Маниса

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Маниса latin yazuında])
Маниса
төр. Manisa
Сурәт
Рәсми исем Manisa
Дәүләт  Төркия[1]
Нәрсәнең башкаласы Маниса[d] һәм Саруханогуллары[d]
Административ-территориаль берәмлек Маниса[d][1]
Сәгать поясы UTC+02:00
Халык саны 356 702 (2012),
149 151 (2000),
111 228 (1980),
77 464 (1960),
36 431 (1935),
28 328 (1927),
364 332 (2013),
370 879 (2014),
380 368 (2015),
390 182 (2016),
400 686 (2017),
410 440 (2018),
417 578 (2019),
420 015 (2020)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 71 метр
Кардәш шәһәр Приедор, Өскеп[2], Ингольштадт, Милуоки, Сукабуми, Амасия һәм Кыркларели
Нәрсә белән чиктәш Измир
Мәйдан 13 339 км²
Почта индексы 45x xx
Харита сурәте
Социаль медиаларда күзәтүчеләре 20 409
Номер тамгасы коды 45
Карта
 Маниса Викиҗыентыкта

[1]

Маниса (төр. Manisa) — Анатолиянең көнбатыш өлешендәге шәһәр һәм район, Төркиянең Маниса провинциясенең үзәге. Халык саны — 278 967 (2009 елгы халык санын алу исәбе буенча). Грек теленең «магнитис литос» [μαγνητης λιθος] сүзләреннән, ягъни Магнессия ташы [Μαγνησια] — «магнезия», «магнит» һәм «магнетизм» кебек сүзләр барлыкка килә, ләкин бу сүзләрне турыдан-туры шушы шәһәр белән бәйләү дөрес булмас, чөнки кечеазиянең барлык Магнессияләре (ә алар җиде була) Үзәк Грециянең (Магнисия) Фессалия регионының Магнесия өлкәсеннән барлыкка килә. Магнесия нәкъ Фессалия Магнесиясенә мөнәсәбәт итә.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәрнең тарихи исеме — Магнесия-у-Сипила (якын-тирәдәге Магнесия-на-Меандре белән бутамаска). Безнең эрага кадәрге V йөздә үк булган антик шәһәр җир йөзеннән берничә җир тетрәүләре сәбәпле юкка чыга. Борынгы тарихта ул Тит Ливий тарафыннан безнең эрага кадәр 190 елга кадәр булган бәрелешләр белән бәйләнештә искә алына, бәрелеш барышында Луций Сципион җитәкчелегендә римлылар Сирия армиясенең Антиох III нче җиңелүенә китерә.

Урта гасырлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1204—1261 елларда Магнесия асылда Никей империясенең башкалаларының берсе була (Никея һәм Нимфей белән беррәттән): анда казна һәм танылган Византия иперирлары сугыла торган акча сарае урнашкан була. Ләкин алардагы алтын күләме акрынлап кими барган. Шунда ук императорның атаклы йомырка фермасы да урнашкан була: ач төрекләргә-сәлҗүкләрга йомырка сатудан кергән табышларга никей императоры хәтта императрицага «йомыркалы» (оатон) дип аталган атаклы таҗ бүләк иткән. Урта гасыр Магнезиянең алтын гасыры Никей империясен Иоанн III Дука Ватац (1221—1254) җитәкләгәндә башлана. 1254 елның 3 ноябрендә ул Нимфейдагы сарай бакчасында куелган чатырда вафат була. Ул Магнесия янында үзе төзегән Сосандрада Коткаручы монастырендә җирләнгән.

Башкала Константинопольгә (1261) әйләнеп кайтканнан соң, Магнесиягә күчмә төрекмәннәр һәм төрек гази-сугышчылары агыла. Игенчелек, бигрәк тә Греция икътисадының мөһим нигезен тәшкил иткән шәраб ясау тиз кими бара. 1302 елда шәһәрне төрле яктан төрекләр уратып ала. Төрекләр һөҗүме вакытында никей императоры Иоанн III нең җәсәдләре шәһәр яны монастыреннән Магнесиянең үзенә күчерелә, ә Сосандрахтагы Коткаручы монастыре шуннан соң мөселманнар тарафыннан җимерелә.

Шул ук 1302 елда, шәһәрдә төрекләр тарафыннан камалышка алынган диярлек василевс Михаил IX һәм аның алан яллаучыларының Магнезияне Төркия камалышыннан азат итү буенча хәрби кампания уңышсызлыкка очрагач, шәһәрдәге грек халкының шактый өлеше паникада яшерен рәвештә төнлә Византия армиясе артыннан Адрамиттий ягына таба кача, ә аннан соң яклана торган Лампсакка күчә[3]. 1304 елда Византия императоры кушуы буенча шәһәрне Төркия камалышыннан азат итү өчен Каталония кампаниясе килеп җитә. Әмма халык яллаучыларның талавыннан курка һәм каршылык күрсәтеп аларны шәһәргә кертүдән баш тарта[4]. Рожер де Флор шәһәрне штурм белән дә, камалыш белән ала алмый, шуңа күрә үч алу максатыннан янәшәдәге грек авылларының барысын да талап алган[5]. Котылып калучылар Эгей диңгезе утрауларына йөгерәләр.

1313 елда Саруханбәй Маниса һәм Нимфейны византиялеләрдән яулый[6] һәм аны үз дәүләте Саруханогулларының башкаласы итә. Магнесияне алганнан соң төрекләр император Иоанн III нең мәетен чокырга ташлыйлар[7][8].

Сарухан хәтта шәһәрдә үзенең җильятосын чыгарган. 1390 елда Маниса Госман дәүләтенең бер өлеше була, әмма соңрак Сарухан токымнары аларның дәүләтен торгызган Аксак Тимер ягында булып Госманнарга каршы чыга. Тулысынча Маниса Госман империясе составына 1410 елда, санҗак үзәге булып керә. Гадәттәгечә, Манисада санҗак-бәй булып Солтан тәхете варисы билгеләнгән. Анда аны укыту һәм идарә итүгә әзерлек эшләре барган.

Яңа вакыт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1912 елда шәһәрдә 38 926 греклар яши, төрекләр — 37 900 кеше, әрмәннәр — 2000 кеше, яһүдләр — 1000 кеше[9].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 GEOnet Names Server — 2018.
  2. ↑ https://starportal.skopje.gov.mk/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=172
  3. ↑ Dimitri Korobeĭnikov. Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century. — Oxford University Press, 2014. — 405 с. — ISBN 978-0-19-870826-1.
  4. ↑ John H. Rosser. Historical Dictionary of Byzantium. — Scarecrow Press, 2001-04-04. — 536 с. — ISBN 978-0-8108-6621-8.
  5. ↑ Sir Edwin Pears. The Destruction of the Greek Empire and the Story of the Capture of Constantinople by the Turks. — Longmans, Green, and Company, 1903. — 526 с.
  6. ↑ Byzantium 1220 to 1330
  7. ↑ Георгий Акрополит. История. 52. c. 95—96.
  8. ↑ Успенский Ф. И. История Византийской империи XI—XV вв. с. 459.
  9. ↑ George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Маниса&oldid=3344286