Җир: юрамалар арасында аерма

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Җир latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
җөмлә төзелешен камилләштердек.
Төзәттем
Юл номеры - 85: Юл номеры - 85:
}}
}}


'''Җир''' ({{lang-la|Terra}}) — [[Кояш системасы|Кояш системасына кергән планета.]] [[Кояш]]тан соң өченче [[планета]]. [[Җирсыман планеталар]] арасында [[диаметр]], [[масса]] һәм [[тыгызлык]] буенча иң зуры.
'''Җир''' ({{lang-la|Terra}})&nbsp;— [[Кояш системасы|Кояш системасына кергән планета.]] [[Кояш]]тан соң өченче [[планета]]. [[диаметр|Диаметры]], [[масса]]<nowiki/>сы һәм [[тыгызлык|тыгызлыгы]] буенча [[Җирсыман планеталар]] арасында иң зуры.
[[Рәсем:The Soviet Union 1969 CPA 3822 stamp (Colour Photograph of Earth).jpg|thumb|left|150px|[[ССРБ]] почта маркасы, [[1969&nbsp;ел]]]]
[[Рәсем:The Soviet Union 1969 CPA 3822 stamp (Colour Photograph of Earth).jpg|thumb|left|150px|[[ССРБ]] почта маркасы, [[1969&nbsp;ел]]]]
Ешрак Җир, Җир шары, Дөнья [[исем]]нәр астында [[тел]]гә алына. [[Бүген]]гесе [[көн]]гә [[кеше]]ләргә мәгълүм булган [[Кояш системасы]]ның һәм [[Бөтен Галәм]]нең тереклек яши торган бердәнбер планетасы ([[күк җисеме]]).
Ешрак Җир, Җир шары [[исем|исемнәре]] белән [[тел]]гә алына. [[Бүген]] [[кеше]]ләргә мәгълүм булган [[Кояш системасы]]ның һәм [[Бөтен Галәм]]нең тереклек яши торган бердәнбер планетасы ([[күк җисеме]]).


[[Фән]]ни [[мәгълүмат]]лар буенча, Җир Кояш [[томанлык]]тан якынча 4,54&nbsp;млрд. [[ел]] элек барлыкка килгән, һәм тиздән үзенең бердәнбер табигый [[иярчен]]е&nbsp;— [[Ай (иярчен)|Айны]] булдырды. Җирдә [[тереклек]] якынча 3,5&nbsp;млрд. ел элек барлыкка килде. Планетаның [[өслек|өслегенең]] 70,8&nbsp;% [[Дөнья океаны]] каплый, өслегенең башка [[өлеш]]ене [[Кыйтга (география)|кыйтга]]лар һәм [[утрау]]лар тәшкил итәләр. Тереклек бар булу өчен кирәкле [[сыекча|сыек]] [[су]] Кояш [[система]]сының башка планеталарының өслегендә юк. Җирнең эчке [[өлкә]]ләре шактый активлы һәм калын, чагыштырмача каты [[кат]]тан&nbsp;— [[Җирнең мантиясе|мантия]]дән, аның [[асты]]ндагы тышкы сыек төштән һәм эчке каты [[Җирнең төше|тимер төшеннән]] гыйбарәт.
[[Фән]]ни [[мәгълүмат]]лар буенча, Җир Кояш [[томанлык|томанлыгыннан]] якынча 4,54&nbsp;млрд. [[ел]] элек барлыкка килгән. Үзенең бердәнбер табигый [[иярчен]]е&nbsp;— [[Ай (иярчен)|Ай]] барлыкка килә. Җирдә [[тереклек]] якынча 3,5&nbsp;млрд. ел элек барлыкка килгән. Планетаны 70,8&nbsp;%ка [[Дөнья океаны]] алып тора. Башка [[өлеш|өлеше]]<nowiki/>н [[Кыйтга (география)|кыйтга]]лар һәм [[утрау]]лар тәшкил итә. Тереклек өчен кирәкле [[сыекча|сыек]] [[су]] Кояш [[система]]сының башка планеталарында юк. Җирнең эчке [[өлкә]]ләре шактый активлы һәм калын, чагыштырмача каты [[кат]]тан&nbsp;— [[Җирнең мантиясе|мантия]]дән, аның [[асты]]ндагы тышкы сыек төштән һәм эчке каты [[Җирнең төше|тимер төшеннән]] гыйбарәт.


