Биологик классификация: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Биологик классификация latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
EmausBot (бәхәс | кертем)
к r2.6.4) (робот кушты: rue:Біолоґічна класіфікація; косметик үзгәртүләр
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
'''Биологик классификация''' ({{Lang-la| ''classis (сыйныф) һәм facio (эшлим, ясыйм)''}}) - тере организмнар бөтен күплеген иерарх итеп берләштерелгән таксоннар системасы буенча аеру [1]. Хәзер галимнәргә 2 миллионлап хайваннар һәм 400 меңләп үсемлекләр төрләре билгеле [2], һәм һәрвакыт яңа төрләр ачыла.
'''Биологик классификация''' ({{Lang-la| ''classis (сыйныф) һәм facio (эшлим, ясыйм)''}}) - тере организмнар бөтен күплеген иерарх итеп берләштерелгән таксоннар системасы буенча аеру [1]. Хәзер галимнәргә 2 миллионлап хайваннар һәм 400 меңләп үсемлекләр төрләре билгеле [2], һәм һәрвакыт яңа төрләр ачыла.
==Классификация тарихы==
== Классификация тарихы ==
===Беренче классификация===
=== Беренче классификация ===
[[File:Aristotle Altemps Inv8575.jpg|thumb|Аристотель (384-322 б.э.к.)]]
[[Файл:Aristotle Altemps Inv8575.jpg|thumb|Аристотель (384-322 б.э.к.)]]
Беренче классификацияне [[Аристотель]] тәкъдим иткән. Ул организмнарны төзелеше кыенлыгы буенча аерган. Аристотель Тәбигать Баскычын төзгән [2]. Галим хайваннраны ике төркемгә бүлгән: канлылар һәм кансызлар. Канлылар хәзерге [[биологик сыйныф|сыйныфларга]] охшаган төркемнәргә бүленгән. Аристотель белән 450 формалар турында белешмә бирелгән [1].
Беренче классификацияне [[Аристотель]] тәкъдим иткән. Ул организмнарны төзелеше кыенлыгы буенча аерган. Аристотель Тәбигать Баскычын төзгән [2]. Галим хайваннраны ике төркемгә бүлгән: канлылар һәм кансызлар. Канлылар хәзерге [[биологик сыйныф|сыйныфларга]] охшаган төркемнәргә бүленгән. Аристотель белән 450 формалар турында белешмә бирелгән [1].


Юл номеры - 13: Юл номеры - 13:
Әмма Аристотель классификация популярлык алган. Швейцар галиме Шарль Бонне биеклегенә ангелларны һәм архангелларны кушкан [2].
Әмма Аристотель классификация популярлык алган. Швейцар галиме Шарль Бонне биеклегенә ангелларны һәм архангелларны кушкан [2].


===XVIII гасыр уртасы===
=== XVIII гасыр уртасы ===
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|thumb|left|[[Бюффон|Жорж Луи Леклер де Бюффон]] (1707-1788)]]
[[Файл:Buffon 1707-1788.jpg|thumb|left|[[Бюффон|Жорж Луи Леклер де Бюффон]] (1707-1788)]]
Ләкин шуннан 2-3 меңләп хайваннар турында белешмә барлыкка килгән, һәм Баскыч кыен булып чыга башланган.
Ләкин шуннан 2-3 меңләп хайваннар турында белешмә барлыкка килгән, һәм Баскыч кыен булып чыга башланган.


Юл номеры - 24: Юл номеры - 24:
Бюффон үрнәге бик кызыклы һәм ышандыргыч.
Бюффон үрнәге бик кызыклы һәм ышандыргыч.


===Карл Линней===
=== Карл Линней ===
[[File:Carl Linnaeus.jpg|thumb|[[Карл Линней]] (1707-1778)]]
[[Файл:Carl Linnaeus.jpg|thumb|[[Карл Линней]] (1707-1778)]]
1735 елда Лейден голланд шәһәрендә "Тәбигать системасы" китабының беренче басмасы чыга. Авторы - Карл Линней, яшь швед Ботанигы, медицина докторы. Кулъязма 14 бит кенә тоткан, әмма алар зур форматта булганар. Бу битләрдә таблицаларда минераллар, үсемлекләр, хайваннар кыска белешмә бирелгән. Ул Линней вакытларында өч патшалыклар классификациясе булган.
1735 елда Лейден голланд шәһәрендә "Тәбигать системасы" китабының беренче басмасы чыга. Авторы - Карл Линней, яшь швед Ботанигы, медицина докторы. Кулъязма 14 бит кенә тоткан, әмма алар зур форматта булганар. Бу битләрдә таблицаларда минераллар, үсемлекләр, хайваннар кыска белешмә бирелгән. Ул Линней вакытларында өч патшалыклар классификациясе булган.


