Минамата конвенциясе

Минамата конвенциясе (Терекөмеш буенча Минамата конвенциясе, рус. Минаматская конвенция по ртути, ингл. Minamata Convention on Mercury) — көнкүрештә һәм кайбер сәнәгать төрләрендә терекөмеш кулланудан баш тарту турында килешү, дөньядагы күпчелек илләр катнашында төзелгән һәм кабул ителгән халыкара документ.

Максаты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Конвенция нигезендә, аңа кушылган илләр үзләрендә сәнәгатьтә терекөмешне куллануны чикләү, әлеге металл кулланып ясалган көнкүреш коралларын җитештерүне туктату, әйләнә-тирәнең терекөмеш парлары белән пычрануына юл куймау мәсьәләләрен хәл итәргә тиеш. Минамата конвенциясенә кул куйганнан соң, кушылган яклар үзләрендә ратификацияләү процедурасын үткәрергә, табигый мохиттә терекөмеш күләмен чикләү буенча Милли программалар кабул итәргә йөкләмә ала. Конвенция 50 ил ратификацияләгән көннән көченә керә. 2014 елның 16 ноябренә Минамата конвенциясен 128 ил имзалаган. 9 ил ратификацияләгән: АКШ, Джибути, Габон, Гайана, Монако, Уругвай, Лесото, Никарагуа, Гвинея.

Исеме[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Конвенция 5 ел әзерләнгән. Исеме Япония шәһәре Минамата исеме белән бәйле. Әлеге шәһәрдә терекөмеш парлары белән пычрану нәтиҗәсендә халыкның сәламәтлегенә зур зыян килгән. Greenpeace мәгълүматлары буенча, ХХ гасырның урталарында шәһәрдә сыек металл парлары белән агулану аркасында 2 000 кеше вафат булган, 10 000 кеше каты авырган.

Россиядә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Россия 2014 елның 24 сентябрендә Конвенциягә кушыла. РФ табигатьне саклау һәм экология министры урынбасары Ринат Гыйззәтуллин БМО Генераль Ассамблеясенең 69- сессиясендә Россиянең конвенциягә кушылуы турындагы документка кул куя.^[1]
2014 елның июлендә Россия хөкүмәте рәисе Д.А. Медведев РФнең Минамата конвенциясенә кушылуы турындагы карарны ^[2] имзалый. Россиядә терекөмеш кулланудан этаплап баш тартырга планлаштырыла. Карар нигезендә, стоматологиядә (амальгама), косметика сәүдәсендә һәм сәнәгатьтә (градусниклар, терекөмешле аккумуляторлар, батарейкалар, басым үлчәү приборлары, барометрлар һәм люминисцент лампалар җитешерү) терекөмеш куллану, эшләп чыгару һәм сату тыела.
2018 елга ацетальдегид катализаторы сыйфатында терекөмеш куллану тыелачак, дип фаразлана.
2025 елга терекөмеш кулланып хлор селтесе җитештерү туктатылачак.
Россиянең торак пунктларында халыктан кулланылган зыянлы приборларны махсус җыю системасы булдыру — көн кадагындагы мәсьәлә. Әлегә Санкт-Петербург һәм Новосибирскида гына махсус электромобильләрдә шәһәр буенча терекөмешле коралларны җыю оештырылган.

Терекөмешнең зыяны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кеше организмына эләккән терекөмеш аксым алмашуга кире тәэсир итә, нерв системасына зыян сала, бөерләрне эштән чыгара, нәтиҗәдә, кешенең психикасын боза һәм йөрәк-кан тамырлары системасын җимерергә мөмкин.
Теркөмешле приборларны аерым җыю оештырылмавы аркасында, алар гомуми чүплеккә ташлана. Терекөмеш грунт суларында һәм чүплекләргә якын торак пунктларда коеларда туплана.