Җир башка [[галәм]]и [[җисем]]нәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара [[тәэсир]] итә ([[тарту көче|тарту көчләре]] белән тарттыра). Җир Кояш [[тирә]]сендә әйләнә һәм 365,26&nbsp;[[көн]] эчендә әйләнеп чыга. Бу [[вакыт]] аралыгы&nbsp;— [[сидерик ел]], ул 365,26&nbsp;[[кояш тәүлеге]]нә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның [[орбита]] [[яссылык]]ка карата 23,4°-ка авыша. Моннан [[сәбәп]]ле планета өслегендә бер [[тропик ел]] (''365,26&nbsp;кояш [[тәүлек|тәүлеге]]'') эчендә [[фасыл]] [[үзгәреш]]ләре булалар.
Җир башка [[галәм]]и [[җисем]]нәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара [[тәэсир]] итә ([[тарту көче|тарту көчләре]] белән тарттыра). Җир Кояш [[тирә]]сендә әйләнә һәм 365,26&nbsp;[[көн]] эчендә әйләнеп чыга. Бу [[вакыт]] аралыгы&nbsp;— [[сидерик ел]], ул 365,26&nbsp;[[кояш тәүлеге]]нә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның [[орбита]] [[яссылык]]ка карата 23,4°-ка авыша. Моннан [[сәбәп]]ле планета өслегендә бер [[тропик ел]] (''365,26&nbsp;кояш [[тәүлек|тәүлеге]]'') эчендә [[фасыл]] [[үзгәреш]]ләре булалар.

3 авг 2018, 15:27 юрамасы

Җир

Орбиталь үзенчәлекләре
Перигелий

147 098 290 км
0,98329134 а. б.

Афелий

152 098 232 км
1,01671388 а. б.

Зур ярымкүчәр (a)

149 598 261 км
1,00000261 а. б.

Орбитаның эксцентриситеты (e)

0,01671123

Әйләнешнең сидерик чоры

365,256366004 көн
365 көн 6 сәг. 9 мин. 10 сек.

Орбиталь тизлек (v)

29,783 км/c
107 218 км/сәг

Уртача аномалия (Mo)

357,51716°

Авышу (i)

7,155° кояш экваторына карата,
1,57869° инвариант өслегенә карата

Периастр озынлыгы

348,73936°

Периүзәк аргументы (ω)

114,20783°

Нәрсәнең иярчене

Кояш

Иярченнәре

1 (Ай), 8300+ ясалма[1]

Физик үзенчәлекләре
Поляр тыгызлану

0,0033528

Экваториаль радиус

6378,1 км

Поляр радиус

6356,8 км

Уртача радиус

6371,0 км

Зур түгәрәк әйләнәсе

40 075,017 км экватор буенча[2]
40 007,86 км меридиан буенча[3]

Өслекнең мәйданы (S)

510 072 000 км²[4]
148 940 000 км² коры җир (29,2 %)
361 132 000 км² су өслеге (70,8 %)

Күләм (V)

10,8321×1011 км³

Масса (m)

5,9726×1024 кг (3×10-6 M☉)

Уртача тыгызлык (ρ)

5,5153 г/см³

Экваторда ирекле төшү тизләнеше (g)

9,780327 м/с² (0,99732 g)

Беренче галәми тизлек (v1)

7,91 км/с

Икенче галәми тизлек (v2)

11,186 км/с

Экваториаль әйләнү тизлеге

1674,4 км/сәг (465,1 м/с)

Әйләнү периоды (T)

0,99726968 тәүлек
(23h 56m 4,100s) — сидерик әйләнү периоды,
24 сәг — кояш тәүлегенең уртача озынлыгы.