Юл номеры - 37: Юл номеры - 37:


Хәзер без Линней белән уйлап тапкан бинар нуменкулатураны (беренче урында ыру исемен кую, икенче урында - төр исемен кую системасын (латин телендә!)) кулланабыз. Линней хезмәтләрендә [[төр]], [[биологик ыру|ыру]], [[биологик тәртип|тәртип]], [[биологик сыйныф|сыйныф]] таксоннары барлыкка килә [1].
Хәзер без Линней белән уйлап тапкан бинар нуменкулатураны (беренче урында ыру исемен кую, икенче урында - төр исемен кую системасын (латин телендә!)) кулланабыз. Линней хезмәтләрендә [[төр]], [[биологик ыру|ыру]], [[биологик тәртип|тәртип]], [[биологик сыйныф|сыйныф]] таксоннары барлыкка килә [1].
==Хәзерге систематика==
== Хәзерге систематика ==
Хәзерге систематика төрләрнең тарихына карый. Ул нык эволюция теориясе белән бәйләнгән.
Хәзерге систематика төрләрнең тарихына карый. Ул нык эволюция теориясе белән бәйләнгән.


Юл номеры - 53: Юл номеры - 53:
*Төр
*Төр


==Искәрмәләр==
== Искәрмәләр ==
# {{Цитата|Автор=Аристотель (икенче чыганактан, рус теленә тәрҗемәсе)|Стремление природы к изменеию от простого и несовершенного к сложному и совершенному}}
# {{Цитата|Автор=Аристотель (икенче чыганактан, рус теленә тәрҗемәсе)|Стремление природы к изменеию от простого и несовершенного к сложному и совершенному}}
2."Естественная история, всеобщая и частная" (рус.)
2."Естественная история, всеобщая и частная" (рус.)


==Чыганаклар==
== Чыганаклар ==
#Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2005. - 640 ил.
# Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2005. - 640 ил.
#Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл./Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П. Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.
# Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл./Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П. Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.


[[Төркем:Систематика]]
[[Төркем:Систематика]]
Юл номеры - 126: Юл номеры - 126:
[[qu:Mitan kamay katiguriya]]
[[qu:Mitan kamay katiguriya]]
[[ro:Clasificare științifică]]
[[ro:Clasificare științifică]]
[[ru: Биологическая систематика]]
[[ru:Биологическая систематика]]
[[rue:Біолоґічна класіфікація]]
[[sah:Биология классификацията]]
[[sah:Биология классификацията]]
[[sc:Classificatzione sientìfica]]
[[sc:Classificatzione sientìfica]]

17 окт 2011, 00:09 юрамасы

Биологик классификация (лат.  classis (сыйныф) һәм facio (эшлим, ясыйм)) - тере организмнар бөтен күплеген иерарх итеп берләштерелгән таксоннар системасы буенча аеру [1]. Хәзер галимнәргә 2 миллионлап хайваннар һәм 400 меңләп үсемлекләр төрләре билгеле [2], һәм һәрвакыт яңа төрләр ачыла.

Классификация тарихы

Беренче классификация

Аристотель (384-322 б.э.к.)

Беренче классификацияне Аристотель тәкъдим иткән. Ул организмнарны төзелеше кыенлыгы буенча аерган. Аристотель Тәбигать Баскычын төзгән [2]. Галим хайваннраны ике төркемгә бүлгән: канлылар һәм кансызлар. Канлылар хәзерге сыйныфларга охшаган төркемнәргә бүленгән. Аристотель белән 450 формалар турында белешмә бирелгән [1].

Хезмәтендә Аристотель тәбигать үсеше коконепиясен ачкан. Бу концепөиядә борынгы грек фәлсәфәчесе тере түгел гәүдәләрдән тере организмнарга үтүе турында яза. Фикеренчә, үзгәрү процессы эчендә яшерен уятыш ята: "тәбигатьнең гадилектән һәм кимлектән кыенлыкка һәм биеклеккә үзгәрүгә тырышу" [1]. Баскычы нигезенә шул процесс салылган.

Башка грек фәлсәфәчеләре ("акыл яратучылары") күзәтмәгәннәр. Алар уйлаганнар гына, аңы күәте турында уйлап. Аристотель фәлсәфәче генә түгел (ә ул иң бөеге булган), практик та иде. Ул чебеш үсүен, акулалар күбәюен күзәткән, ә хезмәтләрендә Греция һәм Анатолия фаунасын язган.

Шуннан соң Тәбигать Баскычына Җан Ияләре Баскыч дип атаганнар, һәм галимнәр аны кулланган, Аристотель белән риза булмаса да. Шулвакыт кешеләр Тәгалә хайваннарны һәрвакытка үз урынына куйган, дип уйлаганнар. Барлыкка килүе турында уйламаганнар, туганлыгы турында әйтергә куркып.

Әмма Аристотель классификация популярлык алган. Швейцар галиме Шарль Бонне биеклегенә ангелларны һәм архангелларны кушкан [2].

