Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Derslek (бәхәс | кертем)
33 974 үзгәртергә
DerslekBot (бәхәс | кертем)
Ботлар
12 122 үзгәртергә
к redact, replaced: Питырбур → Петербург using AWB
Юл номеры - 43: Юл номеры - 43:


[[Файл:Сәйяр-1916.jpg|250px|thumb|right|«Сәйяр» артистлары: Г. Мангушев, Г. Кариев, З. Солтанов, К. Тинчурин (1916 ел)]]
[[Файл:Сәйяр-1916.jpg|250px|thumb|right|«Сәйяр» артистлары: Г. Мангушев, Г. Кариев, З. Солтанов, К. Тинчурин (1916 ел)]]
[[1906 ел]]ның [[22 декабрь|22 декабрендә]] [[Казан]]да беренче публик татар спектакле күрсәтелде. Бу дата татарча театрның барлыкка килү датасы булып санала.
[[1906 ел]]ның [[22 декабрь|22 декабрендә]] Казанда беренче публик татар спектакле күрсәтелде. Бу дата татарча театрның барлыкка килү датасы булып санала.


[[1907 ел]]ның язында [[Ырынбур]]да әле [[1905 ел]]да ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» ([[Фатих Халиди]]) спектакльләре уйнала. [[Казан]]да [[Татар укытучылар мәктәбе]]н тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы [[Ильяс Кудашев-Ашказарский]] тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак [[«Сәйяр»]] исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.
[[1907 ел]]ның язында [[Ырынбур]]да әле [[1905 ел]]да ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» ([[Фатих Халиди]]) спектакльләре уйнала. Казанда [[Татар укытучылар мәктәбе]]н тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы [[Ильяс Кудашев-Ашказарский]] тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак [[«Сәйяр»]] исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.


Соңрак [[Нижгар]]да труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская]] һәм «[[Сәйяр]]» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик [[Габдулла Кариев|Миңлебай Хәйруллин]] кабул ителә. «Сәйяр» — [[1908 ел]]да труппага [[Габдулла Тукай]] кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул [[Мәскәү]], [[Питырбур]], [[Баку]], [[Уфа]], Идел буе, Урал, Себер, [[Казакстан]], Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.
Соңрак [[Нижгар]]да труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская]] һәм «[[Сәйяр]]» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик [[Габдулла Кариев|Миңлебай Хәйруллин]] кабул ителә. «Сәйяр» — [[1908 ел]]да труппага [[Габдулла Тукай]] кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул [[Мәскәү]], [[Петербург]], [[Баку]], [[Уфа]], Идел буе, Урал, Себер, [[Казакстан]], Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.


