Корела (кабилә)
Корела — Урта гасырларда, нигездә, Карел муентыгында һәм Төньяк Ладога буенда яшәгән борынгы Балтыйк буе-фин кабиләсе.
Килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Корелларның килеп чыгышының төрле версияләре бар. В.И. Равдоникас корелларның ата-бабалары Көнчыгыш Ладога буеннан килгән, дип саный. X. Киркинен корелада чудь һәм вепс кабиләләренең үзара хезмәттәшлеге продуктын күрә.[1].
Д.В. Бубрих, шулай ук, корелларның ата-бабалары арасында весь кабиләсен атый.
Кайбер тикшеренүчеләр (К.А. Нордман, А. С. Жербин, И. П. Шаскольский) үзенчәлекле корела мәдәнияте инде безнең эраның I мең елларында ук булган дип саный.
VI гасырда саамнар яшәгән Карелия кичүенә көнбатыш Ингриядән емь күченгән, ә аннары IX гасырда аларга Ладоганың Көньяк (вепс) ярыннан күп санлы күченүчеләр кушылган, дигән фикерәр бар.[2].
Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
X гасырдан (археологик мәгълүматлар буенча) Карел муентыгында Корела шәһәре (хәзер Приозерск) — корела торак пунктларының административ үзәге булган.
Корелның борынгы рус язма чыганакларында беренче тапкыр Новгородның 590нчы берестян грамотасында искә алына.
XII гасырда корела җирләрендә Новгород республикасының Обонежская пятина составында феодаль төзелеш урнаштырыла.
Корел елъязмаларда беренче тапкыр 1143 ел астында искә алына. Бу вакытта тарихчылар тарафыннан Карел муентыгында, Төньяк Ладога буенда урнаштырыла.
1227 елда Новгород кенәзе Ярослав Всеволодович кореланы чукындыруны башкара.
XIV гасырга кореланың аерым төркемнәре төньякта, Ак диңгездән (Төньяк Двина Тамагы) алып Ботник култыгына кадәр урнашкан була.
XIV гасыр ахыры — XV гасыр башында Валаамски һәм Коневецкий монастырьларына нигез салына һәм миссионерлык эшчәнлеге башлана.
XVI гасырның икенче өлешендә митрополит Макарий һәм Феодосий билгеләп үткәнчә, корелалар әлегә кадәр ике ышануны кулланалар, хәтта шаманнар яңа туган балаларга чукындырганчы ук исем атыйлар.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Корелы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Корела (племя) — статья из Большой советской энциклопедии.
- Панкрушев Г. А. Племена Карелии в эпоху неолита и раннего металла. — М.,Л.: Наука, 1964. — 150 с.:табл.
- Кочкуркина С. И. Корела и Русь / Отв. ред. А. Н. Кирпичников. — Л.: Наука, Ленингр. отд-ние, 1986. — 144 с. — (История нашей Родины). — 28 000 экз.
- А. И. Сакса 100 лет археологического изучения корелы // Современное финно-угроведение. Опыт и проблемы. — Л., 1990.
- Кочкуркина С. И. Народы Карелии: история и культура. 2-е издание. Петрозаводск, 2005.- 208 с.
- Х. Киркинен, П. Невалайнен, Х. Сихво. История карельского народа. Петрозаводск, 1998.