Меһреган
| Меһреган | |
 | |
| Рәсми исем | مهرگان |
|---|---|
 Меһреган Викиҗыентыкта | |
Меһрган (Миһрган, фарсы телендә:مهرگان) (таҗик телендә:Меҳргон, Иди Меҳргон) яки Җашн-и-Меһрган — килешү, ышану, дуслык һәм мәхәббәт Илаһы Митра хөрмәтенә Иран һәм атәшпәрәст бәйрәме.
Меһреган - ул Иран бәйрәме, һәм, мөгаен, хәтта борынгырак та, әмма бу уйланулар предметы булып кала. б.э.к. IV гасырда ул атәшпәрәст бәйрәмнәрнең берсе буларак барлыкка китерелгән булган, һәм бүгенге көндә дә Иранда һәм Таҗикстанда сакланып калып бәйрәм ителә.
Сасанид империясе вакытларында (224–651 ее.) Меһреган Нәүрүздән соң әһәмияте буенча икенче бәйрәм булган. Бу ике бәйрәм Иран патшасы булу роле белән тыгыз бәйле булганга күрә, сасанид хөкемдарлары гадәттә я Меһреганда, я Нәүрүздә таҗ кигән булганнар[1].
Меһреган — ул исем бәйрәме. Исем бәйрәме - ул билгеле Илаһка багышланган көн исеме һәм ай исеме кисешкән бәйрәмнәр. Барысы шундый 11 бәйрәм. Алардан хәзерге Иранда бары тик икесе сакланып калган — ул Митра/Меһра хөрмәтенә Меһреган һәм Тиштрья/Тир хөрмәтенә Тирган.
Меһрган бәйрәме ачык рәвештә гаделлек һәм тигез торышлык концепциясе белән җиңел бәйләп була торган астрономик күренеш көн-төн тигезлеге белән ачык рәвештә бәйле. Әмма Митра хөрмәтенә бәйрәм яки Митрага багышлау очраклы булганмы икәне ачык түгел булып кала. Сәбәбе булып атәшпәрәстләрнең кайбер борынгы дини ышануларның кабул итү процессында компромисс булырга мөмкин. Моннан чыгып, Әхәмәниләр календаренең 7-нче аенда Бага Митраның бәйрәм итүе "яңа Авеста календаре"нә көзге көн-төн тигезлеге Меһр көне белән тәңгәл килү периодында (б.э.к. V гасырның икенче яртысы) өстәлгән булырга мөмкин. Бәйрәмнең атамасы (*bāgayāda?) бәйрәм "яңа Авеста" календарендә ия булган атама, ягъни Меһраган белән алыштырылган булган.[2].
Меһреган календарь елының 196 көненә туры килә. Хосусан, ел башы өчен Нәүрүзне (21 март) кабул иткән календарьлар өчен Меһреган 2 октябрьгә туры килә.
Меһр аенда Меһр көне фермерлар уңыш җыя торган көнгә туры килгән. Шулай итеп, алар шулай ук Ахура Мазда киләсе салкын айларны кичерер өчен ризык бирү фактын бәйрәм иткәннәр. Зәрдөштлектән тыш Меһреган халык уңыш бәйрәме буларак аңлашыла.
Кашмир пандитлары Меһреганның индоарий юрамасы Митра Пурниманы Ашвин яки Ашваюджа көзге аеның тулы аенда бәйрәм итәләр. Бу төнне алар намуслылык, дуслык һәм килешүнең илаһи яклаучысы Митраны искә алалар. Киләсе иртә Митра Прабхат («Митра иртәсе») дип атала. Лотослар, гөлчәчәк һәм тырнак гөлләр таҗ яфракларын Витаста елгасы (хәзер Вьетх яки Джелам) суларында юалар, һәм Әстерхан чикләвекләре, җимешләр һәм сөт яки сөт конфетлары белән Митра хөрмәтенә тәлинкәдә салып куела.
Иранда талышлар Меһрганны уңыш җыю тәмамлану булганда бәйрәм итәләр һәм кыш килүенә әзерләнеп өйдә һәм өй янында җыештырып чисталык ясап җыештыралар.[3].
Балалар шул ук Витастада яки Гангада коеналар һәм Митра даны балкышын чагылдыра торган ачык-кызыл, әфлисун яки сары ефәк киемнәргә киенәләр. Яңа дустанә мөнәсәбәтләр формалашсын өчен балалар өчен уеннар уздырыла. Митрага тәкъдим ителгән җимешләр, чикләвекләр, сөт һәм конфетлар өләшенә, ә кием һәм юрганнар мохтаҗларга бирелә. Надру (лотос сабагы) бу көнне прасад буларак әзерләнә. Ведаларда Митра шулай ук җәйге Кояшны чагылдыра.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Richard E. Payne. A State of Mixture: Christians, Zoroastrians, and Iranian Political Culture in Late Antiquity. — Univ of California Press, 2015-09-01. — 320 с. — ISBN 978-0-520-96153-1.
- ↑ Cristoforetti, Simone (2000). MEHRAGĀN.
- ↑ Фольклор талышского народа = Tolışə xəlqi folklor / Bağırzodə B.. — Баку: Apostrof-A, 2021. — С. 378. — 440 с. — ISBN 978-9952-527-62-9.
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Җашн-е Меһрган
- Peterson, J. H. (1996), The Festival of Mihragan (Jashan-e Mihragan) (ингл.)
- Price, Massoume (2001), Mihregan (Mehregan) (ингл.)