XVIII гасыр уртасы

Жорж Луи Леклер де Бюффон (1707-1788)

Ләкин шуннан 2-3 меңләп хайваннар турында белешмә барлыкка килгән, һәм Баскыч кыен булып чыга башланган.

1749 елда Жорж Луи Леклер де Бюффон, Король ботаник бакчасы интенданты, күп гыйльми хезмәтләр авторы, тормышының төп хезмәтен - "Табигый тарих"ын яза башлый. Бу вакытта Бюффонга 42 ел иде. Хезмәте 39 ел аша гына бетерелгән, Бюффонның үлеме елында (1788) гына. "Табигый тарих, гомумән һәм берөлешле"[2] 36 томдан тора. Анда барлык бу вакытка белгән хайваннар турында белешмә бирелгән.

Бу эштә Бюффон яңа кыю гипотеза сөйли. Бюффон буенча, организмнар органик молекулалардан туган, һәм яңа Җан Ияләре Баскычын төзи. Фикеренчә, барлык организмнарның бер төзелеш планы бар. Үрнәктәй, ат һәм кеше төзелешендә охшалыкларны таба.


« Кеше скелетын алыгыз, аны дүрт аякка бастырыгыз, ләгән, голень, куллар сөякләрен кыскартыгыз, ступнялар һәм ладоньнар сөякләрен озынайтыгыз, бармаклар сөякләрен берләштерегез, умыртка һәм челюстьлар озынайтыгыз, һәм бу скелет кеше калгычлары түгел, ат сөякләре булыр. »

Бюффон үрнәге бик кызыклы һәм ышандыргыч.

Карл Линней

Карл Линней (1707-1778)

1735 елда Лейден голланд шәһәрендә "Тәбигать системасы" китабының беренче басмасы чыга. Авторы - Карл Линней, яшь швед Ботанигы, медицина докторы. Кулъязма 14 бит кенә тоткан, әмма алар зур форматта булганар. Бу битләрдә таблицаларда минераллар, үсемлекләр, хайваннар кыска белешмә бирелгән. Ул Линней вакытларында өч патшалыклар классификациясе булган.

Шул вакытка ботаниклар меңнәр үсемлекләр төрләрен белгәннәр. "Т.с." аларның байлыгында адашмаска ярдәм иткән. Үсемлекләр классификаөиясенә Линней чәчәк төзелешен салган. Шуңа күрә Линней буенча 24 үсемлекләр сыйныфлары булган! Беренче 21ләре тычинкалары һәм пестиклары саны буенча бүленгән (бертычинкалылар, икетычинкалылар, ..., егерметычинкалылар, күптычинкалылар). Шуннан тычинкалар озынлыгы, кушышу һәм чәчәк җенесе буенча барган. 24нче сыйныфка аяз күренмәгән күбәю органлы үсемлекләр кергән: суүсемлекләр, лишайниклар һ.б.("яшеренникахлылар"). Линней бу сыйныфка инҗирне дә керткән, чөнки шулвакыт галимнәр чәчәкләрен тапмаганнар әле. Хәзер без инҗернең чәчәкле икәнлеген беләбез.

Сыйныфларны Линней тәртипләргә бүлгән. Алар тычинкалар, пестиклар, җимешләр төзелеше буенча аерылганнар. Әлбәттә, шундый система бик дөрес түгел иде, чөнки галимнәр үсемлекләрнең туганлыгын түгел, ә охшалыкларын эзләгәннәр. Шуның өчен Линней классификациясе бүгенге классификациядщн аерыла. Линней систематикасы минусларын күргән һәм аны үзгәрткән. Ул һәрвакыт организмнарны "төркемнән-төркемгә" күчергән. Тормышы азагына Карл соңгы, унынчы "Тәбигать системасын" публиковать иткән.

Линней, системасы ялгыш булса да, фәндә зур революция үткәрә.

Линней кешене маймуллар һәм ярыммаймуллар белән бер сыйныфка берләштергән [2].

Хәзер без Линней белән уйлап тапкан бинар нуменкулатураны (беренче урында ыру исемен кую, икенче урында - төр исемен кую системасын (латин телендә!)) кулланабыз. Линней хезмәтләрендә төр, ыру, тәртип, сыйныф таксоннары барлыкка килә [1].

Хәзерге систематика

Хәзерге систематика төрләрнең тарихына карый. Ул нык эволюция теориясе белән бәйләнгән.

Гаилә, тип таксоннары кертелгән [1].

Шулай ук префикслар белән яңа төркемнәр ясала (инфратәртип).

Төп таксоннар:

  • Патшалык
  • Тип
  • Сыйныф
  • Тәртип
  • Гаилә
  • Ыру
  • Төр

Искәрмәләр

« Стремление природы к изменеию от простого и несовершенного к сложному и совершенному »

2."Естественная история, всеобщая и частная" (рус.)

Чыганаклар

  1. Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2005. - 640 ил.
  2. Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл./Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П. Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.
  1. 1
  2. 2