Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к калып өстәү
IanraBot (бәхәс | кертем)
к using AWB
Юл номеры - 2: Юл номеры - 2:
[[Рәсем:Камал театры.jpg|right|200px|thumb]]
[[Рәсем:Камал театры.jpg|right|200px|thumb]]
{{Портал|Театр|Мәдәният|Җәмгыять}}
{{Портал|Театр|Мәдәният|Җәмгыять}}
'''Галиәсгар Камал исемендәге татар дәүләт академия театры''' ({{lang-ru|Татарский государственный академический театр имени Галиаскара Камала}}) – [[Казан]]да урнашкан [[театр]].
'''Галиәсгар Камал исемендәге татар дәүләт академия театры''' ({{lang-ru|Татарский государственный академический театр имени Галиаскара Камала}}) – [[Казан]]да урнашкан [[театр]].


== Тарих ==
== Тарих ==
Юл номеры - 10: Юл номеры - 10:
[[1907 ел]]ның язында [[Оренбург]]та әле [[1905 ел]]да ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» ([[Фатих Халиди]]) спектакльләре уйнала. [[Казан]]да [[Татар укытучылар мәктәбе]]н тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы [[Ильяс Кудашев-Ашказарский]] тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак [[«Сәйяр»]] исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.
[[1907 ел]]ның язында [[Оренбург]]та әле [[1905 ел]]да ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» ([[Фатих Халиди]]) спектакльләре уйнала. [[Казан]]да [[Татар укытучылар мәктәбе]]н тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы [[Ильяс Кудашев-Ашказарский]] тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак [[«Сәйяр»]] исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.


Соңрак [[Түбән Новгород]]та труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская]] һәм «[[Сәйяр]]» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик [[Габдулла Кариев|Миңлебай Хәйруллин]] кабул ителә. «Сәйяр» – [[1908 ел]]да труппага [[Габдулла Тукай]] кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Баку]], [[Уфа]], Идел буе, Урал, Себер, [[Казакстан]], Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.
Соңрак [[Түбән Новгород]]та труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская]] һәм «[[Сәйяр]]» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик [[Габдулла Кариев|Миңлебай Хәйруллин]] кабул ителә. «Сәйяр» – [[1908 ел]]да труппага [[Габдулла Тукай]] кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Бакы]], [[Уфа]], Идел буе, Урал, Себер, [[Казакстан]], Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.


[[1918 ел]] ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10–12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар [[Галиәсгар Камал]], [[Гаяз Исхакый]], [[Шәриф Камал]], [[Мирхәйдәр Фәйзи]], [[Фәтхи Бурнаш]], [[Кәрим Тинчурин]], [[Мольер]], [[Фридрих Шиллер]], [[Уильям Шекспир]], [[Николай Гоголь]], [[Антон Чехов]], [[Максим Горький]], [[Александр Островский]] әсәрләрендә [[Габдулла Кариев|Г.Кариев]], [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С.Гыйззәтуллина-Волжская]], [[Нури Сакаев|Н.Сакаев]], [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]], [[Гөлсем Болгарская |Г.Болгарская]] (''[[Гөлсем Болгарская|Өммегөлсем Мостафина]]''), [[Фәхрениса Сәмитова|Ф.Сәмитова]], [[Барый Болгарский|Б.Болгарский]] (''[[Барый Болгарский|Габделбарый Фәйзуллин]]''), [[Фатыйма Ильская|Ф.Ильская]], [[Касыйм Шамил|К.Шамил]], [[Зәйни Солтан|З.Солтанов]], [[Нәгыймә Таҗдарова|Н.Таҗдарова]], [[Нәфыйга Арапова|Н.Арапова]], [[Әхмәт Кулалаев|Ә.Кулалаев]], [[Габдрахман Мангушев|Г.Мангушев]], [[Камал I]] (''[[Камал I|Габдулла Камалетдинов]]''), [[Камал II]] (''[[Камал II|Габдрахман Камалетдинов]]''), [[Сара Байкина|С.Байкина]], [[Шакир Шамильский|Ш.Шамильский]] (''[[Шакир Шамильский|Шакир Вахитов]]''), [[Әшрәф Синәева|Ә.Синяева]], [[Ситдыйк Айдаров|С.Айдаров]] кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм рус театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н.Зимовой, А.Михайленко, А.Загорский, М.Громов һ.б. рус режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.
[[1918 ел]] ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10–12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар [[Галиәсгар Камал]], [[Гаяз Исхакый]], [[Шәриф Камал]], [[Мирхәйдәр Фәйзи]], [[Фәтхи Бурнаш]], [[Кәрим Тинчурин]], [[Мольер]], [[Фридрих Шиллер]], [[Уильям Шекспир]], [[Николай Гоголь]], [[Антон Чехов]], [[Максим Горький]], [[Александр Островский]] әсәрләрендә [[Габдулла Кариев|Г.Кариев]], [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С.Гыйззәтуллина-Волжская]], [[Нури Сакаев|Н.Сакаев]], [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]], [[Гөлсем Болгарская|Г.Болгарская]] (''[[Гөлсем Болгарская|Өммегөлсем Мостафина]]''), [[Фәхрениса Сәмитова|Ф.Сәмитова]], [[Барый Болгарский|Б.Болгарский]] (''[[Барый Болгарский|Габделбарый Фәйзуллин]]''), [[Фатыйма Ильская|Ф.Ильская]], [[Касыйм Шамил|К.Шамил]], [[Зәйни Солтан|З.Солтанов]], [[Нәгыймә Таҗдарова|Н.Таҗдарова]], [[Нәфыйга Арапова|Н.Арапова]], [[Әхмәт Кулалаев|Ә.Кулалаев]], [[Габдрахман Мангушев|Г.Мангушев]], [[Камал I]] (''[[Камал I|Габдулла Камалетдинов]]''), [[Камал II]] (''[[Камал II|Габдрахман Камалетдинов]]''), [[Сара Байкина|С.Байкина]], [[Шакир Шамильский|Ш.Шамильский]] (''[[Шакир Шамильский|Шакир Вахитов]]''), [[Әшрәф Синәева|Ә.Синяева]], [[Ситдыйк Айдаров|С.Айдаров]] кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм рус театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н.Зимовой, А.Михайленко, А.Загорский, М.Громов һ.б. рус режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.


