Шамил Усманов: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Шамил Усманов latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{Шәхес
{{Шәхес
| исем = Шамил Усманов
| исем = Шамил Усманов
| рәсем = Шамил Усманов.gif
| рәсем = Шамил Усманов-2.gif
| рәсем_зурлыгы = 210px
| рәсем_зурлыгы = 210px
| alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу-->
| alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу-->
Юл номеры - 22: Юл номеры - 22:
| башка мәгълүмат =
| башка мәгълүмат =
}}
}}
'''Шамил Хәйрулла улы Усманов''' ([[1898 ел]]ның [[26 декабрь|26 декабре]] — [[1937 ел]]ның [[3 декабрь|3 декабре]]) — [[татар]] [[язучы]]сы, [[драматург]], җәмәгать эшлеклесе, [[Русиядә гражданнар сугышы|гражданнар сугышы]] герое, [[СССР Язучылар берлеге]] әгъзасы.
'''Шамил Хәйрулла улы Усманов'''<ref>атасы кушкан исем '''Абдулла'''</ref> ([[1898 ел]]ның [[26 декабрь|26 декабре]] — [[1937 ел]]ның [[3 декабрь|3 декабре]]) — [[татар]] [[язучы]]сы, [[драматург]], җәмәгать эшлеклесе, [[Русиядә гражданнар сугышы|гражданнар сугышы]] каһарманы, [[СССР Язучылар берлеге]] әгъзасы.
==Тәрҗемәи хәле==
Ул [[1898 ел]]ның [[26 декабрь|26 декабрендә]] [[Саратов губернасы]]ның Кузнецк өязе Анненково волосте (хәзерге [[Пенза өлкәсе]]нең Кузнецк районы) Пәлдәнге авылында мөгаллим гаиләсендә туа.


[[1906 ел]]да аның әтисе, гаиләсен ияртеп, башта [[Әстерхан]] шәһәренә, аннары, берничә ел анда торганнан соң, [[Ырынбург]]тагы [[«Хөсәения» мәдрәсәсе]]нә эшләргә күчә. Шамил шунда мәдрәсәнең урта сыйныфын, аннары [[1914 ел]]да һөнәр училищесын тәмамлап, Февраль инкыйлабына кадәр Акчуриннарның [[Сембер губернасы]]ндагы хәрби максатындагы Гурьевка (Зөябаш) туку фабрикасында слесарь булып эшли.
Ул [[1898 ел]]ның [[26 декабрь|26 декабрендә]] Саратов губернасының Кузнецк өязе Анненково волосте (хәзерге [[Пенза өлкәсе]]нең Кузнецк районы) Пәлдәнге авылында мөгаллим гаиләсендә туа. [[1906 ел]]да аның әтисе, гаиләсен ияртеп, башта [[Әстерхан]] шәһәренә, аннары, берничә ел анда торганнан соң, [[Оренбург]]тагы [[«Хөсәения» мәдрәсәсе]]нә эшләргә күчә. Шамил шунда мәдрәсәнең урта сыйныфын, аннары [[1914 ел]]да һөнәр училищесын тәмамлап, Февраль инкыйлабына кадәр Акчуриннарның [[Сембер губернасы]]ндагы Гуревка туку фабрикасында слесарь булып эшли. [[1917 ел]]да ул партия сафына баса һәм партия оешмасының карары буенча Сызрань тимер юл депосына эшкә күченә. Шул ук елның ноябрендә Казан хәрби округы Шамил Усмановка фронтовик солдатлардан һәм эшчеләреннән кызыл гаскәр отрядлары оештыру бурычын йөкли. Шамил Усманов җитәкчелек иткән бу гаскәри часть [[1918 ел]]ның маенда Көнчыгыш фронтка җибәрелә һәм, башта [[Оренбург]]тагы татар-башкорт гвардиячеләре белән, аннары Актүбә шәһәрендәге әсир венгр, поляк һәм немец үзиреклеләре белән бергә кушылып, «Өченче Интернационал легионы» дигән исем астында Актүбәдән Оренбургка кадәр сугышчан юл уза һәм [[1919 ел]]ның [[22 гыйнвар]]ында Оренбург шәһәрен Дутов бандаларыннан азат итә. Бу героик поход вакытында Шамил Усманов, Интернационал легионының комиссары буларак, үзен оста һәм батыр хәрби начальник итеп таныта. 1919 елның мартында республика Хәрби-революцион советы Шамил Усмановны яңа төзелә торган Беренче Идел буе татар бригадасына комиссар итеп билгели. Бригада төзүне уңышлы башкарып чыккач, шул ук елның октябреннән ул Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең политик бүлеге начальнигы итеп раслана һәм бу хезмәтен коллегия яшәүдән туктаганчы дәвам иттерә. [[1920 ел|1920]]—[[1925 ел|1925]] еллар арасында Ш.Усманов Төркстан фронты Хәрби–революцион советы әгъзасы, Татарстан Республика Революцион комитеты сәркатибе, Казандагы Уналтынчы мөселман пехота курсларында политбүлек начальнигы һәм Берләшкән татар-башкорт хәрби мәктәбе комиссары кебек җаваплы вазифаларны башкара. Шул чорда аңа дивизия комиссары дигән хәрби исем бирелә. [[1925 ел|1925]]—[[1926 ел|1926]] елларда Шамил Усманов Мәскәүдә Хәрби академия каршындагы курсларда укый, аннары, [[Ташкент]]ка җибәрелеп, Көнчыгышны өйрәнү институтының хәрби курсларында политбүлек начальнигы булып хезмәт итә. [[1927 ел]]да Шамил Усманов Хәрби хезмәттән отставкага чыга һәм радиостанция төзү буенча республика халык Комиссарлары Советының махсус вәкиле булып эшләгәннән соң, [[1930 ел]]дан башлап тулысынча әдәби иҗат эшенә күчә.


