Чуашлар: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чуашлар latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{Халык
{{Халык
|халык = Чуашлар
| халык = Чуашлар
|Рәсем =
| Рәсем =
|коммент =
| коммент =
|үз аталышы = ''Чӑвашсем''
| үз аталышы = ''Чӑвашсем''
|гомуми сан = 1,7 млн
| гомуми сан = 1,7 млн
|яшәү җире = {{RUS}}: 1 637 094<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России]</ref><br />
| яшәү җире = {{RUS}}: 1 637 094<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России]</ref><br />
{{KAZ}}: 22 305<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Казахстанские чуваши]</ref><br />
{{KAZ}}: 22 305<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Казахстанские чуваши]</ref><br />
{{UZB}}: 14 000<ref name=joshua>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11382 Chuvash Ethnic People in all Countries]</ref><br />
{{UZB}}: 14 000<ref name=joshua>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11382 Chuvash Ethnic People in all Countries]</ref><br />
Юл номеры - 19: Юл номеры - 19:
{{EST}}: 500<ref name=joshua /><br />
{{EST}}: 500<ref name=joshua /><br />
{{AZE}}: 489<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Азербайджанские чуваши]</ref><br />
{{AZE}}: 489<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Азербайджанские чуваши]</ref><br />
|үлеп беткән =
| үлеп беткән =
|арх =
| арх =
|тел = [[Чуаш теле]]
| тел = [[Чуаш теле]]
|раса =
| раса =
|дин = [[Православие]]
| дин = [[Православие]]
|тамырдаш =
| тамырдаш =
|бүтән халыкка керүе =
| бүтән халыкка керүе =
|кертә =
| кертә =
|чыгуы =
| чыгуы =
}}
}}
'''Чуашлар ''' (tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чуашлар Çuaşlar])— күбесенчә [[Чуашстан]]да яшәүче [[төрки халыклар|төрки халык]]. Үз исемнәре — ''чӑвашсем''. Гомуми халык саны — 1842,3 мең кеше. [[Русия Федерациясе]]ндә 1776,3 мең чуаш яши. Татарстанда — 132,4 мең.
'''Чуашлар ''' (tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чуашлар Çuaşlar], үз исемнәре — ''чӑвашсем'')&nbsp;— күбесенчә [[Чуашстан]]да яшәүче [[төрки халыклар|төрки халык]]. Гомуми халык саны&nbsp;— {{сан|1842.3|мең}} кеше. [[Русия Федерациясе]]ндә {{сан|1776.3|мең}} чуаш яши. Татарстанда&nbsp;— {{сан|132.4|мең}}.


== Тел ==
== Тел ==
{{Төп мәкалә|Чуаш теле}}
{{Төп мәкалә|Чуаш теле}}

= Атама =
== Атама ==
Әүвәл веда дип аталган бу халыкка чуваш, исеме бик соң килеп кергән.
Әүвәл веда дип аталган бу халыкка чуваш, исеме бик соң килеп кергән.


Бу исемнең этимологиясен аңлау өчен, [[Марилар|мари]]ларның чувашларны суасламари дип атауларына игътибар итәргә кирәк.
Бу исемнең этимологиясен аңлау өчен, [[марилар]]ның чувашларны суасламари дип атауларына игътибар итәргә кирәк.


Суаслар (болгарларның җирле бабалары) марилар белән гасырлар буе аралашып яшәгәннәр. Суас һәм мари кушылуыннан хәзерге чувашларның борынгы бабалары формалашкан булырга тиеш.
Суаслар (болгарларның җирле бабалары) марилар белән гасырлар буе аралашып яшәгәннәр. Суас һәм мари кушылуыннан хәзерге чувашларның борынгы бабалары формалашкан булырга тиеш.


Башта алар үзләрен веда дип атаганнар. Веда — борынгы марича су төшенчәсен белдерә торган сүз ул.
Башта алар үзләрен веда дип атаганнар. Веда&nbsp;— борынгы марича су төшенчәсен белдерә торган сүз ул.


[[Руслар]] — элек, [[мордвалар]] хәзер дә чувашларны веда (ветьке) дип атыйлар. Ләкин суас һәм мари кушылуыннан барлыкка килгән халыкта суаслар өстенлек алганнар булса кирәк, чөнки ал арда соңрак веда этнонимы суас сүзе белән алмаштырылган.
[[Руслар]]&nbsp;— элек, [[мордвалар]] хәзер дә чувашларны веда (ветьке) дип атыйлар. Ләкин суас һәм мари кушылуыннан барлыкка килгән халыкта суаслар өстенлек алганнар булса кирәк, чөнки ал арда соңрак веда этнонимы суас сүзе белән алмаштырылган.


Бу процессны суас үзатамасының, әкренләп, татар этнонимы белән алмашынуы да тизләткән булырга мөмкин. Суасламариларның, ягъни чувашларның төп өлеше Болгар дәүләтенә кермәгәндер, мөгаен, чөнки чувашларда Болгардан калган эзләр юк дәрәҗәсендә.
Бу процессны суас үзатамасының, әкренләп, татар этнонимы белән алмашынуы да тизләткән булырга мөмкин. Суасламариларның, ягъни чувашларның төп өлеше Болгар дәүләтенә кермәгәндер, мөгаен, чөнки чувашларда Болгардан калган эзләр юк дәрәҗәсендә.

