беренче умырткасы (S1) сигезкүз сөягенең икенче умырткасы (S2) сигезкүз сөягенең өченче умырткасы (S3) сигезкүз сөягенең дүртенче умырткасы (S4) сигезкүз сөягенең бишенче умырткасы (S5) сигезкүз сөягенең мөгезе сигезкүз сөягенең каналы сигезкүз сөягенең латераль сырты сигезкүз канаты сигезкүз сөягенең өске буын үсентесе сигезкүз сөягенең колаксыман өслеге сигезкүз сөяге нигезе сигезкүз сөягенең латераль өлеше сигезкүз сөягенең оча өслеге сигезкүз сөягенең дорсаль өслеге сигезкүз сөягенең югары очы	очаның арткы өлеше кеше умыртка баганасы	койрык сөяге бил бүлегенең бишенче умырткасы (L5) оча сөяге сигезкүз-янбаш сөякләренең алгы бәйләвече сигезкүз-так үсенте бәйләвече сигезкүз-калкулык бәйләвече артсан апоневрозы
	аңкау сөяге	кыр	аңкау сөягенең перпендикуляр пластинкасы аңкау сөягенең горизонталь пластинкасы		чөйсыман сөяк өске казналык төрән челтәр сөяк борынның аскы кабырчыгы
	бил умырткалары	умыртканың бил бүлеге
	борынның аскы кабырчыгы	борын кабырчыгы	борынның аскы кабырчыгындагы челтәр сөяк үсентесе борынның аскы кабырчыгындагы яшь сөяге үсентесе борынның аскы кабырчыгындагы өске казналык үсентесе		яшь сөяге өске казналык челтәр сөяк аңкау сөяге
	фабелла				фабелла-балтырның нечкә сөяге бәйләвече
	атлант	муен умырткалары	атлантның ян массасы атлантның алгы җәясе атлантның арткы җәясе		баш арты сөяге эпистрофей
	эпистрофей		тешсыман үсенте эпистофей тешенең очы тешсыман үсентесенең алгы буын өслеге тешсыман үсентесенең арткы буын өслеге		атлант өченче муен умырткасы (C3)
	урта фаланга			бармак кул бармагы	проксималь фаланга кул бармагының дисталь фалангасы
	проксималь фаланга			бармак кул бармагы	урта фаланга уч сөякләре үч-фаланга буыннарының коллатераль бәйләвечләре үч-фаланга буыннарының эчке як бәйләвече
	оча сөяге	оча поясы сөякләре	янбаш сөяге утракса сөяге касык сөяге чукмарсөяк чокыры	оча	бот сөяге әвернә сөяге
	чыгынкы умыртка				алтынчы муен умырткасы (C6) беренче күкрәк умырткасы (T1)
	дүртенче муен умырткасы (C4)				өченче муен умырткасы (C3) бишенче муен умырткасы (C5)
	бишенче муен умырткасы (C5)				дүртенче муен умырткасы (C4) алтынчы муен умырткасы (C6)
	алтынчы муен умырткасы (C6)				бишенче муен умырткасы (C5) чыгынкы умыртка
	аякның урта фалангасы	аяк фалангасы		аяк бармагы	аякның дисталь фалангасы аякның проксималь фалангасы
	аякның проксималь фалангасы	аяк фалангасы		аяк бармагы	табан аякның урта фалангасы табан-фаланга буыннарының коллатераль бәйләвечләре
	кул бармагының дисталь фалангасы			кул бармагы	урта фаланга
	аякның дисталь фалангасы	аяк фалангасы	аяк бармагының дисталь фаланга калкулыгы	аяк бармагы	аякның урта фалангасы

Чыганаклар

• Колесов Д. В. Биология. Кеше : Татар урта гомуми белем бирү мәкт. 8 нче с-фы өчен д-лек / Д. В. Колесов, Р. Д. Маш, И. Н. Беляев; Русча 10 нчы басмадан Ф. Г. Иштирәкова тәрж,.— Казан : Мәгариф, 2009.— 332 б.: рәс. б-н.
• Hoernle, A. F. Rudolf (1907). Studies in the Medicine of Ancient India: Osteology or the Bones of the Human Body. Oxford, UK: Clarendon Press. https://archive.org/stream/studiesinmedicin01hoeruoft#page/n3/mode/2up.