[[1918 ел]] ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10—12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар [[Галиәсгар Камал]], [[Гаяз Исхакый]], [[Шәриф Камал]], [[Мирхәйдәр Фәйзи]], [[Фәтхи Бурнаш]], [[Кәрим Тинчурин]], [[Мольер]], [[Фридрих Шиллер]], [[Уильям Шекспир]], [[Николай Гоголь]], [[Антон Чехов]], [[Максим Горький]], [[Александр Островский]] әсәрләрендә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]], [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]], [[Нури Сакаев|Н. Сакаев]], [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В. Мортазин-Иманский]], [[Гөлсем Болгарская|Г. Болгарская]] (''[[Гөлсем Болгарская|Өммегөлсем Мостафина]]''), [[Фәхрениса Сәмитова|Ф. Сәмитова]], [[Барый Болгарский|Б. Болгарский]] (''[[Барый Болгарский|Габделбарый Фәйзуллин]]''), [[Фатыйма Ильская|Ф. Ильская]], [[Касыйм Шамил|К. Шамил]], [[Зәйни Солтан|З. Солтанов]], [[Нәгыймә Таҗдарова|Н. Таҗдарова]], [[Нәфыйга Арапова|Н. Арапова]], [[Әхмәт Кулалаев|Ә. Кулалаев]], [[Габдрахман Мангушев|Г. Мангушев]], [[Камал I]] (''[[Камал I|Габдулла Камалетдинов]]''), [[Камал II]] (''[[Камал II|Габдрахман Камалетдинов]]''), [[Сара Байкина|С. Байкина]], [[Шакир Шамильский|Ш. Шамильский]] (''[[Шакир Шамильский|Шакир Вахитов]]''), [[Әшрәф Синәева|Ә. Синяева]], [[Ситдыйк Айдаров|С. Айдаров]] кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм урыс театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н. Зимовой, А. Михайленко, А. Загорский, М. Громов һ. б. урыс режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.
[[1918 ел]] ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10—12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар [[Галиәсгар Камал]], [[Гаяз Исхакый]], [[Шәриф Камал]], [[Мирхәйдәр Фәйзи]], [[Фәтхи Бурнаш]], [[Кәрим Тинчурин]], [[Мольер]], [[Фридрих Шиллер]], [[Уильям Шекспир]], [[Николай Гоголь]], [[Антон Чехов]], [[Максим Горький]], [[Александр Островский]] әсәрләрендә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]], [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]], [[Нури Сакаев|Н. Сакаев]], [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В. Мортазин-Иманский]], [[Гөлсем Болгарская|Г. Болгарская]] (''[[Гөлсем Болгарская|Өммегөлсем Мостафина]]''), [[Фәхрениса Сәмитова|Ф. Сәмитова]], [[Барый Болгарский|Б. Болгарский]] (''[[Барый Болгарский|Габделбарый Фәйзуллин]]''), [[Фатыйма Ильская|Ф. Ильская]], [[Касыйм Шамил|К. Шамил]], [[Зәйни Солтан|З. Солтанов]], [[Нәгыймә Таҗдарова|Н. Таҗдарова]], [[Нәфыйга Арапова|Н. Арапова]], [[Әхмәт Кулалаев|Ә. Кулалаев]], [[Габдрахман Мангушев|Г. Мангушев]], [[Камал I]] (''[[Камал I|Габдулла Камалетдинов]]''), [[Камал II]] (''[[Камал II|Габдрахман Камалетдинов]]''), [[Сара Байкина|С. Байкина]], [[Шакир Шамильский|Ш. Шамильский]] (''[[Шакир Шамильский|Шакир Вахитов]]''), [[Әшрәф Синәева|Ә. Синяева]], [[Ситдыйк Айдаров|С. Айдаров]] кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм урыс театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н. Зимовой, А. Михайленко, А. Загорский, М. Громов һ. б. урыс режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.


[[1912 ел]]да [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]] «Сәйяр» төркеменнән китеп, [[Уфа]]да [[Уфа дәүләт «Нур» татар театры|«Нур»]] исемле — икенче татар театры труппасы оештыра. [[Ырынбур]] шәһәрендә [[1915 ел]]да [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]] җитәкчелегендә татарча өченче театр — «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, [[1917 ел]]гы [[Октябрь инкыйлабы|Октябрь революциясенә]] кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.
[[1912 ел]]да [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]] «Сәйяр» төркеменнән китеп, [[Уфа]]да [[Уфа дәүләт «Нур» татар театры|«Нур»]] исемле — икенче татар театры труппасы оештыра. [[Ырынбур]] шәһәрендә [[1915 ел]]да [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]] җитәкчелегендә татарча өченче театр — «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, 1917 елгы [[Октябрь инкыйлабы|Октябрь революциясенә]] кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.


[[1917 ел]]гы революциягә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]] җитәкчелегендәге «Сәйяр» артистлары [[Русия]] күләмендә даны таралган, театр белгечләре, тәнкыйтьчеләр күзлегеннән дә иҗади җитлеккән, иң мөһиме, тамашачыларның мәхәббәтен казанып, матди яктан да иркен сулыш алган труппа булып килеп керә. Бу вакытта театрга махсус бина булдыру чаралары да күрелә башлый. Октябрь революциясе театр тормышына яңа борылыш, яңа сынаулар алып килә. Кыска гына арада берничә исем алыштырып, театр үзгәрешләр чорында үзенең актив эшчәнлеген дәвам итә.
1917 елгы революциягә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]] җитәкчелегендәге «Сәйяр» артистлары [[Русия]] күләмендә даны таралган, театр белгечләре, тәнкыйтьчеләр күзлегеннән дә иҗади җитлеккән, иң мөһиме, тамашачыларның мәхәббәтен казанып, матди яктан да иркен сулыш алган труппа булып килеп керә. Бу вакытта театрга махсус бина булдыру чаралары да күрелә башлый. Октябрь революциясе театр тормышына яңа борылыш, яңа сынаулар алып килә. Кыска гына арада берничә исем алыштырып, театр үзгәрешләр чорында үзенең актив эшчәнлеген дәвам итә.


