Тилчә: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

8 июл 2016, 13:04 юрамасы

Ящур яки Тилчә— антропозооноз бүлегеннән (кешеләр һәм хайваннар авырткан авырулар) үтә йогышлы авыру, интоксикация, бизгәк тоту, ашкайнату трактының күп катлы эпителий белән капланган лайлалы тышчасында, шулай ук тиренең йонсыз өлешләрендә үзенчәлекле куыкчыклар (афталар) һәм эрозияләр барлыкка килү белән үзенчәлекле..

Этиология һәм эпидемиология

Тилчәне тудыручы булып— Aphthovirus төренә Picornaviridae гаиләсенә караган РНКлы вирус, 7 серотөре, якынча 70 варианты очрый; тышкы мохитта чыдамлы. Зарарсыз һәм яман формаларга бүленә. Пар тояклы йорт һәм кыргый хайваннарда була (Сыер малы һәм вак терлек, дөя, дуңгыз һ. б. бирешүчән; ат авырмый, ләкин вирусны йөртүче була ала). Кешегә сирәк очракта йога ала. Инфекция чыганаклары — авыру хайваннар һәм вирус йөртүчеләр.

Патогенез

Вирус тышкы мохитка афталар сыеклыгы, сөт, бәвел, тизәк белән эләгә, шулай ук суелган авыру мал итендә һәм канында була. Алиментар, аэроген һәм аралашу юлы белән авыз һәм борын куышлыгының лайлалы тирәсе, тире аша йогуы мөмкин. Вирус эпителий күзәнәкләренә үтеп керә (аеруча авыз, борын һәм уретра), үрчи, күзәнәк элементларын тарката, бу куыкчалар куышлыгында эксудат җыелуга (афталар), эрозиягә, икенчел бактериаль инфекция үсешенә китерә. Аннары канга үтеп (вирусемия) кереп интоксикация китереп чыгара.

Клиник билгеләре

Инкубация чоры 2-12 тәүлек (сирәгрәк 3 атна) тәшкил итә ала. Күп очракта 3-4 көн дәвам итә. Авыру кискен башлана. Хайваннарда төп билгеләре: тән температурасы күтәрелү (39-40 С), калтырау белән, күп селәгәй агу, афталар барлыкка килү, сөт продуктлылыгы кимү, аксаклык, ашказаны-эчәк юллары эшмәкәрлеге бозылу һ.б. Яман авыру формада үткән очракта хайваннарның күпләп үлүе мөмкин. Диагностика өчен эпизоотологик, клиник һәм лаборатор (вирусологик, серологик) тикшерү мәгълүматлары кулланыла. Дәвалау (кирәк булганда) симптоматик (гипериммун сүл һ. б.).

Профилактика һәм көрәш чаралары

Тилчәне кисәтү өчен, ветеринария-санитария чараларын төгәл үтәргә кирәк. Алар вирусның читтән кереп таралуына юл куймаудан һәм хайваннарны вакытында вакциналаудан гыйбарәт. Тилчә табылган очракта, бу авыру буенча иминлексез хуҗалыкта кичекмәстән карантин игълан ителә.

Әдәбият

Болдырев В. М., Еникеев Р. Х. Об эффективности проливны вакцина //Труды Башкирского сельскохозяйственного института. Уфа, 1973. Т.15.

Ящур // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.

(рус.)

