Шикәр: юрамалар арасында аерма
к removed Category:Азык-төлек һәм эчемлекләр; added Category:Азык using HotCat |
к Bot: Migrating 109 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11002 (translate me) |
||
| Юл номеры - 36: | Юл номеры - 36: | ||
{{Link GA|en}} |
{{Link GA|en}} |
||
[[af:Suiker]] |
|||
[[an:Zucre]] |
|||
[[ar:سكر]] |
|||
[[arc:ܫܟܪ]] |
|||
[[arz:سكر]] |
|||
[[as:চেনী]] |
|||
[[ast:Zucre]] |
|||
[[az:Şəkər]] |
|||
[[bat-smg:Sokros]] |
|||
[[be:Цукар]] |
|||
[[be-x-old:Цукар]] |
|||
[[bg:Захар]] |
|||
[[bn:চিনি]] |
|||
[[br:Sukr]] |
|||
[[bs:Šećer]] |
|||
[[ca:Sucre]] |
|||
[[ce:Шекар]] |
|||
[[chy:Vé'keemahpe]] |
|||
[[cs:Cukr]] |
|||
[[cv:Сахăр]] |
|||
[[cy:Siwgr]] |
|||
[[da:Sukker]] |
|||
[[de:Zucker]] |
|||
[[el:Ζάχαρη]] |
|||
[[en:Sugar]] |
|||
[[eo:Sukero]] |
|||
[[es:Azúcar]] |
|||
[[et:Suhkrud]] |
|||
[[eu:Azukre]] |
|||
[[fa:شکر]] |
|||
[[fi:Sokeri]] |
|||
[[fr:Sucre]] |
|||
[[fy:Sûker]] |
|||
[[gd:Siùcar]] |
|||
[[gl:Azucre]] |
|||
[[gn:Eiratã]] |
|||
[[he:סוכר]] |
|||
[[hi:शक्कर]] |
|||
[[hr:Šećeri]] |
|||
[[ht:Sik (materyo)]] |
|||
[[hu:Cukor]] |
|||
[[ia:Sucro]] |
|||
[[id:Gula]] |
|||
[[ig:Ńnú odẹne]] |
|||
[[io:Sukro]] |
|||
[[is:Matarsykur]] |
|||
[[iu:ᓱᑲᒃ]] |
|||
[[ja:砂糖]] |
|||
[[jbo:sakta]] |
|||
[[jv:Gula]] |
|||
[[ka:შაქარი]] |
|||
[[kk:Қант]] |
|||
[[kn:ಸಕ್ಕರೆ]] |
|||
[[ko:설탕]] |
|||
[[la:Saccharum]] |
|||
[[lad:Asukar]] |
|||
[[ln:Sukáli]] |
|||
[[lt:Cukrus]] |
|||
[[lv:Cukurs]] |
|||
[[mdf:Захар]] |
|||
[[mk:Шеќер]] |
|||
[[ml:പഞ്ചസാര]] |
|||
[[mn:Элсэн чихэр]] |
|||
[[ms:Gula]] |
|||
[[new:चिनी]] |
|||
[[nl:Tafelsuiker]] |
|||
[[nn:Sukker]] |
|||
[[no:Sukker]] |
|||
[[nrm:Chucre]] |
|||
[[nv:Áshįįh łikan]] |
|||
[[oc:Sucre]] |
|||
[[pl:Cukier spożywczy]] |
|||
[[pnb:شکر]] |
|||
[[pt:Açúcar]] |
|||
[[qu:Asukar]] |
|||
[[ro:Zahăr]] |
|||
[[ru:Сахар]] |
|||
[[rw:Isukari]] |
|||
[[sa:शर्करा]] |
|||
[[sah:Саахар]] |
|||
[[scn:Zùccaru]] |
|||
[[sco:Succar]] |
|||
[[sh:Šećer]] |
|||
[[simple:Sugar]] |
|||
[[sl:Sladkor]] |
|||
[[sn:Shuga]] |
|||
[[so:Sonkor]] |
|||
[[sq:Sheqeri]] |
|||
[[sr:Шећер]] |
|||
[[su:Gula]] |
|||
[[sv:Socker]] |
|||
[[sw:Sukari]] |
|||
[[ta:சீனி]] |
|||
[[te:చక్కెర]] |
|||
[[th:น้ำตาล]] |
|||
[[tl:Asukal]] |
|||
[[tr:Şeker]] |
|||
[[ug:شېكەر]] |
|||
[[uk:Цукор]] |
|||
[[ur:شکّر]] |
|||
[[vec:Sùcaro]] |
|||
[[vep:Sahar (produkt)]] |
|||
[[vi:Đường (chất)]] |
|||
[[wa:Souke]] |
|||
[[war:Asukar]] |
|||
[[yi:צוקער]] |
|||
[[zh:食糖]] |
|||
[[zh-min-nan:Thn̂g]] |
|||
[[zh-yue:糖]] |
|||
11 мар 2013, 14:43 юрамасы
Шикәр, шулай ук каныт — сахарозаның (молекуляр формуласы C12H22O11) көнкүрештәге исеме. Ул суда бик яхшы эри торган, тәме татлы булган төссез кристаллик матдә. Сахарозаның җылыдан эрү температурасы 160 °С; эретелгән сахароза каткан вакытта үтә күренмәле аморф көтлә — карамель ясала. Шикәр (сахароза) күмерсуларга карый.
