Күләгәш авыл җирлеге
| Күләгәш авыл җирлеге | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Башкала | Күләгәш[1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Әгерҗе районы |
| Халык саны | 433 (1 гыйнвар 2018)[2] |
 | |
Күләгәш авыл җирлеге - Россия Федерациясе Татарстанның Әгерҗе районында урнашкан муниципаль берәмлек.
Административ үзәге - Куләгәш авылы.
Мәйданы, саны һәм халык составы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Муниципалитет территориясе - 4270,8 гектар, шул исәптән 3266 гектар авыл хуҗалыгы җирләре.
Резидентлар саны (2002 Бөтенроссия Халык санын алу мәгълүматлары буенча) 508 кеше, шул исәптән картлар:
сәләтле яшьтән яшьрәк - 129 кеше.
сәләтле - 277 кеше.
сәләтле кешеләрдән олырак - 102 кеше.
Тарихе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Авыл торак пункты 1670 елда оешкан.
Бу авыл тарихының берничә версиясе бар. Аларның берсе Кулга исемле кеше белән бәйләнгән. Картлар әйтүенчә, Разин күтәрелешендә катнашучы, патша хакимиятенең җәзаларыннан качып, елга буенда (хәзерге Кулегаш елгасы) гаиләсе белән Камадан 15 км төньяктарак урманда урнашкан. Ул милләте буенча мари, һәм аның исеме Кулга (мари телендә Кольга). Шушыннан Кулегаш (Колегеш) авылы исеме барлыкка килгән. "Еш" - "гаилә", димәк, тәрҗемәдә "Кулга гаиләсе" дигәнне аңлата. Татарча авыл исеме бераз башкачарак яңгырый - Күләгәш.
Күләгәш халкы зур авырлыклар белән очрашша. Кирәк иде кертергә зур хезмәтегез өчен Торак төзү өчен урман кисергә, яндырырга, агач төпләрен актарырга, чәчү өчен җир сөрергә кирәк була. Игенчелектә өч басу чәчү әйләнеше системасы булып, авыл хуҗалыгында артта ҡалган техника: җир сөрү хезмәтендә сука кулланылган, шуңа күрә уңыш начар булган. Балыкчылык һәм аучылык киң үсеш алган.
Авыл чик сызыгы белән ике өлешкә бүленгән. Бер ягында суга чумдырылган марилар, икенче якта - суга чумдырылмаган марилар яшәгән. Халык кечкенә шәхси участокларга ия булган. Җир ир-ат башына карап бирелгән. Авыл җир хуҗалары кулында булмаган, анда староста - авыл башлыгы, авыл писаре булган. Халык салым түләгән, түли алмаганнардан бурыч өчен мөлкәтен көч белән алганнар. Күләгәшкә еш кына Пьяный Бордан сәүдәгәрләр килгән һәм еш кына марилардан арзан хакка тире икмәк хайван азыгын алганнар.
Авыл хуҗалыгында капитализм үсеше белән бергә крестьяннарны кулакларга, урта крестьяннарга һәм ярлы крестьяннарга бүлү процессы тизләнә.
Совет властын урнаштыру, нигездә, тыныч юл белән алып барыла.
1918 елның апрелендә ак чех гаскәрләре Волково авылын яулап ала. Кызыллар Күләгәш авылында тора һәм алар арасында сугыш башлана, нәтиҗәдә аклар Каменный Ключка таба чигенәләр, ләкин кызыллар, акларның өстенлеген сизеп, көнбатышка чигенергә мәҗбүр була. Аклар төбәктә озак торырга өлгермәде. 1918 елның октябрь ахырында алар 28-Азин дивизиясенең 245нче Смоленск полкы һөҗүме аркасында чигенә.
1919 елның апрелендә тагы да авыр чор башлана, көнчыгыштан Колчакның 400 меңлек армиясе Бимәдән һөҗүм итә. 1919 елның җәендә Колчак гаскәрләре барлык фронтларда җиңеләю Авылда Совет хакимияте торгызыла.
Яшь Совет республикасын дошманнар чылбыры әйләндереп ала. Илдә җимереклек һәм ачлыкта хөкем сөрә. Азык-төлек, күмер, керосин җитми, тимер юл транспорты начар эшли.