== Субэтнослар ==
== Субэтнослар ==
Чувашлар 3 субэностан торалар.
Чувашлар 3 субэностан торалар.
* югарылар ([[вирьял]], тури) — Чуашиянең төньягында
* югарылар ([[вирьял]], тури)&nbsp;— Чуашиянең төньягында
* урта ([[анат енчи]]) — Чуашиянең уртасында
* урта ([[анат енчи]])&nbsp;— Чуашиянең уртасында
* түбәннәр ([[анатри]]) — Чуашиянең көньягында
* түбәннәр ([[анатри]])&nbsp;— Чуашиянең көньягында


== Дин ==
== Дин ==
Юл номеры - 56: Юл номеры - 58:
== Моны да карагыз ==
== Моны да карагыз ==
{{Викиҗыентык|Chuvash people}}
{{Викиҗыентык|Chuvash people}}
* [[Көзге сыра бәйрәме]] - чуашларның сыра кайнату йоласы турында
* [[Көзге сыра бәйрәме]]&nbsp;— чуашларның сыра кайнату йоласы турында


== Искәрмәләр ==
== Искәрмәләр ==
Юл номеры - 66: Юл номеры - 68:
{{Төрки халыклар}}
{{Төрки халыклар}}


[[Төркем:Чуашлар]][[Төркем:Русия халыклары]][[Төркем:Татарстан халыклары]]
[[Төркем:Чуашлар|*]][[Төркем:Русия халыклары]][[Төркем:Татарстан халыклары]]

23 ноя 2017, 12:58 юрамасы

Чуашлар
Үз аталышы

Чӑвашсем

гомуми сан

1 509 300[1]

яшәү җире

Россия байрагы Россия Федерациясе: 1 637 094[2]
Казакъстан Казакъстан: 22 305[3]
Үзбәкстан байрагы Үзбәкстан: 14 000[4]
Украина байрагы Украина: 10 593[4]
Төрекмәнстан байрагы Төрекмәнстан: 3 600[4]
Белорусия байрагы Белорусия: 3 400[4]
Таҗикстан байрагы Таҗикстан: 3 400[4]
Кыргызстан байрагы Кыргызстан: 1 100[4]
Молдавия байрагы Молдавия: 1 000[4]
Латвия байрагы Латвия: 756[5]
Литва байрагы Литва: 700[4]
Грузия байрагы Гөрҗистан: 542[6]
Эстония байрагы Эстония: 500[4]

Азәрбайҗан байрагы Азәрбайҗан: 489[7]
Теле

Чуаш теле

Дине

Православие

 Чуашлар Викиҗыентыкта

Чуашлар (tat.lat. Çuaşlar, үз исемнәре — чӑвашсем) — күбесенчә Чуашстанда яшәүче төрки халык. Гомуми халык саны — 1842,3 мең кеше. Русия Федерациясендә 1776,3 мең чуаш яши. Татарстанда — 132,4 мең.

Тел

Төп мәкалә: Чуаш теле

Атама

Әүвәл веда дип аталган бу халыкка чуваш, исеме бик соң килеп кергән.

Бу исемнең этимологиясен аңлау өчен, мариларның чувашларны суасламари дип атауларына игътибар итәргә кирәк.

Суаслар (болгарларның җирле бабалары) марилар белән гасырлар буе аралашып яшәгәннәр. Суас һәм мари кушылуыннан хәзерге чувашларның борынгы бабалары формалашкан булырга тиеш.

Башта алар үзләрен веда дип атаганнар. Веда — борынгы марича су төшенчәсен белдерә торган сүз ул.

Руслар — элек, мордвалар хәзер дә чувашларны веда (ветьке) дип атыйлар. Ләкин суас һәм мари кушылуыннан барлыкка килгән халыкта суаслар өстенлек алганнар булса кирәк, чөнки ал арда соңрак веда этнонимы суас сүзе белән алмаштырылган.

Бу процессны суас үзатамасының, әкренләп, татар этнонимы белән алмашынуы да тизләткән булырга мөмкин. Суасламариларның, ягъни чувашларның төп өлеше Болгар дәүләтенә кермәгәндер, мөгаен, чөнки чувашларда Болгардан калган эзләр юк дәрәҗәсендә.

Субэтнослар

Чувашлар 3 субэностан торалар.

  • югарылар (вирьял, тури) — Чуашиянең төньягында
  • урта (анат енчи) — Чуашиянең уртасында
  • түбәннәр (анатри) — Чуашиянең көньягында

Дин

Чуашларның күбесе хәзер Православ динендә. Православ дине чуашларга Казан ханлыгы урыслар тарафыннан яулап алынгач кына кечләп кертелә башлый. Шулай ук борынгы ышанулар мөһим урын алып тора. Араларында Ислам динен тотучылар бар.

Моны да карагыз

Чуашлар
башка проектларда:
Викиҗыентыктагы медиафайллар?

Искәрмәләр

  1. ↑ https://joshuaproject.net/people_groups/11382
  2. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России
  3. ↑ Казахстанские чуваши
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Chuvash Ethnic People in all Countries
  5. ↑ http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf
  6. ↑ Грузинские чуваши
  7. ↑ Азербайджанские чуваши

Сылтамалар

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чуашлар&oldid=2213850