Rossiä imperiäse

Петр І - беренче Рәсәй императоры

Rəsəy İmperiyase (Urısça: Российская Империя / Rossijskaja Impierija), küpmillətle dəwlət (1721.-1917.).

Pyotr I fərmanı belən 1721. yılda elekke patşalıq imperiya dip iğlan itelə. İke ğasır dəwerendə imperiya Qırım Xanlığın, Baltiq buyı dəwlələren, Ukrainanıŋ Dniperdən Kɵnbatışta yatqan ɵleşen, Belarusnı, Polşanıŋ Kɵnçığış ɵleşen, Bessarabiane, Tɵnyaq Qawqaz, 19. yɵz dəwamında Kɵnyaq Qawqaz cirləren, Qazaqstan, Urta Asiya cirləren, Finlyandiyane h.b. il-dəwlətlərne "üzenə quşu"ğa ireşə. 19. yɵz axırında Rəsəy İmperiyaseneŋ məydanı 21,8 mln. km², xalqı 128,2 mln. keşe (1897). 100dən artıq millətne berləşterə, şunıŋ 43% Urıslar.

1914. yılda Rəsəy İmperise 81 gubernağa həm 20 ɵlkəgə bülenə; 931 şəhəre bula.

Dəwlət başında xoquqı çiklənbəgən (absolyut) monarx – imperator tora. Dəwləttə Xristian dine ɵstenlek itə. Rəsəy İmperiyasendə 20 yəştən usğan hər ir-at imperatorğa tuğrılıq antı birergə tieş bula. İmperi xalqı 4 tɵp sıynıfqa bülenə: dvoryannar (дворяне) - morzalar, ruxanıylar (духовенство), şəhər obıvatellər (городские обыватели) - şəhərdə toruçılar, krestyannər (крестьяне). Xakimlek itüçe qatlaw – dvoryannar.

İdel buyı, Seber, Urta Asiya Urıs bulmağan xalıqlar çikləngən, üz matbuğatı, dəwlət tə'minatındağı məğərife bulmağan "keçe xalıqlar" (inorodetslar - инородцы) isemlegendə yɵri. 1917. yılğı Fevral' İnqilabı nəticəsendə monarxiya tərtibe yuqqa çığarıla, Waqıtlı Xɵkümət tɵzelə. 1917. yılnıŋ 1 (14) Sentyabrendə Waqıtlı Xɵkümət Rəsəyne cɵmhüriət dip iğlan itə.

Monı da qara

• Rəsəy Federatsiyası
• Sovet Berlege