[[1917 ел]]ның мартында ул большевиклар фиркасы сафына баса һәм урындагы оешмасының карары буенча [[Сызран]] тимер юл депосына эшкә күченә. Шул ук елның ноябрендә Казан хәрби округы Шамил Усмановка Сызранда торган частьлардагы фронтовик солдатлардан һәм эшчеләреннән кызыл гаскәр отрядлары оештыру бурычын йөкли. Шамил Усманов җитәкчелек иткән бу гаскәри часть [[1918 ел]]ның маенда Көнчыгыш фронтка җибәрелә һәм, башта [[Оренбург]]тагы татар-башкорт гвардиячеләре белән, аннары [[Актүбә]] шәһәрендәге әсир венгр, поляк һәм немец үзиреклеләре белән бергә кушылып, «Өченче Интернационал легионы» дигән исем астында Актүбәдән [[Ырынбург]]ка кадәр сугышчан юл уза һәм [[1919 ел]]ның [[22 гыйнвар]]ында Оренбург шәһәрен Дутов бандаларыннан азат итә. Бу героик сәфәр вакытында Шамил Усманов, Интернационал легионының комиссары буларак, үзен оста һәм батыр хәрби юлбашчы итеп таныта. [[1919 ел]]ның мартында республика Хәрби-революцион советы Шамил Усмановны яңа төзелә торган Беренче Идел буе [[татар бригадасы]]на комиссар итеп билгели. Бригада төзүне уңышлы башкарып чыккач, шул ук елның октябреннән ул Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең сәяси бүлеге начальнигы итеп раслана һәм бу хезмәтен коллегия яшәүдән туктаганчы дәвам иттерә.
Сәяси бүлектәге Ш. Усманов эшенең икенче зур юнәлеше — нәшрият. Үзәк мөселман хәрби коллегиясы органы - «Кызыл армия» газетасына яңа авторлар, журналистлар табуга күп көч түгә, берара үзе мөхәррирлек итә. Газатта Шамил Усмановның Совет Татарстаны җөмһүриятен төзү проблемаларына багышланган мәкаләләр басыла. [http://wikisource.org/wiki/%D0%90%D0%A2%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D0%B5%D1%88%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B_%D0%B4%D0%B8%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82 Татарстан республикасы турында Декрет] чыккач, аның вакытлы органы буларак Инкыйлаби комитет төзелә, Ш. Усманов анын секретаре итеп билгеләнә. Бу органның төп максаты Татарстан Советларының Учредительный корылтаен җыю хәзерләү була. Бу эштә артык мөстәкыйль эш йөрткәнлектән (ул һәм көрәштәшләре корылтайда күпчелек делегатларның татарлардан булуын тәэмин итәргә ниятләгән), урыс [[шовинистлар]]ы оялаган [[Казан губернасы|Казан губерна]] комитеты аны, И. Фирдәвесне һәм И. Казаковны эштән читләштерә. Ш. Усманов Төркестан фронтына мобилизацияләнә. [[1922 ел|1922]] елга кадәр Төркстан фронты Хәрби–революцион советы әгъзасы.

