Зәрдөштлек: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

23 апр 2013, 15:55 юрамасы

*Фәраваһар*, Зәрдөштлек символларының берсе

Зәрдөштлек^[1], Зороастризм (авест. vahvī- daēnā- māzdayasna- — «Зирәкне тану игелекле ышануы», фар. «بهدین» — behdin, «Яхшы ышану») – борынгы иранлылар дине. Борынгы заманда һәм иртә Урта гасырларда Урта Азиядә, Якын һәм Урта Көнчыгышның Иран, Әфганстан, Әзербайҗан һ.б. илләрендә таралган дин. Һиндстандагы парсларда һәм Ирандагы гебрларда сакланган. Дингә Зәрдөшт (Заратуштра) пәйгамбәр нигез салган. Ул моннан 2500-2600 еллар элек яшәгән. Аның өйрәтүе нигезендә шул ята: «Дөньяда явыз көчләр һәм изге көчләр яши. Алар арасында туктаусыз көрәш бара».

Дини ышанулар

Изге китаплары — Авеста. Бу диндәгеләр бер Аллаһыга – утка табынганнар. Зәрдөштлек дине — җирдә тормыш барлыкка килү һәм аның үсеше турындагы дини, фәлсәфи тәгълимат, анда тормыш — ике капма-каршылык башлангычы — изгелек һәм явызлык, яктылык һәм караңгылык, җылы һәм салкынның көрәше, дип таныла. Зәрдөштлек тәгълиматы буенча, дөньяны асурлар (яктылык һәм изгелекне гәүдәләндергән рухлар) башлыгы Ахурамазда һәм дэвларның (караңгылык һәм явызлык) башлыгы Анхра-Майнью яраткан. Зәрдөштлекнең төп принциплары: изгелек белән явызлыкны капма-каршы куючы дуализм; изгелекнең җиңеп чыгуына ышаныч. Зәрдөштлек динендәгеләр җанның үлемсезлегенә, теге дөньяга һәм дөнья бетүенә ышана. Зәрдөштләр өчен утка, суга, җиргә, һавага табыну хас.

Борынгы әдәбиятта III меңьеллык башлануга Ахура-Мазда идеяләре өстен булып чыгачак һәм җирдә “идиллик тәртип” урнашачак дигән фикерләр бар, бу фикер зәрдәштлек динендә дә очрый.

Дини йолалар

Зәрдөштлекнең җирләү йоласы үзенчәлекле: җир белән утны пычратмас өчен мәетне җирләү һәм яндыру тыела. Мәетне елына ике тапкыр җирләгәннәр: иртә язда һәм кара көздә, башка вакытта мәетне “кошлар килгәнче” һәм “елгалар ага башлагансы” мәрхүмдәр йортонда (дахма) саклаганнар, соңынан кояшка чыгарып куйганнар. Гәдәттә мәетләрне “тынлык манарасының” бер ничә катына урнаштырганнар, анда аларны кошлар һәм җәнлекләр ашап киткән (зәрдөштләр кошлар мәрхүмнең җанын Ахурамазда патшалыгына илтә, дип ышанган), “тазарган” сөякләрне манара уртасындагы коега ташлаганнар. Авестаның иң борынгы өлешендә күчмә (дөнья явызлыгы гәүдәләнеше) һәм утрак (изгелек гәүдәләнеше) тормышны каршы кую күренә. Фаразлануынча, Казахстан, Үзәк Азия, Көньяк Себер, Көньяк Урал һәм Түбәнге Идел буе күчмә халыклары арасында, Урта Азия һәм Якын Көнчыгыш дәүләтләрендәге ортодоксаль Зәрдөштлектән аермалы буларак, урындагы дини культ белән тыгыз үрелгән зәрдөштлек идеяләре тарала.

Шулай ук карагыз

Нәүрүз

	Мифология порталы
	Диннәр порталы

Искәрмәләр

↑ Фатих Урманче Мең ярым ел элек

Әдәбият

Авеста в русских переводах. И. В. Рак, 1997
Зороастрийская мифология. И. В. Рак, 1998
Катехизис зороастризма. Древняя религия магов. Джон В.Уотерхауз, 2002
Гаты. Священные гимны Заратуштры. Ю. С. Лукашевич, Минск 2004
Пехлевийский словарь зороастрийских терминов. О. М. Чунакова, 2004
Зороастризм. В. Ю. Крюкова, 2005
Авеста. В. С. Соколова, 2005
Мамедов А. А. Религиозно-философские идеи Авесты. Москва, МГУ, 1995
Мамедов А. А. Гуманистический ресурс зороастризма в современном мире. Вестник Московского государственного университета культуры и искусств. 2011, № 1.
Хордэ Авеста. М.Чистяков, 2005
Учение огня. Гаты и молитвы. А.Шапошников, И.Евса, 2006 г.
Авеста. Закон против девов. Видевдад. Э. В. Ртвеладзе, 2008
Гаты заратуштры. И.М. Стеблин-Каменский, 2009

Чыганак

[1] Фатих Урманче Мең ярым ел элек

[1]