[[Гражданнар сугышы]] елларында артистлар төрле фронт бригадаларында кырыс, күчмә шартларда хезмәт күрсәтәләр; [[Урта Азия]]дәге тугандаш республикаларның милли театрларына беренче юл күрсәтүчеләр дә, бөтен ил буйлап дистәләгән татар театрлары тууга сәбәпче һәм аларга ярдәм итүчеләр дә татар артистлары була.
[[Гражданнар сугышы]] елларында артистлар төрле фронт бригадаларында кырыс, күчмә шартларда хезмәт күрсәтәләр; [[Урта Азия]]дәге тугандаш республикаларның милли театрларына беренче юл күрсәтүчеләр дә, бөтен ил буйлап дистәләгән татар театрлары тууга сәбәпче һәм аларга ярдәм итүчеләр дә татар артистлары була.
Юл номеры - 62: Юл номеры - 62:
[[1920 ел|1920]]—[[1930 ел]]лар театр эшчәнлегендә төрле эзләнүләр, тәҗрибәләр чоры. Драматург Ф. Сәйфи-Казанлы сүзләре белән әйткәндә: «Безнең театрда ... романтизм да, [[футуризм]] да бар, ләкин театрның 99 проценты — реалистик». Халык тормышыннан алып язылган мелодрамалар, чит ил классикасыннан [[Уильям Шекспир|У.Шекспир]] әсәрләре, чор кадагына кагылышлы милли һәм тәрҗемә пьесалар репертуарның тотрыклы булуына ярдәм итә.
[[1920 ел|1920]]—[[1930 ел]]лар театр эшчәнлегендә төрле эзләнүләр, тәҗрибәләр чоры. Драматург Ф. Сәйфи-Казанлы сүзләре белән әйткәндә: «Безнең театрда ... романтизм да, [[футуризм]] да бар, ләкин театрның 99 проценты — реалистик». Халык тормышыннан алып язылган мелодрамалар, чит ил классикасыннан [[Уильям Шекспир|У.Шекспир]] әсәрләре, чор кадагына кагылышлы милли һәм тәрҗемә пьесалар репертуарның тотрыклы булуына ярдәм итә.


[[1923 ел]]да [[Казан]]да [[Казан театр укуханәсе|театр техникумы]] ачыла һәм татар театрына артистлар хәзерләүне башлап җибәрә. [[1926 ел]]да труппа техникум тәмамлаган беренче артистлар [[Галия Булатова]], [[Галия Нигъмәтуллина]], [[Галия Кайбицкая]], [[Хәким Сәлимҗанов]] кебек яшь талантлар белән тулылана. 1926 елның декабрендә К.Тинчурин язган «Зәңгәр шәл» музыкаль драма премьерасы була.
[[1923 ел]]да Казанда [[Казан театр укуханәсе|театр техникумы]] ачыла һәм татар театрына артистлар хәзерләүне башлап җибәрә. 1926 елда труппа техникум тәмамлаган беренче артистлар [[Галия Булатова]], [[Галия Нигъмәтуллина]], [[Галия Кайбицкая]], [[Хәким Сәлимҗанов]] кебек яшь талантлар белән тулылана. 1926 елның декабрендә К.Тинчурин язган «Зәңгәр шәл» музыкаль драма премьерасы була.


[[1930 ел]]да театр [[Мәскәү]]дә [[ССРБ]] халыклары театрлары Олимпиадасында катнаша. Шуның нәтиҗәсе буларак, режиссурага яңа таләпләр куела һәм махсус югары белемле режиссерлар әзерләү өчен талантлы яшьләр [[Мәскәү]]гә укырга җибәрелә. [[1928 ел]]да татар театры махсус җиһазландырылган, уңайлыклары булган бинага күчә (Горький урамы, 13-нче йорт).
[[1930 ел]]да театр Мәскәүдә [[ССРБ]] халыклары театрлары Олимпиадасында катнаша. Шуның нәтиҗәсе буларак, режиссурага яңа таләпләр куела һәм махсус югары белемле режиссерлар әзерләү өчен талантлы яшьләр Мәскәүгә укырга җибәрелә. [[1928 ел]]да татар театры махсус җиһазландырылган, уңайлыклары булган бинага күчә (Горький урамы, 13-нче йорт).