Кире Казанга [[1922 ел]]ның мартында кайта. [[1925 ел|1925]]га кадәр Ш.Усманов , Татарстан Республика Революцион комитеты сәркатибе, Казандагы Уналтынчы мөселман пехота курсларында политбүлек начальнигы һәм Берләшкән татар-башкорт хәрби мәктәбе комиссары кебек җаваплы вазифаларны башкара. Шул чорда аңа дивизия комиссары дигән хәрби исем бирелә.

[[1925 ел|1925]]—[[1926 ел|1926]] елларда Шамил Усманов Мәскәүдә Хәрби академия каршындагы курсларда укый, аннары, [[Ташкент]]ка җибәрелеп, Көнчыгышны өйрәнү институтының хәрби курсларында политбүлек начальнигы булып хезмәт итә. [[1927 ел]]да Шамил Усманов Хәрби хезмәттән отставкага чыга һәм радиостанция төзү буенча республика халык Комиссарлары Советының махсус вәкиле булып эшләгәннән соң, [[1930 ел]]дан башлап тулысынча әдәби иҗат эшенә күчә.
==Әдәби иҗат==
Шамил Усманов — әдәбият мәйданына турыдан-туры гражданнар сугышы эченнән, совет хөкүмәте өчен үз-үзен аямыйча көрәшкән кызыл гаскәр арасыннан күтәрелеп чыккан язучыларның берсе. Аның тәүге иҗат тәҗрибәләреннән булган «Канлы көннәрдә» һәм «Беренче адым» драмалары сугышның иң кызган чорында — [[1919 ел]]да языла һәм кулъязма хәлендә фронт сәхнәләрендә уйналып йөри.
Шамил Усманов — әдәбият мәйданына турыдан-туры гражданнар сугышы эченнән, совет хөкүмәте өчен үз-үзен аямыйча көрәшкән кызыл гаскәр арасыннан күтәрелеп чыккан язучыларның берсе. Аның тәүге иҗат тәҗрибәләреннән булган «Канлы көннәрдә» һәм «Беренче адым» драмалары сугышның иң кызган чорында — [[1919 ел]]да языла һәм кулъязма хәлендә фронт сәхнәләрендә уйналып йөри.


Юл номеры - 39: Юл номеры - 48:


Шамил Усманов [[1937 ел]]ның [[3 декабрь|3 декабрендә]] [[Казан]]да җәзалап үтерелә.
Шамил Усманов [[1937 ел]]ның [[3 декабрь|3 декабрендә]] [[Казан]]да җәзалап үтерелә.
== Искәрмәләр ==

{{искәрмәләр}}
== Сылтамалар ==
== Сылтамалар ==
* [http://kitap.net.ru/usmanov.php Татар электрон китапханәсе]
* [http://kitap.net.ru/usmanov.php Татар электрон китапханәсе]
Юл номеры - 47: Юл номеры - 57:
[[Төркем:Татар драматурглары]]
[[Төркем:Татар драматурглары]]
[[Төркем:Татар каһарманнары]]
[[Төркем:Татар каһарманнары]]
[[Төркем:Репрессияләнгән татарлар]]