Сахароза күп кенә үсемлекләрдә — каен һәм өрәңге суында, кишердә, кавында бар. Шикәр чөгендерендә һәм шикәр камышында ул бигрәк тә күп. Сахароза шушы үсемлекләрдән алына. Чөгендер һәм камыш шикәре – мөһим азык-төлек, шикәр комы һәм рафинад кисәкчекләре сыйфатында кулланыла.
Ашарга яраклы барлык шикәрләр дә өч "кирпечтән" – глюкоза, фруктоза һәм галактозадан тора. Сахароза аш кайнату трактында глюкозага һәм фруктозага таркала, алар кан әйләнешендә катнашалар.
Сәламәтлеккә йогынтысы
Моннан ун мең ел элек, кешелек туклану өлкәсендә зур инкыйлаб ясый. Ул бөртекле культураларның орлыкларын азык итеп куллана башлый. Бу берьеллык үсемлекләр энергияне крахмал формасында үзенә җыя һәм организмны тиз вакытта глюкоза белән тәэмин итеп тора. Бу төр азык кешегә шулкадәр нык ошый ки, ул канын глюкоза белән активрак тукландырып торырга омтыла. 19 гасыр башында кыйммәтле Америка шикәрен арзанлы чөгендер шикәре алыштыра башлый. Шикәр куллануда кисәк сикереш барлыкка килә. Англиядә шикәр куллану кеше башына елына 3 килограммнан 20гә күтәрелә.[1]
Бер яктан глюкоза ми эшчәнлеген яхшыртса да, икенче яктан кешенең аңа әфиюн бәйлелеге арта, һәм сәламәтлеккә зыян килә башлый.
Ак шикәрдә сахароза микъдары 99,75 процентка җитә. Ә менә сары һәм коңгырт-сары шикәрдә бу матдә – 89-96 процент кына. Калган 4-11 процентын "пычрак" – су һәм патока тәшкил итә. Патока исә минераллар, витаминнар, органик кислоталардан һәм фәнгә әлегә мәгълүм булмаган биологик актив матдәләрдән тора.
Танылган фармаколог Израиль Брехман 1980 елларда ак шикәр урынына сарысын (коңгырт-сарысы СССРда гомумән дә булмаган әле) кулланырга тәкъдим иткән. Ул шушы "пычрак" шикәрне бик җитди өйрәнеп, сары шикәрнең агына караганда файдалырак икәнлеген: матдәләр алмашына һәм тешләргә зыян ясамавын, организмның эш¬кә сәләтен һәм башка мөмкинлекләрен яхшыртуын раслаган.
Сары шикәрнең күзләрне камаштырып торучы агына караганда өстенрәк булуы бәхәссез, ди белгечләр. Шулай да сәламәт кешеләр өчен аның көнлек нормасы, ак шикәрнеке кебек, 60 граммнан артмаска тиеш (моңа әле тагын ризыкларга кушылган "яшерен" шикәрне дә кертергә кирәк). Шикәр авыруыннан интегүчеләргә исә сары шикәр¬не дә бик сирәк кенә куллану рөхсәт ителә.
Глюкоза
Глюкоза — шикәрнең бер төре. Табигатьтә ул үсемлекнең төрле өлешләрендә очрый. Йөземдә һәм аның суында глюкоза аеруча күп була. Шуңа күрә глюкозаны йөзем шикәре дип тә атыйлар.
Фруктоза
Без, барыннан да элек, фруктозаны күбрәк кулланабыз икән. Чөнки аны азык-төлек, төрле эчемлек¬ләр җитештерүчеләр күп куллана. Фруктоза диабетиклар өчен шикәр комы рәвешенә китерелеп, кибет киштәләренә дә куела. Фруктозаны үзләштерү өчен инсулин, глюкоза белән чагыштырганда, өч тапкырга кимрәк кирәк. Тик монысын да күп кулланырга ярамый. Чөнки ул, кандагы май микъдарын арттырып, кан тамырлары тараюга китерергә мөмкин.
Лактоза
Лактоза (сөт шикәре) сөттә була. Ул — аеруча туклыклы матдә. Гидролиз вакытында лактоза глюкозага һәм глюкоза белән фруктозаның изомеры булган галактозага таркала.