1937 елда театрның сәнгать җитәкчесе Кәрим Тинчурин, драматург Фәтхи Бурнаш репрессияләнәләр, алар язган әсәрләр репертуардан алына. Баш режиссер [[Гомәр Исмәгыйлев]] театрдан куыла. Актерлардан [[Мөхтәр Мутин]] кулга алына.
1937 елда театрның сәнгать җитәкчесе Кәрим Тинчурин, драматург Фәтхи Бурнаш репрессияләнәләр, алар язган әсәрләр репертуардан алына. Баш режиссер [[Гомәр Исмәгыйлев]] театрдан куыла. Актерлардан [[Мөхтәр Мутин]] кулга алына.
1939 елда татар драматургиясе классигы Галиәсгар Камалның 60 еллыгы уңаеннан театрга аның исеме кушыла.
1939 елда татар драматургиясе классигы Галиәсгар Камалның 60 еллыгы уңаеннан театрга аның исеме кушыла.


=== Сугыштан соңгы чор ===
=== Сугыштан соңгы чор ===
1956 елның июнендә сәхнәгә кабат «Зәңгәр шәл» кайта.
1956 елның июнендә сәхнәгә кабат «Зәңгәр шәл» кайта.
Тагын бер елдан, 1957 елда Театр [[Татар әдәбияты һәм сәнгате ункөнлеге]] сәбәпле Мәскәүдә гаять зур уңыш белән гастрольләр ясый. Театр илнең югары бүләге — [[Ленин ордены]]ны белән бүләкләнә. [[Хәлил Әбҗәлилов|Х.Әбҗәлилов]]ка [[ССРБ халык артисты]] шәрәфле исеме бирелә.
Тагын бер елдан, 1957 елда Театр [[Татар әдәбияты һәм сәнгате ункөнлеге]] сәбәпле Мәскәүдә гаять зур уңыш белән гастрольләр ясый. Театр илнең югары бүләге — [[Ленин ордены]]ны белән бүләкләнә. [[Хәлил Әбҗәлилов|Х.Әбҗәлилов]]ка [[ССРБ халык артисты]] шәрәфле исеме бирелә.


