Термотөш коралы

"Җорҗ" шартавы, АКШ, 1951 ел

Теллер-Улам җайланмасы

Термотөш коралы яки су тудыргыч бомбасы (tat.lat. Termotöş qoralı) - атом-төш коралы төре, атом-төш синтез реакциясе энергиясен куллану нигезендә ясалган.

Җиңел элементлар синтезы нәтиҗәсендә авыррак элементлар һәм зур энергия килеп чыга, мәсәлән ике дейтерий төшеннән гелий төше синтезы.

Бертигез тидерү үзлекләренә хас булып термотөш коралының шартлау егәрлеге атом коралына караганда шактый зуррак.

Гомуми тасвирлама

Термотөш коралы литий-6 дейтериды ярдәмендә ясалган. Бу су тудыргыч авыр изотопы һәм 6 масс санлы литий изотопы кушылмасы.

⁶Li — бердәнбер сәнәгый тритий чыганагы:

${}_{3}^{6}\mathrm {Li} +{}_{0}^{1}n\to {}_{1}^{3}\mathrm {H} +{}_{2}^{4}\mathrm {He} +E.$

Төп термотөш реакциясе: дейтерий һәм тритий төшләреннән гелий төше һәм зур энергия килеп чыгалар

Термотөш бомбасы триггер һәм термотөш ягулыгы контейнерыннан тора.

Триггер - плутоний төш корылмасы белән термотөш көчәйтүе. Триггер термотөш реакциясен яндыра: югары басымны һәм температураны булдыра.

Термотөш ягулыгы белән контейнер - бомбаның төп элементы. Аның эчендә термотөш ягулыгы - литий-6 дейтериды һәм контейнер күчәре буенча урнашкан плутоний кендеге (термотөш реакциясе кабызгычы). Кайчакта контейнер тышчасы уран-238 дан яки кургаштан ясала. Контейнер нейтрон йоткычы белән каплана.

Шартлау барышы

А Корал шартлаганчы; беренче баскыч югарыда, икенче баскыч түбәндә.
Б Шартлаучан матдәләр беренче баскычны шартлата, плутоний төшен чик хәленә кадәр кыса һәм чылбыр реакциясен булдыра.
В Таркалганда беренче баскычта Рөнтген нуланышы килеп чыга һәм тышчаның эчке өлеше буйлап тарала.
Г Рөнтген нурланышыннан буга әйләнү нәтиҗәсендә икенче баскыч кысыла, һәм плутоний кендеге зур энергияне чыгарып чылбыр реакциясен булдыра.
Д Кысылган һәм җылынган литий-6 дейтеридында кушылу реакциясе бара, чыгарылган нейтрон агымы тамперны тарката. Ялкын шары киңәя…

Әдәбият

• И. А. Андрюшин, А. К. Чернышев, Ю. А. Юдин Укрощение Ядра. — Саранск: Красный Октябрь, 2003
• Операция «Ivy», 1952 атолл Эневетак, Маршалловы острова
• Ivy Mike на «Взорвём всех»
• Svend Aage Christensen. The Marshal's Baton. There is no bomb, there was no bomb, they were not looking for a bomb (англ.). Danish Institute for International Studies - DIIS (3 August 2009). — DIIS Report on the 1968 crash of a B-52 bomber near Thule Air Base in Greenland. Проверено 14 августа 2009. Архивировано из первоисточника 22 августа 2011.