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
 {{Авторлык хокукларын бозу|url=http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/2189-beshm-infektsion-auyryu|date=2016-07-08}}
-'''Ящур '''яки '''Тилчә'''— кеше һәм хайваннарның кискен йогышлы авыруы, аңа интоксикация, бизгәк тоту, авыз һәм борын куышлыкларының лайлалы тирәсендә, тиредә афтылар һәм эрозияләр барлыкка килү хас.
+'''Ящур '''яки '''Тилчә'''— антропозооноз бүлегеннән (кешеләр һәм хайваннар авырткан авырулар) үтә йогышлы авыру, интоксикация, бизгәк тоту, ашкайнату трактының күп катлы эпителий белән капланган лайлалы тышчасында, шулай ук тиренең йонсыз өлешләрендә үзенчәлекле куыкчыклар (афталар) һәм эрозияләр барлыкка килү белән үзенчәлекле..
 == Этиология һәм эпидемиология ==
-Тилчәне тудыручы — Aphthovirus затының Picornaviridae гаиләсенә караган вирус, 7 сертөре, якынча 70 варианты бар; тышкы мохитта чыдамлы. Зарарсыз һәм яман формаларга бүленә. Сыер малы һәм вак терлек, [[дөя]], кыргый куш тояклылар, [[Дуңгызлар|дуңгыз]] һ. б. бирешүчән; [[Йорт аты|ат]] авырмый, ләкин вирусны йөртүче була ала. Кешегә сирәк очракта йога. Инфекция чыганаклары — авыру хайваннар һәм вирус йөртүчеләр.
+Тилчәне тудыручы булып— Aphthovirus төренә Picornaviridae гаиләсенә караган РНКлы вирус, 7 серотөре, якынча 70 варианты очрый; тышкы мохитта чыдамлы. Зарарсыз һәм яман формаларга бүленә. Пар тояклы йорт һәм кыргый хайваннарда була (Сыер малы һәм вак терлек, [[дөя]], [[Дуңгызлар|дуңгыз]] һ. б. бирешүчән; [[Йорт аты|ат]] авырмый, ләкин вирусны йөртүче була ала). Кешегә сирәк очракта йога ала. Инфекция чыганаклары — авыру хайваннар һәм вирус йөртүчеләр.
 == Патогенез ==
 [[Файл:Foot_and_mouth_disease_in_mouth.jpg|мини|Авыз зарарлану]]
-Вирус тышкы мохитка афтылар сыеклыгы, [[сөт]], бәвел, тизәк белән эләгә, шулай ук суелган авыру мал итендә һәм канында була. Алиментар, аэроген һәм аралашу юлы белән авыз һәм борын куышлыгының лайлалы тирәсе, тире аша йогуы мөмкин. Вирус эпителий күзәнәкләренә үтеп иңә, үрчи, күзәнәк элементларын тарката, бу куыкчалар куышлыгында эксудат җыелуга (афтылар), эрозиягә, икенчел бактериаль инфекция үсешенә китерә.
+Вирус тышкы мохитка афталар сыеклыгы, [[сөт]], бәвел, тизәк белән эләгә, шулай ук суелган авыру мал итендә һәм канында була. Алиментар, аэроген һәм аралашу юлы белән авыз һәм борын куышлыгының лайлалы тирәсе, тире аша йогуы мөмкин. Вирус эпителий күзәнәкләренә үтеп керә (аеруча авыз, борын һәм уретра), үрчи, күзәнәк элементларын тарката, бу куыкчалар куышлыгында эксудат җыелуга (афталар), эрозиягә, икенчел бактериаль инфекция үсешенә китерә. Аннары канга үтеп (вирусемия) кереп интоксикация китереп чыгара.
 == Клиник билгеләре ==
-Инкубация чоры 1-7 тәүлек (сирәгрәк 3 атна) дәвам итә. Хайваннарда төп билгеләре: тән т‑расы күтәрелү, күп селәгәй агу, афтылар барлыкка килү, сөт продуктлылыгы кимү, аксаклык, ашказаны-эчәк юллары эшмәкәрлеге бозылу һ.б. Яман авыру формада үткән очракта хайваннарның күпләп үлүе күзәтелә. Диагностика өчен эпизоотологик, клиник һәм лаборатор (вирусологик, серологик) тикшерү мәгълүматлары кулланыла. Дәвалау (кирәк булганда) симптоматик (гипериммун сүл һ. б.).
+Инкубация чоры 2-12 тәүлек (сирәгрәк 3 атна) тәшкил итә ала. Күп очракта 3-4 көн дәвам итә. Авыру кискен башлана. Хайваннарда төп билгеләре: тән температурасы күтәрелү (39-40 С), калтырау белән, күп селәгәй агу, афталар барлыкка килү, сөт продуктлылыгы кимү, аксаклык, ашказаны-эчәк юллары эшмәкәрлеге бозылу һ.б. Яман авыру формада үткән очракта хайваннарның күпләп үлүе мөмкин. Диагностика өчен эпизоотологик, клиник һәм лаборатор (вирусологик, серологик) тикшерү мәгълүматлары кулланыла. Дәвалау (кирәк булганда) симптоматик (гипериммун сүл һ. б.).
+== Профилактика һәм көрәш чаралары ==
-== Искәртү ==
+Тилчәне кисәтү өчен, ветеринария-санитария чараларын төгәл үтәргә кирәк. Алар вирусның читтән кереп таралуына юл куймаудан һәм хайваннарны вакытында вакциналаудан гыйбарәт. Тилчә табылган очракта, бу авыру буенча иминлексез хуҗалыкта кичекмәстән карантин игълан ителә.
-Вакцинация, ветеринария-санитария кагыйдәләрен үтәү, карантин чаралары, дезинфекция һ.б. Башкортстанда сыер малының тилчә авыруы соңгы тапкыр 1980 елда теркәлгән. [[XX гасыр|20 гасырның]] 70‑че елларында Ветеринария лабораториясендә тилчә эпизоотологиясе өйрәнелә, аны диагностикалау һәм кисәтү ысуллары эшләнә (Р. Х. Янекәев һ. б.). БР Ветеринария идарәлегендә авыруны бетерү чаралары белән (В. М. Болдырев һ. б.).
 == Әдәбият ==