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
 [[Файл:Faravahar.svg|thumb|right|''Фәраваһар'', Зәрдөштлек символларының берсе|right]]
-'''Зәрдөштлек'''<ref>[[Фатих Урманче]] [http://kitap.net.ru/furmanche.php?s=1 Мең ярым ел элек]</ref>, '''Зороастризм''' ({{lang-ae|vahvī- daēnā- māzdayasna-}} — «Зирәкне тану игелекле ышануы», {{lang-fa|«بهدین»}} — behdin, «Яхшы ышану») – [[борынгы иранлылар]] дине. Аңа Зәрдөшт пәйгамбәр нигез салган. Ул моннан 2500-2600 еллар элек яшәгән. Аның өйрәтүе нигезендә шул ята: «Дөньяда явыз көчләр һәм әйбәт көчләр яши. Алар арасында туктаусыз көрәш бара».
+'''Зәрдөштлек'''<ref>[[Фатих Урманче]] [http://kitap.net.ru/furmanche.php?s=1 Мең ярым ел элек]</ref>, '''Зороастризм''' ({{lang-ae|vahvī- daēnā- māzdayasna-}} — «Зирәкне тану игелекле ышануы», {{lang-fa|«بهدین»}} — behdin, «Яхшы ышану») – [[борынгы иранлылар]] дине. Борынгы заманда һәм иртә Урта гасырларда Урта Азиядә, Якын һәм Урта Көнчыгышның Иран, Әфганстан, Әзербайҗан һ.б. илләрендә таралган дин. Һиндстандагы [[парслар]]да һәм [[Иран]]дагы [[гебрлар]]да сакланган.
+Дингә Зәрдөшт (Заратуштра) пәйгамбәр нигез салган. Ул моннан 2500-2600 еллар элек яшәгән. Аның өйрәтүе нигезендә шул ята: «Дөньяда явыз көчләр һәм изге көчләр яши. Алар арасында туктаусыз көрәш бара».
+==Дини ышанулар==
-Бу диндәгеләр бер Аллаһыга – утка табынганнар. Зәрдөштлек дине — җирдә тормыш барлыкка килү һәм аның үсеше турындагы дини, фәлсәфи тәгълимат, анда тормыш — ике капма-каршылык башлангычы — изгелек һәм явызлык, яктылык һәм караңгылык, җылы һәм салкынның көрәше, дип таныла. Изге көчләр башында — Ахура-Мазда алласы, явыз көчләр башында — Ахриман һәм кеше бу көрәштә теләсә нинди якны сайлый ала, шулай да аның Ахура-Мазда ягын сайлавы яхшырак дип исәпләнә.
+Изге китаплары — [[Авеста]]. Бу диндәгеләр бер Аллаһыга – утка табынганнар. Зәрдөштлек дине — җирдә тормыш барлыкка килү һәм аның үсеше турындагы дини, фәлсәфи тәгълимат, анда тормыш — ике капма-каршылык башлангычы — изгелек һәм явызлык, яктылык һәм караңгылык, җылы һәм салкынның көрәше, дип таныла. Зәрдөштлек тәгълиматы буенча, дөньяны асурлар (яктылык һәм изгелекне гәүдәләндергән рухлар) башлыгы Ахурамазда һәм дэвларның (караңгылык һәм явызлык) башлыгы Анхра-Майнью яраткан. Зәрдөштлекнең төп принциплары: изгелек белән явызлыкны капма-каршы куючы дуализм; изгелекнең җиңеп чыгуына ышаныч. Зәрдөштлек динендәгеләр җанның үлемсезлегенә, теге дөньяга һәм дөнья бетүенә ышана. Зәрдөштләр өчен утка, суга, җиргә, һавага табыну хас.
 Борынгы әдәбиятта III меңьеллык башлануга Ахура-Мазда идеяләре өстен булып чыгачак һәм җирдә “идиллик тәртип” урнашачак дигән фикерләр бар, бу фикер зәрдәштлек динендә дә очрый.
+==Дини йолалар==
-Заманында бу дин [[Иран]]нан тыш [[Әзәрбайҗан]]да, [[Һиндстан]]да нык таралган булган. [[Баку]]дан ерак түгел урында Зәрдөшт дине әһелләренең яшәү урыннары бар.
+Зәрдөштлекнең җирләү йоласы үзенчәлекле: җир белән утны пычратмас өчен мәетне җирләү һәм яндыру тыела. Мәетне елына ике тапкыр җирләгәннәр: иртә язда һәм кара көздә, башка вакытта мәетне “кошлар килгәнче” һәм “елгалар ага башлагансы” мәрхүмдәр йортонда (дахма) саклаганнар, соңынан кояшка чыгарып куйганнар. Гәдәттә мәетләрне “тынлык манарасының” бер ничә катына урнаштырганнар, анда аларны кошлар һәм җәнлекләр ашап киткән (зәрдөштләр кошлар мәрхүмнең җанын Ахурамазда патшалыгына илтә, дип ышанган), “тазарган” сөякләрне манара уртасындагы коега ташлаганнар. Авестаның иң борынгы өлешендә күчмә (дөнья явызлыгы гәүдәләнеше) һәм утрак (изгелек гәүдәләнеше) тормышны каршы кую күренә. Фаразлануынча, Казахстан, Үзәк Азия, Көньяк Себер, Көньяк Урал һәм Түбәнге Идел буе күчмә халыклары арасында, Урта Азия һәм Якын Көнчыгыш дәүләтләрендәге ортодоксаль Зәрдөштлектән аермалы буларак, урындагы дини культ белән тыгыз үрелгән зәрдөштлек идеяләре тарала.
 == Шулай ук карагыз ==
-{{Портал|Мифология|Диннәр}}
 * [[Нәүрүз]]
+{{Портал|Мифология|Диннәр}}
 == Искәрмәләр ==
 {{искәрмәләр}}
@@ Юл номеры - 33: / Юл номеры - 36: @@
 * [[Мәхмүт Әхмәтҗанов]] [http://www.tatar-islam.ru/news_nastavlenia/?id=6417 Кыйблалардан искән җилләр тансык]
 * [http://kiziltan.ru/tat/news/kyltyra-i-iskysstvo/805.html “Урал батыр” эпосы — ЮНЕСКО мирасы исемлегендә]
+* [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/3418-zoroastrizm Башкорт энциклопедиясе] {{ref-ba}}
 [[Төркем:Монотеизм]]