Арпа: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Арпа latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
Яңа бит: «{{Taxobox | name = Арпа | image file = Barley.jpg | image title = | image descr = Арпа басуы | regnum = Үсемлекләр | divisio = Ябыкорлыклы…»
 
Derslek (бәхәс | кертем)
Юл номеры - 47: Юл номеры - 47:
==Чыганак==
==Чыганак==
* [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B0 Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.]
* [http://tatarile.org/maglumat/%D0%BC%D3%99%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D3%99/%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B0 Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.]

[[Төркем:Кыяклылар]]

20 май 2013, 17:11 юрамасы

Арпа
Сурәт
Кыскача исем H. vulgare
Халыкара фәнни исем Hordeum vulgare L., 1753[1]
Таксономик ранг төр[1]
Югарырак таксон Арпа[1]
Таксонның халык атамасы haidd chwerhesog[2], common barley[3], κριθάρι, Cebada, Ohra, pelto-ohra, Bere, Ječam, árpa, négysoros árpa, takarmányárpa, オオムギ, Јачмен, jęczmień, Ячмень обыкновенный, Ječmen, 大麥[4], 二棱大麥[4], Gerst[5], ječmen obecný[6], Gerste, 大麦[7][8], 大麦[9][10][11][…], 麦芽[10], 大麦苗[10], 大麦秸[10], cebada[12], ječmen һәм seksradsbygg[13]
Җимеш төре бөртекчә[d]
Нәрсәнең чыганагы Hordei Fructus Germinatus[d][14], ячмень[d], barley bran[d] һәм Q15789710?
Нинди вики-проектка керә ВикиПроект Инвазив биология[d]
Ареал таксона Кытай[11][15], Фуҗиян[d][16], Тибетский автономный район[d][17] һәм Гуандун[d][18]
Ссылка на авторов таксона L.[19]
GRIN URL npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=317403[20]
Геном төзелеше URL-ы plants.ensembl.org/Hordeum_vulgare[21], plants.ensembl.org/Hordeum_vulgare_goldenpromise[21] һәм plants.ensembl.org/Hordeum_vulgare_TRITEX[21]
 Арпа Викиҗыентыкта

Арпа (Hordeum vulgare) – Кыяклылар гаиләлеге, Hordeum ыругыннан үләнчел үсемлек.

Бик борынгы авыл хуҗалыгы культурасы. Арпа орлыгы ярма, сыра һәм фураж өчен файдаланыла. Иртә өлгерүчән сабан һәм уҗым үсемлеге. Башакчыклары бер чәчәкле, алар башак күчәренең һәр буынында өчәрләп урнаша. Кылчыклары озын. Үзеннән серкәләнүче үсемлек. Арпа — бөртеклеләр арасында иң тиз өлгерә торган культура, шуңа күрә аны Ерак Көньякта һәм биек тауларда үстерергә мөмкин.[22]

Арпаның ике төре: ике рәтле арпа (H. distichon) һәм гади (дүрт-рәтле) арпа (H. vulgare) игелә. Беренче төрнең һәр төркемендә уртанчы башакчык кына уңдырышлы, калганнары редукцияләшкән. Икенче төрнең барлык башакчыкларында да бөртекчеләр барлыкка килә.

Ике рәтле һәм алты рәтле арпа

Арпа бөртегеннән он, ярдырмаган һәм ярдырган арпа ярмасы ясыйлар, кофе суррогаты әзерлиләр. Орлыгыннан сыра кайнатканда сосла алалар. Арпа шулай ук мөһим терлек азыгы. Озын кылчыклы арпа (H. jubatum) — декоратив үсемлек.[23]