Партиянең Казан губерна комитеты тәкъдиме буенча, питер эшчеләре төркеме (М. П. Шахунов һ б. ) Кызыл Армиягә, Мәскәүгә, Петроградка азык җибәрүдә Алабуга кантонының азык отрядларына булышу өчен Красный Бор авылына килеп җитә. Комбедларда оешкан ярлыларга таянып, алар кулаклардан һәм спекулянтлардан икмәк тартып ала башлый. Самутов Изерге ул вакытта ярлылар комитеты председателе була. Комитет әгъзалары авыллар буйлап йомырка, тары, борчак, сохари, махорка җыюны оештыра һәм аларны Красный Борга алып барып, Алабугага җибәрә. Көньяк һәм Көнбатыш фронтларда канлы сугышлар бара. Пьяный Борга еш кына авыру һәм яраланган Кызыл Армия солдатлары кайта башлый.
Эчке дошман да йокламый. Комсомол әгъзаларына көннән-көн җәзалану куркынычы яный. 1919 елда оешкан партиянең Бимә волость башкарма комитеты (Ижбольдин Кузма йортында урнашкан) барлык коммунистларны һәм комсомол әгъзаларын коралландырырга һәм авыл советында дежурлык булдырырга карар итә.
1920 елда, РКП (б) Алабуга кантоны оешмасы кушуы буенча, партия күзәнәге председателе В. Н. Гурьев РКП (б) Пьянобор район комитетын оештыра, Гурьев В. Н. аның секретаре итеп сайлана.
Район комитеты биш волость белән җитәкчелек итә: Пьаноборский, Көчек, Салауш, Чыкалды һәм Күләгәш авылын үз эченә алган Бимәне дә кертеп, җитәкчелек итә.
Гражданнар сугышы беткәч, ил 1921 елгы ачлык кичерә, балаларны ачлыктан коткару өчен ашханәләр оештырыла. Күләгәштә ике: С.Семенов йортында - "рус ашханәсе" һәм Иштуганов Ишем йортында - "Америка ашханәсе".
1929 елның декабрендә Красный Бордан иптәш А. Апышев - ГПУ хезмәткәре колхоз оештыру өчөен килә. Колхозга "Коммунар" исеме бирелә, һәм Петров Трофим Ипполитович аның беренче председателе була.
1926-1927 елларда утарларга күченгән кайбер крестьяннар ("Ужара", "Бородино", "Изенер") үзләренең йорт-тораклары белән Күләгәш һәм Кам-Ключ авылларына кайта башлый. Комсомол әгъзалары коллектив хуҗалыкны оештыруда һәм яңа техниканы үзләштерүдә зур роль уйнады. Күләгәштә беренче комсомол оешмасы 1924 елда оеша.
1927-1928 елларда Красный Бордан телефон элемтәсе үткәрелә, бу комсомол оешмасы һәм авыл советы эшенә ярдәм итә.
1937 елда авыл советы бинасына беренче радио куела, һәм ике ел элегерәк беренче машина алына һәм беренче йөртүче Субаев Сибат була.
1941 елның 22 июнендә Бөек Ватан сугышы башлангач. Күләгәштән 64 кеше иң яхшы атлар белән фронтка китә. Авылда 100дән артык эшче кул, күбесенчә хатын-кызлар, картлар һәм балалар кала, алар өстендә хезмәт фронтының бөтен йөге төшә.
1950 елда Күләгәш авыл советы Күләгәш, Кам-Ключ, Байтуган һәм Ожбуй авылларын берләштерә. 1962 елда авыл советы үзәге Волково авылына күчерелә һәм авыл советы Волковский дип атала башлый, һәм 1978 елда ул кабат Күләгәш авылына күчерелә.
2006 елның мартында, "Күләгәш" СХПКсы гражданнарының гомуми җыелышы карары белән "Ак Барс Банк" холдинг компаниясенә кушылды.
Хәзерге вакытта Күләгәш авыл статусына ия. Авыл торак пунктының статусы һәм чикләре Татарстан Республикасы 2005 елның 31 гыйнварында кабул ителгән "Территорияләр чикләрен билгеләү һәм" Агриз муниципаль округы "муниципаль оешмасы статусы турында. һәм аның эчендәге муниципалитетлар ” 14-ЗРТ Законы белән билгеләнде[3] .
Халкы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| Халык саны | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 2010[4] | 2011[5] | 2012[6] | 2013[7] | 2014[8] | 2015[9] |
| 486 | ↘485 | ↘470 | ↘458 | ↘449 | ↗458 |
Авыл җирлеге кысаларында[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ ОКТМО
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 14-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Агрызский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»
- ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. әлеге чыганактан 2015-04-04 архивланды. 2015-04-04 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. әлеге чыганактан 2014-04-12 архивланды. 2014-04-12 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-17 архивланды. 2015-04-17 тикшерелгән.