14 мар 2012, 17:55 юрамасы

Шамил Усманов
Файл:Шамил Усманов-2.gif
Туган телдә исем Шамил Хәйрулла улы Усманов
Туган 26 декабрь 1898(1898-12-26)
Пенза өлкәсенең Кузнецк районы Пәлдәнге авылы
Үлгән 3 декабрь 1937(1937-12-03) (38 яшь)
Казан
Яшәгән урын Карл Маркс урамы, 29[1]
Ватандашлыгы Россия империясе
 СССР
Һөнәре язучы, эсперантист
Эш бирүче «Кызыл Армия»
Сәяси фирка Советлар Берлеге коммунистик фиркасе

 Шамил Усманов Викиҗыентыкта

Шамил Хәйрулла улы Усманов[2] (1898 елның 26 декабре1937 елның 3 декабре) — татар язучысы, драматург, җәмәгать эшлеклесе, гражданнар сугышы каһарманы, СССР Язучылар берлеге әгъзасы.

Тәрҗемәи хәле

Ул 1898 елның 26 декабрендә Саратов губернасының Кузнецк өязе Анненково волосте (хәзерге Пенза өлкәсенең Кузнецк районы) Пәлдәнге авылында мөгаллим гаиләсендә туа.

1906 елда аның әтисе, гаиләсен ияртеп, башта Әстерхан шәһәренә, аннары, берничә ел анда торганнан соң, Ырынбургтагы «Хөсәения» мәдрәсәсенә эшләргә күчә. Шамил шунда мәдрәсәнең урта сыйныфын, аннары 1914 елда һөнәр училищесын тәмамлап, Февраль инкыйлабына кадәр Акчуриннарның Сембер губернасындагы хәрби максатындагы Гурьевка (Зөябаш) туку фабрикасында слесарь булып эшли.

1917 елның мартында ул большевиклар фиркасы сафына баса һәм урындагы оешмасының карары буенча Сызран тимер юл депосына эшкә күченә. Шул ук елның ноябрендә Казан хәрби округы Шамил Усмановка Сызранда торган частьлардагы фронтовик солдатлардан һәм эшчеләреннән кызыл гаскәр отрядлары оештыру бурычын йөкли. Шамил Усманов җитәкчелек иткән бу гаскәри часть 1918 елның маенда Көнчыгыш фронтка җибәрелә һәм, башта Оренбургтагы татар-башкорт гвардиячеләре белән, аннары Актүбә шәһәрендәге әсир венгр, поляк һәм немец үзиреклеләре белән бергә кушылып, «Өченче Интернационал легионы» дигән исем астында Актүбәдән Ырынбургка кадәр сугышчан юл уза һәм 1919 елның 22 гыйнварында Оренбург шәһәрен Дутов бандаларыннан азат итә. Бу героик сәфәр вакытында Шамил Усманов, Интернационал легионының комиссары буларак, үзен оста һәм батыр хәрби юлбашчы итеп таныта. 1919 елның мартында республика Хәрби-революцион советы Шамил Усмановны яңа төзелә торган Беренче Идел буе татар бригадасына комиссар итеп билгели. Бригада төзүне уңышлы башкарып чыккач, шул ук елның октябреннән ул Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең сәяси бүлеге начальнигы итеп раслана һәм бу хезмәтен коллегия яшәүдән туктаганчы дәвам иттерә. Сәяси бүлектәге Ш. Усманов эшенең икенче зур юнәлеше — нәшрият. Үзәк мөселман хәрби коллегиясы органы - «Кызыл армия» газетасына яңа авторлар, журналистлар табуга күп көч түгә, берара үзе мөхәррирлек итә. Газатта Шамил Усмановның Совет Татарстаны җөмһүриятен төзү проблемаларына багышланган мәкаләләр басыла. Татарстан республикасы турында Декрет чыккач, аның вакытлы органы буларак Инкыйлаби комитет төзелә, Ш. Усманов анын секретаре итеп билгеләнә. Бу органның төп максаты Татарстан Советларының Учредительный корылтаен җыю хәзерләү була. Бу эштә артык мөстәкыйль эш йөрткәнлектән (ул һәм көрәштәшләре корылтайда күпчелек делегатларның татарлардан булуын тәэмин итәргә ниятләгән), урыс шовинистлары оялаган Казан губерна комитеты аны, И. Фирдәвесне һәм И. Казаковны эштән читләштерә. Ш. Усманов Төркестан фронтына мобилизацияләнә. 1922 елга кадәр Төркстан фронты Хәрби–революцион советы әгъзасы.