1958 елның апрелендә К.Тинчурин пьесасы буенча куелган «Җилкәнсезләр» өчен театрга яңа оешкан [[г. Тукай исемендәге дәүләт бүләге|Г.Тукай исемендәге ТАССР Дәүләт премиясе]] тапшырыла.
1958 елның апрелендә К.Тинчурин пьесасы буенча куелган «Җилкәнсезләр» өчен театрга яңа оешкан [[г. Тукай исемендәге дәүләт бүләге|Г.Тукай исемендәге ТАССР Дәүләт премиясе]] тапшырыла.
Юл номеры - 81: Юл номеры - 81:
== Театр директорлары ==
== Театр директорлары ==
* [[1923 ел|1923]]—[[1924 ел|1924]] Зәки Баязитский (Вәлиев) (''[[1889 ел|1889]]—[[1959 ел|1959]]''), Хезмәт Каһарманы (''[[1926 ел|1926]]'').
* [[1923 ел|1923]]—[[1924 ел|1924]] Зәки Баязитский (Вәлиев) (''[[1889 ел|1889]]—[[1959 ел|1959]]''), Хезмәт Каһарманы (''[[1926 ел|1926]]'').
* [[1927 ел|1927]]—[[1928 ел|1928]] [[Фәтхи Бурнаш]] (''[[1898 ел|1898]]—[[1942 ел|1942]]'')
* [[1927 ел|1927]]—1928 [[Фәтхи Бурнаш]] (''[[1898 ел|1898]]—[[1942 ел|1942]]'')
* [[1928 ел|1928]]—[[1929 ел|1929]] М. Зәетов
* 1928—[[1929 ел|1929]] М. Зәетов
* [[1930 ел|1930]]—[[1931 ел|1931]] З. Галиев
* 1930—[[1931 ел|1931]] З. Галиев
* [[1934 ел|1934]] Рамазанов
* [[1934 ел|1934]] Рамазанов
* [[1936 ел|1936]]—[[1938 ел|1938]] М. Йосыпов, Я. Рыжакин, Заборский, Дәминов
* [[1936 ел|1936]]—1938 М. Йосыпов, Я. Рыжакин, Заборский, Дәминов
* [[1938 ел|1938]] Дәүләтшин
* 1938 Дәүләтшин
* [[1938 ел|1938]]—[[1945 ел|1945]] Х. Алханов
* [[1938 ел|1938]]—[[1945 ел|1945]] Х. Алханов
* [[1948 ел|1948]]—[[1951 ел|1951]] Г. Контюков
* [[1948 ел|1948]]—[[1951 ел|1951]] Г. Контюков
* [[1951 ел|1951]]—[[1958 ел|1958]] [[Кәрим Гыйльманов]] (''[[1913 ел|1913]]—[[1964 ел|1964]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1957 ел|1957]]'').
* [[1951 ел|1951]]—1958 [[Кәрим Гыйльманов]] (''[[1913 ел|1913]]—[[1964 ел|1964]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1957 ел|1957]]'').
* [[1958 ел|1958]]—[[1963 ел|1963]] [[Нәҗип Гайнуллин]] (''[[1912 ел|1912]]—[[1969 ел|1969]]''), РСФСР атказанган (''[[1957 ел|1957]]''), ТАССР халык (''[[1950 ел|1950]]'') артисты.
* 1958—[[1963 ел|1963]] [[Нәҗип Гайнуллин]] (''[[1912 ел|1912]]—[[1969 ел|1969]]''), РСФСР атказанган (''[[1957 ел|1957]]''), ТАССР халык (''[[1950 ел|1950]]'') артисты.
* [[1963 ел|1963]]—[[1964 ел|1964]] И. Сабитов
* [[1963 ел|1963]]—1964 И. Сабитов
* [[1964 ел|1964]]—[[1975 ел|1975]] [[Рәшидә Җиһаншина]] (''[[1917 ел|1917]]—[[2013 ел|2013]]''), РСФСР (''[[1981 ел|1981]]''), ТАССР (''[[1966 ел|1966]]'') халык артисты.
* 1964—[[1975 ел|1975]] [[Рәшидә Җиһаншина]] (''[[1917 ел|1917]]—[[2013 ел|2013]]''), РСФСР (''[[1981 ел|1981]]''), ТАССР (''[[1966 ел|1966]]'') халык артисты.
* [[1976 ел|1976]]—[[1982 ел|1982]] [[Әзһәр Хөсәенов]] (''[[1941 ел|1941]]—[[2019 ел|2019]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]].
* [[1976 ел|1976]]—[[1982 ел|1982]] [[Әзһәр Хөсәенов]] (''[[1941 ел|1941]]—[[2019 ел|2019]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]].
* [[1982 ел|1982]]—[[1983 ел|1983]] Н. Хәйруллин
* [[1982 ел|1982]]—1983 Н. Хәйруллин
* [[1983 ел|1983]]—[[1984 ел|1984]] [[Роберт Әбелмәмбәтов]] (''[[1942 ел|1942]]''), ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (''[[1986 ел|1986]]'').
* 1983—[[1984 ел|1984]] [[Роберт Әбелмәмбәтов]] (''1942''), ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (''1986'').
* [[1985 ел|1985]]—[[2012 ел|2012]] [[Шамил Закиров]] (''[[1945 ел|1945]]—[[2012 ел|2012]]''), РФ һәм ТССР (''[[1991 ел|1991]]'') атказанган мәдәният хезмәткәре.
* [[1985 ел|1985]]—2012 [[Шамил Закиров]] (''1945—2012''), РФ һәм ТССР (''[[1991 ел|1991]]'') атказанган мәдәният хезмәткәре.
* [[2012 ел]]дан [[Илфир Якупов]] (25.05.1982)<ref>[http://kamalteatr.ru/people/538?locale=tat Камал театры сайты]</ref><ref>[[Ильтани Илялова|И.&nbsp;Илялова]]. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999, 248&nbsp;б. ISBN 5-298-00708-2</ref>
* 2012 елдан [[Илфир Якупов]] (25.05.1982)<ref>[http://kamalteatr.ru/people/538?locale=tat Камал театры сайты]</ref><ref>[[Ильтани Илялова|И.&nbsp;Илялова]]. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999, 248&nbsp;б. ISBN 5-298-00708-2</ref>


