Эчтәлеккә күчү

Кытай телләре

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кытай телләре latin yazuında])

Кытайда берничә йөз тел бар. Доминант тел булып Стандарт Кытай теле тора, ул Мандарин Кытай теленә нигезләнгән, әмма йөзләрчә бәйле Кытай телләре бар, аларның тупланыш атамасы Ханью (гадиләштерелгән иероглифлар белән: 汉语, традицион иероглифлар белән: 漢語, пиньинь белән: Hànyǔ, “Хань теле”), ул халыкның 92%-ы тарафыннан сөйләшелә. Кытай (яки “Синтик”) телләр гадәттә җиде төп тел төркеменә бүленә һәм аларны өйрәнү аерым академик дисциплина булып тора.[1] Алар бер-берсеннән морфологик яктан һәм фонетик яктан Инглиз теле, Алман теле һәм Дат теле аерылган кебек аерылып торалар, шулай да уртак язу системасына (Ханцзы) ия һәм язма формада үзара аңлаешлы булып торалар. Өстәвенә Кытай халкының 8%-ын тәшкил иткән якынча 300 тел бар.[2] 2010 ел Nationalencyklopedin басмасы буенча, Кытайның 1.34 миллиард халкының 955 миллионы беренче тел буларак Мандарин Кытай теленең берәр юрамасында сөйләшкәннәр, бу ил халкының 71%-ын тәшкил итә.[3] 2019 ел Ethnologue басмасы буенча, Кытайда 2017 елда 904 миллион кеше Мандарин теленең берәр юрамасын сөйләшкән.[4]

(Мөгаен, борынгы Бай юэ 百越)

Пара-Монгол

(Мөгаен, борынгы Нан Ман 南蛮, 南蠻)

Южи Вути Циң Вендзян пентаглот сүзлегенең (御製五體清文鑑) астрономия бүлегенең беренче бите. Эштә Маньчжур телендә, Тибет телендә, Монгол телендә, Чагатай телендә һәм Кытай телендә тәртибендә һәр биттә дүртешәр төшенчә бирелә. Тибет теле өчен Маньчжур әлифбасында транслитерация дә, транскрипция дә бирелә. Чагатай теле өчен Маньчжур әлифбасы транскрипция юлын кертә.

Түбәндәге телләр Кытай теле тамгаларын (ханцзы) кертмәгән традицион язма формаларга ия:

Кытай телләренең күп хәзерге формалары сөйләм юрамалларына ия булган Кытай теле тамгаларын кулланучы үз аерым язу системасына ия. Болар типик рәвештә шул телдә җөмлә әйтелешен билгеләү өчен аваз тамгаларына ия:

Кайбер Синтик тел гаиләсеннән булмаган телләрдә тарихи рәвештә Кытай теле иероглифлары кулланылган булган:

Хәзер барысы да булмаган башка телләр Кытай теле тамгалары йогынтысын кичергән, әмма туры рәвештә шуннан алынган булмаган аерым логографик язмаларны кулланган:

Цинь династиясе дәвамында сарайларда, гыйбадәтханәләрдә һәм тәңкәләрдә кайвакыт биш язу белән язылган булган:

Монгол Юань династиясе вакытында рәсми язу системасы булып:

Кытайда Кытай телләре өчен башка язу системасына:

Ун телнең беркайчан да язма системасы булмаган, әмма фонетик әлифбалар кулланылган булган.

  1. Dwyer, Arienne (2005). The Xinjiang Conflict: Uyghur Identity, Language Policy, and Political Discourse. Political Studies 15. Washington, D.C.: East-West Center Washington. pp. 31–32. ISBN 1-932728-29-5. http://www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/PS015.pdf. "Tertiary institutions with instruction in the languages and literatures of the regional minorities (e.g., Xinjiang University) have faculties entitled Hanyu xi ("Languages of China Department") and Hanyu wenxue xi ("Literatures of the Languages of China Department")."  2017 елның 11 октябрь көнендә архивланган. архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2010-05-24, retrieved 2022-10-23 
  2. Lewis, M. Paul, ed (2009). "Languages of China". Ethnologue: Languages of the World (16th ed.). Dallas, Texas: SIL International. http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CN. "The number of individual languages listed for China is 299." 
  3. Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin. Asterisks mark the 2010 estimates for the top dozen languages.
  4. Eberhard, David M., ed (2019). "China: Languages". Ethnologue: Languages of the World (22nd ed.). Dallas, Texas: SIL International. https://www.ethnologue.com/country/CN/languages.