Арпа төрләренең һәркайсы, үз чиратында, башакның тыгызлыгы (кабыклы һәм ялангач бөртекле), башак төсе һ.б. билгеләре буенча җыелма төркемнәргә бүленә. Арпа әһәмиятле терлек азыгы, ашамлык һәм техник культура. Арпа югары азык сыйфатларына ия һәм концентрацияләнгән азык буларак киң кулланыла. Энергетик туклыклылыгы буенча арпа солыны уза. Арпа оны икмәк пешерү сәнәгатендә бодай һәм арыш онына өстәмә буларак кулланыла. Арпа бөртеге ярма ярдыруда киң кулланыла. Сыра кайнату сәнәгате өчен төп чимал чыганагы булып санала. Сыра кайнату өчен үстерелгән арпаның сыйфаты үстерү, җыйганнан соңгы эшкәртү һәм аннан соңгы саклау шартларына бәйле. Бөртекнең составы туфрак-климат һәм агротехник шартларга туры китереп үстерелгән аерым сортлардан алынырга һәм аерылып торырга тиеш. ТРда арпа төп ашлык-фураж культурасы буларак үстерелә, чәчүлек мәйданы 381,4 мең га тәшкил итә, гектарыннан 34,3 ц уңыш алына (2005). ТРда чәчәргә рөхсәт ителгән сортлар: «Московский 2» (1984), «Нутанс 778» (1988), «Эльф» (1997), «Рәхәт» (1998), «Раушан» (1988), «Нур» (2002). Корткычлары – швед һәм гессен чебеннәре, яшелкүз, чыбык личинка, кандала-ташбакалар; авырулары – тузанлы һәм каты кисәү гөмбәләре, сабак һәм арпа күгәреге, ончыл чык һ.б. ТРда нигездә сабан арпасы үстерелә.

Искәрмәләр

  1. 1,0 1,1 1,2 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
  2. Gwefan Llên Natur
  3. АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
  4. 4,0 4,1 Catalogue of Life in Taiwan — 2003.
  5. Nederlands Soortenregister
  6. Portál informačního systému ochrany přírodyAgentura ochrany přírody a krajiny České republiky.
  7. Institute of Botany, Chinese Academy of Sciences List of plant species in China (2022 Edition) — 2022. — doi:10.12282/PLANTDATA.0061
  8. Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 9(3) / мөхәррир Г. Бэньчжао — 1987.
  9. 林秦文, 肖翠, 马金双 中国外来植物数据集, A dataset on catalogue of alien plants in China // 生物多样性 — 1993. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022127
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 庄会富, 王亚楠, 王趁 һ.б. A Scientific Dataset of useful plants of China, 中国有用植物数据集 — 2021. — doi:10.11922/SCIENCEDB.J00001.00212
  11. 11,0 11,1 肖翠, 刘冰, 吴超然 et al. 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022064
  12. Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana — 2000. — ISBN 978-84-8168-208-3
  13. Norwegian Biodiversity Information Centre
  14. http://www.keio-kampo.jp/vc/catalog/herbs/hordei-fructus-germinatus.html
  15. 刘培亮, 卢元, 岳明 et al. 陕西省维管植物名录(2021版) // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022061
  16. (unspecified title)doi:10.17520/BIODS.2022537
  17. (unspecified title)doi:10.17520/biods.2023188
  18. (not translated to zh-hans), (not translated to zh-hans) 广东省高等植物多样性编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of higher plants in Guangdong, China // 生物多样性 — 2023. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2023177
  19. Глобальная информационная система по биоразнообразию — 2001.
  20. GRIN үсемлекләр таксономиясе
  21. 21,0 21,1 21,2 Ensembl Genomes
  22. Мәүлүдова Л.Г., Ботаника: Югары төзелешле үсемлекләр системасы: Югары уку йортлары өчен дәреслек бит401
  23. Мәүлүдова Л.Г., Ботаника: Югары төзелешле үсемлекләр системасы: Югары уку йортлары өчен дәреслек бит401

Әдәбият

  • Бахтеев Ф.Х. Ячмень. М., 1955;
  • Трофимовская А.Я. Ячмень. Л., 1972;
  • Неттевич Э.Д., Сергеев А.В., Лызлов Е.В. Зерновые фуражные культуры. М., 1980;
  • Технология возделывания ярового ячменя. Казань, 2001;
  • Руководство по апробации сортовых посевов. Казань, 2002.

Чыганак