== Бүләкләре ==
== Бүләкләре ==

3 мар 2020, 18:19 юрамасы

Галиәсгар Камал исемендәге
Татар дәүләт академия театры

Театр бинасы
Адрес 420021 Татарстан ур., 1
Казан, Татарстан
Нигезләнгән 22 декабрь 1906
Директор Илфир Якупов
kamalteatr.ru
Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Камал битенә күчегез.
Portal icon Театр порталы
Portal icon Мәдәният порталы
Portal icon Җәмгыять порталы

Галиәсгар Камал исемендәге татар дәүләт академия театры (рус. Татарский государственный академический театр имени Галиаскара Камала) — Казанда урнашкан, татарларның беренче һөнәри театр коллективы Сәйяр нигезендә оештырылган, татар театрлары арасында әйдәп баручы театр.

Тарих

«Сәйяр» чоры

Төп мәкалә: «Сәйяр»
«Сәйяр» артистлары: Г. Мангушев, Г. Кариев, З. Солтанов, К. Тинчурин (1916 ел)

1906 елның 22 декабрендә Казанда беренче публик татар спектакле күрсәтелде. Бу дата татарча театрның барлыкка килү датасы булып санала.

1907 елның язында Ырынбурда әле 1905 елда ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» (Фатих Халиди) спектакльләре уйнала. Казанда Татар укытучылар мәктәбен тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы Ильяс Кудашев-Ашказарский тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак «Сәйяр» исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.

Соңрак Нижгарда труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская һәм «Сәйяр» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик Миңлебай Хәйруллин кабул ителә. «Сәйяр» — 1908 елда труппага Габдулла Тукай кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул Мәскәү, Петербург, Баку, Уфа, Идел буе, Урал, Себер, Казакстан, Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.

1918 ел ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10—12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар Галиәсгар Камал, Гаяз Исхакый, Шәриф Камал, Мирхәйдәр Фәйзи, Фәтхи Бурнаш, Кәрим Тинчурин, Мольер, Фридрих Шиллер, Уильям Шекспир, Николай Гоголь, Антон Чехов, Максим Горький, Александр Островский әсәрләрендә Г. Кариев, С. Гыйззәтуллина-Волжская, Н. Сакаев, В. Мортазин-Иманский, Г. Болгарская (Өммегөлсем Мостафина), Ф. Сәмитова, Б. Болгарский (Габделбарый Фәйзуллин), Ф. Ильская, К. Шамил, З. Солтанов, Н. Таҗдарова, Н. Арапова, Ә. Кулалаев, Г. Мангушев, Камал I (Габдулла Камалетдинов), Камал II (Габдрахман Камалетдинов), С. Байкина, Ш. Шамильский (Шакир Вахитов), Ә. Синяева, С. Айдаров кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм урыс театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н. Зимовой, А. Михайленко, А. Загорский, М. Громов һ. б. урыс режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.

1912 елда С. Гыйззәтуллина-Волжская «Сәйяр» төркеменнән китеп, Уфада «Нур» исемле — икенче татар театры труппасы оештыра. Ырынбур шәһәрендә 1915 елда В.Мортазин-Иманский җитәкчелегендә татарча өченче театр — «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, 1917 елгы Октябрь революциясенә кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.

1917 елгы революциягә Г. Кариев җитәкчелегендәге «Сәйяр» артистлары Русия күләмендә даны таралган, театр белгечләре, тәнкыйтьчеләр күзлегеннән дә иҗади җитлеккән, иң мөһиме, тамашачыларның мәхәббәтен казанып, матди яктан да иркен сулыш алган труппа булып килеп керә. Бу вакытта театрга махсус бина булдыру чаралары да күрелә башлый. Октябрь революциясе театр тормышына яңа борылыш, яңа сынаулар алып килә. Кыска гына арада берничә исем алыштырып, театр үзгәрешләр чорында үзенең актив эшчәнлеген дәвам итә.

Гражданнар сугышы елларында артистлар төрле фронт бригадаларында кырыс, күчмә шартларда хезмәт күрсәтәләр; Урта Азиядәге тугандаш республикаларның милли театрларына беренче юл күрсәтүчеләр дә, бөтен ил буйлап дистәләгән татар театрлары тууга сәбәпче һәм аларга ярдәм итүчеләр дә татар артистлары була.