[[1912 ел]]да [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С.Гыйззәтуллина-Волжская]] «Сәйяр» төркеменнән китеп, [[Уфа]]да [[Уфа дәүләт «Нур» татар театры|«Нур»]] исемле – икенче татар театры труппасы оештыра. [[Оренбург]] шәһәрендә [[1915 ел]]да [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]] җитәкчелегендә татарча өченче театр – «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, [[1917 ел]]гы [[Октябрь инкыйлабы|Октябрь революциясенә]] кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.
[[1912 ел]]да [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С.Гыйззәтуллина-Волжская]] «Сәйяр» төркеменнән китеп, [[Уфа]]да [[Уфа дәүләт «Нур» татар театры|«Нур»]] исемле – икенче татар театры труппасы оештыра. [[Оренбург]] шәһәрендә [[1915 ел]]да [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]] җитәкчелегендә татарча өченче театр – «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, [[1917 ел]]гы [[Октябрь инкыйлабы|Октябрь революциясенә]] кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.
Юл номеры - 37: Юл номеры - 37:
* [[1938 ел|1938]]-[[1945 ел|1945]] Х. Алханов
* [[1938 ел|1938]]-[[1945 ел|1945]] Х. Алханов
* [[1948 ел|1948]]-[[1951 ел|1951]] Г. Контюков
* [[1948 ел|1948]]-[[1951 ел|1951]] Г. Контюков
* [[1951 ел|1951]]-[[1958 ел|1958]] [[Кәрим Гыйльманов]] (''[[1913 ел|1913]]-[[1964 ел|1964]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1957 ел|1957]]'').
* [[1951 ел|1951]]-[[1958 ел|1958]] [[Кәрим Гыйльманов]] (''[[1913 ел|1913]]-[[1964 ел|1964]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1957 ел|1957]]'').
* [[1958 ел|1958]]-[[1963 ел|1963]] [[Нәҗип Гайнуллин]] (''[[1912 ел|1912]]-[[1969 ел|1969]]''), РСФСР атказанган (''[[1957 ел|1957]]''), ТАССР халык (''[[1950 ел|1950]]'') артисты.
* [[1958 ел|1958]]-[[1963 ел|1963]] [[Нәҗип Гайнуллин]] (''[[1912 ел|1912]]-[[1969 ел|1969]]''), РСФСР атказанган (''[[1957 ел|1957]]''), ТАССР халык (''[[1950 ел|1950]]'') артисты.
* [[1963 ел|1963]]-[[1964 ел|1964]] И. Сабитов
* [[1963 ел|1963]]-[[1964 ел|1964]] И. Сабитов
Юл номеры - 68: Юл номеры - 68:
{{Татар театрлары}}
{{Татар театрлары}}
{{Татарстан театрлары}}
{{Татарстан театрлары}}

[[Төркем:Камал театры|*]]
[[Төркем:Камал театры|*]]
[[Төркем:«Тантана» премиясе лауреатлары]]
[[Төркем:«Тантана» премиясе лауреатлары]]

6 фев 2018, 17:28 юрамасы

Галиәсгар Камал исемендәге татар дәүләт академия театры (рус. Татарский государственный академический театр имени Галиаскара Камала) – Казанда урнашкан театр.

Тарих

«Сәйяр» чоры

1906 елның 22 декабрендә Казанда беренче публик татар спектакле күрсәтелде. Бу дата татарча театрның барлыкка килү датасы булып санала.

1907 елның язында Оренбургта әле 1905 елда ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» (Фатих Халиди) спектакльләре уйнала. Казанда Татар укытучылар мәктәбен тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы Ильяс Кудашев-Ашказарский тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак «Сәйяр» исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.

