Космологик мәсләк

Космологик мәсләк - бер үк вакытта һәр күзәтүче урнаштыру урынына һәм юнәлешенә бәйсез рәвештә Галәмнең бер үк сурәтен күрә, әлеге караш - заманча космологиянең төп мәсләге.

Күзәтү урыныннан бәйсезлек - фәзаның бар нокталары бертигезлеге - беришлек дип атала, күзәтү юнәлешеннән бәйзезлек - фәзаның аерылып торган юнәлеше булмавы - изотропия дип йөртелә.

Космологик мәсләк бөек галимнәр - Альберт Эйнштейн, Александр Фридман тарафыннан космологик теорияләр нигезләренә салынган, ә аның тамырлары Джордано Бруно, Рене Декарт, Исаак Ньютон эшләрендә тасвирланган инде.

Космологик мәсләк галактикалар тупланышлары зурлыгыннан артык масштабта үтәлә, кечерәк масштабта якынча гына үтәлә.

Чыннан да галактик җепләр, бушлыклар (войд), галәми диварлар, галактик тупланышлар, йолдызлар, планеталар - Галәмнең беришлегеннән тайпылма булып тора.

Ләкин бик зур масштабта - йөзләр миллион яктылык елыннан артык беришлегеннән тайпылмалар мөһим түгел.

Галәмнең изотропиясен иң яхшы дәлил - бик зур масштабта реликт нурланышның бик кечкенә анзотропиясе - якынча 10⁻⁵ тәшкил итә.

Проблемалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Теориянең уңышына карамастан космологик мәсләккә каршы килгән вакыйгалар да күзәтелгән:

2006 елда табылган "Яманлык күчәре" - реликт нурланышның аңлатмаган кечкенә анизотропиясе
Галактикаларны исәпләү 400 млн яктылык елыннан артык масштабта беришсезлеккә күрсәтә
Галактикалар әйләнүләренең өстен булган юнәлеше бар.
Галактикалардан тыш булган озын системалар табылган: квазарлар эре төркеме (4 млрд яктылык елы), Һеркулес-Төньяк Таҗ галактик дивары (10 млрд. яктылык елы) булуы.

Ләкин бу күренешләрнең статистик әһимиятлеге әлегә билгесез, бәлки алар глобаль изотропиягә һәм беришлеккә каршы килмиләр дип фаразы бар.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]