Күчәр авышы

23°26’21",4119

Альбедо

0,306 Бонд
0,367 Геометрик

Температура
 
мин. урт. макс.
Цельсий
−91,2 °C[5] 14 °C[6] 56,7 °C[7][8]
Кельвин
184 K 287,2 К 329,9 К
Атмосфера
Составы:
78,08 % — азот (N2)
20,95 % — әче тудыргыч (O2)
0,93 % — аргон (Ar)
0,039 % — углерод диоксиды (СO2)[9]
Якынча 1 % су пары
климатка карап
Викимәгълүматта булган чыганаклар

Җир (лат. Terra) — Кояш системасына кергән планета. Кояштан соң өченче планета. Диаметры, массасы һәм тыгызлыгы буенча Җирсыман планеталар арасында иң зуры.

ССРБ почта маркасы, 1969 ел

Ешрак Җир, Җир шары исемнәре белән телгә алына. Бүген кешеләргә мәгълүм булган Кояш системасының һәм Бөтен Галәмнең тереклек яши торган бердәнбер планетасы (күк җисеме).

Фәнни мәгълүматлар буенча, Җир Кояш томанлыгыннан якынча 4,54 млрд. ел элек барлыкка килгән. Үзенең бердәнбер табигый иярчене — Ай барлыкка килә. Җирдә тереклек якынча 3,5 млрд. ел элек барлыкка килгән. Планетаны 70,8 %ка Дөнья океаны алып тора. Башка өлешен кыйтгалар һәм утраулар тәшкил итә. Тереклек өчен кирәкле сыек су Кояш системасының башка планеталарында юк. Җирнең эчке өлкәләре шактый активлы һәм калын, чагыштырмача каты каттан — мантиядән, аның астындагы тышкы сыек төштән һәм эчке каты тимер төшеннән гыйбарәт.

Җир башка галәми җисемнәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара тәэсир итә (тарту көчләре белән тарттыра). Җир Кояш тирәсендә әйләнә һәм 365,26 көн эчендә әйләнеп чыга. Бу вакыт аралыгы — сидерик ел, ул 365,26 кояш тәүлегенә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның орбита яссылыкка карата 23,4°-ка авыша. Моннан сәбәпле планета өслегендә бер тропик ел (365,26 кояш тәүлеге) эчендә фасыл үзгәрешләре булалар.

Искәрмәләр

  1. ↑ US Space Command (March 1, 2001). Reentry Assessment — US Space Command Fact Sheet. SpaceRef Interactive. әлеге чыганактан 2013-01-19 архивланды. 2011-05-07 тикшерелгән.
  2. ↑ World Geodetic System (WGS-84). Available online from National Geospatial-Intelligence Agency.
  3. ↑ How WGS 84 defines Earth (October 26, 2010). әлеге чыганактан 2012-10-15 архивланды. 2011-04-29 тикшерелгән.
  4. ↑ Pidwirny, Michael (2006-02-02). «Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)». Проверено 2007-11-26.
  5. ↑ В Антарктиде зафиксирована рекордно низкая температура — Рамблер-Новости
  6. ↑ Global average temperature may hit record level in 2010, BBC Online (2009-12-10). 22 апрель 2010 тикшерелде.
  7. ↑ World: Highest Temperature. WMO Weather and Climate Extremes Archive. Arizona State University. әлеге чыганактан 2012-08-04 архивланды. 2010-08-07 тикшерелгән.
  8. ↑ Долина Смерти признана самым жарким местом в мире
  9. ↑ Trends in Atmospheric Carbon Dioxide. Earth System Research Laboratory. әлеге чыганактан 2013-01-19 архивланды.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Җир&oldid=2285558