Соңрак Түбән Новгородта труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская һәм «Сәйяр» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик Миңлебай Хәйруллин кабул ителә. «Сәйяр» – 1908 елда труппага Габдулла Тукай кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул Мәскәү, Санкт-Петербург, Бакы, Уфа, Идел буе, Урал, Себер, Казакстан, Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.

1918 ел ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10–12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар Галиәсгар Камал, Гаяз Исхакый, Шәриф Камал, Мирхәйдәр Фәйзи, Фәтхи Бурнаш, Кәрим Тинчурин, Мольер, Фридрих Шиллер, Уильям Шекспир, Николай Гоголь, Антон Чехов, Максим Горький, Александр Островский әсәрләрендә Г.Кариев, С.Гыйззәтуллина-Волжская, Н.Сакаев, В.Мортазин-Иманский, Г.Болгарская (Өммегөлсем Мостафина), Ф.Сәмитова, Б.Болгарский (Габделбарый Фәйзуллин), Ф.Ильская, К.Шамил, З.Солтанов, Н.Таҗдарова, Н.Арапова, Ә.Кулалаев, Г.Мангушев, Камал I (Габдулла Камалетдинов), Камал II (Габдрахман Камалетдинов), С.Байкина, Ш.Шамильский (Шакир Вахитов), Ә.Синяева, С.Айдаров кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм рус театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н.Зимовой, А.Михайленко, А.Загорский, М.Громов һ.б. рус режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.

1912 елда С.Гыйззәтуллина-Волжская «Сәйяр» төркеменнән китеп, Уфада «Нур» исемле – икенче татар театры труппасы оештыра. Оренбург шәһәрендә 1915 елда В.Мортазин-Иманский җитәкчелегендә татарча өченче театр – «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, 1917 елгы Октябрь революциясенә кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.

1917 елгы революциягә Г.Кариев җитәкчелегендәге «Сәйяр» артистлары Русия күләмендә даны таралган, театр белгечләре, тәнкыйтьчеләр күзлегеннән дә иҗади җитлеккән, иң мөһиме, тамашачыларның мәхәббәтен казанып, матди яктан да иркен сулыш алган труппа булып килеп керә. Бу вакытта театрга махсус бина булдыру чаралары да күрелә башлый. Октябрь революциясе театр тормышына яңа борылыш, яңа сынаулар алып килә. Кыска гына арада берничә исем алыштырып, театр үзгәрешләр чорында үзенең актив эшчәнлеген дәвам итә.

Гражданнар сугышы елларында артистлар төрле фронт бригадаларында кырыс, күчмә шартларда хезмәт күрсәтәләр; Урта Азиядәге тугандаш республикаларның милли театрларына беренче юл күрсәтүчеләр дә, бөтен ил буйлап дистәләгән татар театрлары тууга сәбәпче һәм аларга ярдәм итүчеләр дә татар артистлары була.

Дәүләт театры

1922 елда асылда «Сәйяр» труппасы нигезендә һәм аңа төрле яклардан, төрле труппалардан (мәсәлән, «Аң» труппасыннан) артистлар, драматурглар, музыкантлар җыелу нәтиҗәсендә дәүләт театры төзелә. Ул «Кызыл Октябрь исемендәге беренче татар дәүләт үрнәк драма театры» дип атала, аның җитәкчесе итеп Г.Кариевның шәкерте – артист, режиссер, драматург К.Тинчурин билгеләнә. 1926 елда театр Академия исеменә лаек була, ә 1939 елда Галиәсгар Камалның 60 еллык юбилее уңае белән театрга аның исеме бирелә.

19201930 еллар театр эшчәнлегендә төрле эзләнүләр, тәҗрибәләр чоры. Драматург Ф.Сәйфи-Казанлы сүзләре белән әйткәндә: «Безнең театрда ... романтизм да, футуризм да бар, ләкин театрның 99 проценты – реалистик». Халык тормышыннан алып язылган мелодрамалар, чит ил классикасыннан У.Шекспир әсәрләре, чор кадагына кагылышлы милли һәм тәрҗемә пьесалар репертуарның тотрыклы булуына ярдәм итә.

1923 елда Казанда театр техникумы ачыла һәм татар театрына артистлар хәзерләүне башлап җибәрә. 1926 елда труппа техникум тәмамлаган беренче артистлар Галия Булатова, Галия Нигъмәтуллина, Галия Кайбицкая, Хәким Сәлимҗанов кебек яшь талантлар белән тулылана. 1930 елда театрыбыз Мәскәүдә ССРБ халыклары театрлары Олимпиадасында катнаша. Шуның нәтиҗәсе буларак, режиссурага яңа таләпләр куела һәм махсус югары белемле режиссерлар әзерләү өчен талантлы яшьләр Мәскәүгә укырга җибәрелә. 1928 елда татар театры махсус җиһазландырылган, уңайлыклары булган бинага күчә (Горький урамы, 13 нче йорт).

Театр директорлары

Бүләкләре

Әдәбият

  1. И. Илялова. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999. ISBN 5-298-00708-2

Моны да карагыз


Сылтамалар

Искәрмәләр