Кире Казанга 1922 елның мартында кайта. 1925га кадәр Ш.Усманов , Татарстан Республика Революцион комитеты сәркатибе, Казандагы Уналтынчы мөселман пехота курсларында политбүлек начальнигы һәм Берләшкән татар-башкорт хәрби мәктәбе комиссары кебек җаваплы вазифаларны башкара. Шул чорда аңа дивизия комиссары дигән хәрби исем бирелә.

19251926 елларда Шамил Усманов Мәскәүдә Хәрби академия каршындагы курсларда укый, аннары, Ташкентка җибәрелеп, Көнчыгышны өйрәнү институтының хәрби курсларында политбүлек начальнигы булып хезмәт итә. 1927 елда Шамил Усманов Хәрби хезмәттән отставкага чыга һәм радиостанция төзү буенча республика халык Комиссарлары Советының махсус вәкиле булып эшләгәннән соң, 1930 елдан башлап тулысынча әдәби иҗат эшенә күчә.

Әдәби иҗат

Шамил Усманов — әдәбият мәйданына турыдан-туры гражданнар сугышы эченнән, совет хөкүмәте өчен үз-үзен аямыйча көрәшкән кызыл гаскәр арасыннан күтәрелеп чыккан язучыларның берсе. Аның тәүге иҗат тәҗрибәләреннән булган «Канлы көннәрдә» һәм «Беренче адым» драмалары сугышның иң кызган чорында — 1919 елда языла һәм кулъязма хәлендә фронт сәхнәләрендә уйналып йөри.

1920 еллардан башлап Шамил Усманов проза жанрында актив иҗат итә. Әсәрләре нигездә инкыйлаб, гражданнар сугышы, совет хөкүмәте өчен көрәш тематикасын киң яктыртуы белән характерлы. «Ил кызы» (1923), «Краском мәхәббәте» (1923), «Өч снаряд белән», «Бирегез тупны кире!», «Ай чыкканчы», «Зур түрә» (дүртесе дә 1927 елда язылган), «Идел буйлап» (1929), «Көчле мандат» (1929) кебек хикәяләр әнә шундыйлардан. Әдипнең бер төркем хикәяләрендә инкыйлабка кадәрге эшчеләр тормышы сурәтләнә, гади хезмәт кешеләренең гаделлеккә, бердәмлеккә омтылулары, эшчеләр арасында милләтара дуслык мөнәсәбәтләре урнаша һәм ныгый баруы хакында сөйләнә («Эшче кызы Нина», 1922; «Фабрика анасы», 1926, «Таң», 1927; «Тиң түгелләр», 1927 һ.б.)

Шамил Усманов 19231925 еллар арасында үзенең зур әсәре — «Легион юлы» («Тургай далаларында») исемле дилогиясе өстендә эшли.

Шамил Усманов маҗара жанрында язылган һәм укучылар арасында популярлык казанып, заманында төрле телләргә тәрҗемә ителгән «Памирдан радио» (1925) исемле хыялый повесте да бар.

Драматург буларак, әдип 1932 елда үзенең җитлеккән сәхнә әсәрләреннән «Кичеккән фәрман» исемле пьесасын яза. 19341935 елларда ул Татар дәүләт академия театры сәхнәсендә уңыш белән бара.

Шамил Усманов татар әлифбасын үзгәртеп кору, интернационал тел — эсперантоны популярлаштыру, республикада радиолаштыру эшләрен киңәйтү кебек иҗтимагый тормыш мәсьәләләренә һәм әдәбият–сәнгатьнең актуаль проблемаларына багышланган мәкаләләре белән дә 20-30нчы еллар татар публицистикасында күренекле урын тота.

Шамил Усманов 1937 елның 3 декабрендә Казанда җәзалап үтерелә.

Искәрмәләр

Сылтамалар