Дәүләт театры

1922 елда асылда «Сәйяр» труппасы нигезендә һәм аңа төрле яклардан, төрле труппалардан (мәсәлән, «Аң» труппасыннан) артистлар, драматурглар, музыкантлар җыелу нәтиҗәсендә дәүләт театры төзелә. Ул «Кызыл Октябрь исемендәге беренче татар дәүләт үрнәк драма театры» дип атала, аның җитәкчесе итеп Г. Кариевның шәкерте — артист, режиссер, драматург К. Тинчурин билгеләнә. 1926 елда театр Академия исеменә лаек була, ә 1939 елда Галиәсгар Камалның 60 еллык юбилее уңае белән театрга аның исеме бирелә.

1920—1930 еллар театр эшчәнлегендә төрле эзләнүләр, тәҗрибәләр чоры. Драматург Ф. Сәйфи-Казанлы сүзләре белән әйткәндә: «Безнең театрда ... романтизм да, футуризм да бар, ләкин театрның 99 проценты — реалистик». Халык тормышыннан алып язылган мелодрамалар, чит ил классикасыннан У.Шекспир әсәрләре, чор кадагына кагылышлы милли һәм тәрҗемә пьесалар репертуарның тотрыклы булуына ярдәм итә.

1923 елда Казанда театр техникумы ачыла һәм татар театрына артистлар хәзерләүне башлап җибәрә. 1926 елда труппа техникум тәмамлаган беренче артистлар Галия Булатова, Галия Нигъмәтуллина, Галия Кайбицкая, Хәким Сәлимҗанов кебек яшь талантлар белән тулылана. 1926 елның декабрендә К.Тинчурин язган «Зәңгәр шәл» музыкаль драма премьерасы була.

1930 елда театр Мәскәүдә ССРБ халыклары театрлары Олимпиадасында катнаша. Шуның нәтиҗәсе буларак, режиссурага яңа таләпләр куела һәм махсус югары белемле режиссерлар әзерләү өчен талантлы яшьләр Мәскәүгә укырга җибәрелә. 1928 елда татар театры махсус җиһазландырылган, уңайлыклары булган бинага күчә (Горький урамы, 13-нче йорт).

1937 елда театрның сәнгать җитәкчесе Кәрим Тинчурин, драматург Фәтхи Бурнаш репрессияләнәләр, алар язган әсәрләр репертуардан алына. Баш режиссер Гомәр Исмәгыйлев театрдан куыла. Актерлардан Мөхтәр Мутин кулга алына.

1939 елда татар драматургиясе классигы Галиәсгар Камалның 60 еллыгы уңаеннан театрга аның исеме кушыла.

Сугыштан соңгы чор

1956 елның июнендә сәхнәгә кабат «Зәңгәр шәл» кайта. Тагын бер елдан, 1957 елда Театр Татар әдәбияты һәм сәнгате ункөнлеге сәбәпле Мәскәүдә гаять зур уңыш белән гастрольләр ясый. Театр илнең югары бүләге — Ленин орденыны белән бүләкләнә. Х.Әбҗәлиловка ССРБ халык артисты шәрәфле исеме бирелә.

1958 елның апрелендә К.Тинчурин пьесасы буенча куелган «Җилкәнсезләр» өчен театрга яңа оешкан Г.Тукай исемендәге ТАССР Дәүләт премиясе тапшырыла.

Хәзерге чор

  • 1986ның 5 ноябрендә театрның яңа бинасы тантаналы рәвештә ачыла.[1]

Театр директорлары

Бүләкләре

Әдәбият

  1. И. Илялова. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999. ISBN 5-298-00708-2

Моны да карагыз

Commons
Commons
Викиҗыентыкта бу тема буенча


Сылтамалар

Искәрмәләр

  1. ↑ http://www.archive.gov.tatarstan.ru/_go/anonymous/print/?id=16191&type=article
  2. ↑ Камал театры сайты
  3. ↑ И. Илялова. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999, 248 б. ISBN 5-298-00708-2
  4. ↑ Башкортстанда татарча спектакльне яраттылар
  5. ↑ Камал театры сайтында
  6. ↑ Распоряжение правительства РФ от 15 июня 2017 года №1257-р


Татарстан театрлары
Казан
Яр Чаллы
Түбән Кама
Әлмәт
Минзәлә
Бөгелмә
Буа
Әтнә
Яшел Үзән
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Галиәсгар_Камал_исемендәге_Татар_дәүләт_академия_театры&oldid=2427720