Компас: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

22 окт 2021, 08:45 юрамасы

Ко́мпас яки кыйбланамә^[1] (итал. compassio; compassare сүзеннән — "адымнап үлчәү"^[2] ); диңгезчеләрнең профессиональ жаргонында — компа́с^[3] — Җирнең магнит полюсларына һәм дөнья якларына күрсәтеп, тирә-юньдә ориентлашуны җиңеләйтә торган җайланма.

Компасның бер-беренә охшамаган берничә төре бар: магнит компасы, гирокомпасс, тау компасы, астрономик компасы, һәм ясалма объектларның урынына юнәлдерә торган компаслар: радиокомпас, спутник компасы.

Магнит компасы

Компас Сун чорында Кытайда уйлап табылган һәм чүлләр аша йөрү юнәлешен күрсәтү өчен кулланылган (Дүрт бөек уйлап табылган әйбер мәкаләсен кара).

Аурупада компасны уйлап табу XII-XIII гасырларга туры килә, әмма аның төзелеше бик гади булып кала — бөкегә беркетелеп су савытына төшерелгән магнитлы ук. Бөке белән ук суда дөрес итеп ориентлашкан. XIV гасыр башында италияле Флавио Джойя компасны шактый камилләштерде. Ул магнитлы укны вертикаль энәгә кидертте, һәм укка әйләнәсе буенча 16 румбга бүленгән җиңел түгәрәк диск (картушка) беркетте. XVI гасырда картушканың 32 румбка бүлүне керттеләр, һәм кораб тирбәлүнең компаска тәэсирен бетерү өчен уклы тартманы карданга элеп куя башладылар. XVII гасырда компаска, очына визирлар белән тәэмин ителгән, уртасыннан тартма капкачына беркетелгән, әйләнә торган диаметраль линейка (пеленгатор) өстәделәр.

Ясалыш тарихы

Билгеле булганча, компас Кытайда 200 елда (б. э. к.) уйлап табылган.

Александр Неккам магнит компасы һәм аның навигациядә кулланылышы турында "Әйберләр табигате" (De naturis rerum) гыйльми әсәрендә яза^[4].

Мәсәлән, Адрианов компасын карап чыгыйк. Адрианов компасы корпус уртасында энә очына куелган магнитлы уктан тора.

Укның сакланмаган халәтендә аның төньяк очлары (гадәттә кызыл) якынча Төньяк Магнит Полюсы, ә Көньяк - Көньяк Магнит Полюсы юнәлешендә куелган. Эшләмәгән вакытта, энә тормоз ( йозак ) белән тәэмин ителә. Компас корпусы эчендә 120 дивизиягә бүленгән түгәрәк масштаб бар. Бер дивизиянең бәясе - 3 °, яки гониометрның 50 кечкенә дивизиясе (0-50). Масштаб икеләтә санлы. Эчке цифрлаштыру 15 ° ка 0 дән 360 ° га кадәр сәгать юлы буенча кулланыла (5 масштаблы бүленеш). Масштабны тышкы цифрлаштыру 5 зур гониометр дивизиясе (10 масштаблы дивизия) аша сәгать каршысында кулланыла. Localирле әйберләрне (истәлекле урыннарны) күрү һәм компас масштабында уку өчен, әйләнүче компас боҗрасына күрү җайланмасы (алгы күренеш һәм арткы күренеш) һәм уку күрсәткече куелган.

Эш принцибы

Искәрмәләр

↑ http://garap-farsy.narod.ru/ky.htm
↑ Калып:Братишка
↑ Каланов Н. А. Словарь морского жаргона. — издание 2-е. — М.: Моркнига, 2011. — 170 с. — ISBN 978-5-9906698-5-7.
↑ Приямвада Натараян, 2019

Әдәбият

Сылтамалар

[1] ttp://garap-farsy.narod.ru/ky.htm

[2] Калып:Братишка

[3] Каланов Н. А. Словарь морского жаргона. — издание 2-е. — М.: Моркнига, 2011. — 170 с. — ISBN 978-5-9906698-5-7.

[Приямвада_Натараян—2019——-4] Приямвада Натараян, 2019

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Юл номеры - 18: / Юл номеры - 18: @@
 Александр Неккам магнит компасы һәм аның навигациядә кулланылышы турында "Әйберләр табигате" (''De naturis rerum'') гыйльми әсәрендә яза{{sfn|loc=|с=23|name=|Приямвада Натараян|2019}}.
 [[Файл:Boussole_fantassin_russe.jpg|уңда|мини|150x150пкс| Арретир ("ук тормозы") беркеткечле  Адрианов кул компасы]]
+Мәсәлән, Адрианов компасын карап чыгыйк. Адрианов компасы корпус уртасында энә очына куелган магнитлы уктан тора.
+Укның сакланмаган халәтендә аның төньяк очлары (гадәттә кызыл) якынча Төньяк Магнит Полюсы, ә Көньяк - Көньяк Магнит Полюсы юнәлешендә куелган. Эшләмәгән вакытта, энә тормоз ( йозак ) белән тәэмин ителә. Компас корпусы эчендә 120 дивизиягә бүленгән түгәрәк масштаб бар. Бер дивизиянең бәясе - 3 °, яки гониометрның 50 кечкенә дивизиясе (0-50). Масштаб икеләтә санлы. Эчке цифрлаштыру 15 ° ка 0 дән 360 ° га кадәр сәгать юлы буенча кулланыла (5 масштаблы бүленеш). Масштабны тышкы цифрлаштыру 5 зур гониометр дивизиясе (10 масштаблы дивизия) аша сәгать каршысында кулланыла. Localирле әйберләрне (истәлекле урыннарны) күрү һәм компас масштабында уку өчен, әйләнүче компас боҗрасына күрү җайланмасы (алгы күренеш һәм арткы күренеш) һәм уку күрсәткече куелган.
 === Эш принцибы ===