Теркөмешле кораллар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Градусник (терекөмешле термометр). Һәрбер өйдә кулланыла. Градусник ватылса, бердәнбер саклану чарасы — ватылган корал килеп төшкән җирлек өслегеннән аның һәр кисәкчеген җентекләп җыеп алу. Бала уенчыклары, йомшак йорт җиһазы, келәм өслекләренә эләксә, сулыш юлларына эләгү куркынычы зур.
Энергия саклаучы лампа (люминесцент лампа). Бу лампалар кыздырма (кыллы) лампаларга караганда электр көчен 4-5 мәртәбә кимрәк куллана, ә яктылыкны шулар хәтле үк бирә. Әлеге лампаларны гомуми чүплеккә ташларга ярамый, махсус контейнерлар куелып, шунда җыеп утильләштерү мөһим.
Батарейкалар. Аларның агулы һәм сәламәтлек өчен куркыныч элементлары арасында терекөмеш, кургаш, кадмий, никел, цинк, селте бар.
Сабын һәм крем. Аларда терекөмеш тәнне агарту өчен кулланыла. Төп тискәре эффекты — бөерләр эшчәнлегенә куркыныч тудыру. Косметик чаралардагы терекөмеш бетчәләр китереп чыгарырга сәләтле.
Барометрлар. Һава басымы үлчәү өчен кулланыла торган әлеге приборларда шулай ук терекөмеш бар. Спиртлы барометрга караганда терекөмешле барометр басымны төгәлрәк үлчи.

Илләр исемлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Конвенцияне имзалаган һәм ратификацияләгән илләрнең исемлеге. 2014 елның сентябренә^[3].

Катнашучы ил	Имзалау	Ратификация
Анголa	11 октябрь 2013
Аргентина Аргентина	10 октябрь 2013
Әрмәнстан Әрмәнстан	10 октябрь 2013
Австралия Австралия	10 октябрь 2013
Aвстрия	10 октябрь 2013
Бангладеш	10 октябрь 2013
Беларус	23 сентябрь 2014
Бельгия Бельгия	10 октябрь 2013
Бенин	10 октябрь 2013
Боливия Боливия	10 октябрь 2013
Бразилия Бразилия	10 октябрь 2013
Болгария Болгария	10 октябрь 2013
Буркина Фасо	10 октябрь 2013
Бурунди	14 февраль 2014
Камбоджа	10 октябрь 2013
Канада Канада	10 октябрь 2013
Үзәк Африка Республикасы	10 октябрь 2013
Чили Чили	10 октябрь 2013
КХҖ КХҖ	10 октябрь 2013
Колумбия Колумбия	10 октябряь 2013
Комор утраулары	10 октябрь 2013
Коста-Рика Коста-Рика	10 октябрь 2013
Кот д'Ивуар	10 октябрь 2013
Чехия Чехия	10 октябрь 2013
Дания	10 октябрь 2013
Джибути	10 октябрь 2013	23 сентябрь 2014
Доминикан Республикасы	10 октябрь 2013
Эквадор Эквадор	10 октябрь 2013
Хәбәшстан Хәбәшстан	10 октябрь 2013
Аурупа Берлеге	10 октябрь 2013
Финляндия Финляндия	10 октябрь 2013
Франция Франция	10 октябрь 2013
Габон	30 июнь 2014	24 сентябрь 2014
Гамбия	10 октябрь 2013
Гөрҗистан	10 октябрь 2013
Алмания Алмания	10 октябрь 2013
Юнанстан Юнанстан	10 октябрь 2013
Гватемала Гватемала	10 октябрь 2013
Гвинея	25 ноябрь 2013
Гайана	10 октябрь 2013	24 сентябрь 2014
Маҗарстан Маҗарстан	10 октябрь 2013
Индонезия Индонезия	10 октябрь 2013
Иран Иран	10 октябрь 2013
Ирак Ирак	10 октябрь 2013
Ирландия Ирландия	10 октябрь 2013
Исраил	10 октябрь 2013
Италия Италия	10 октябрь 2013
Ямайка	10 октябрь 2013
Япония Япония	10 октябрь 2013
Үрдүн	10 октябрь 2013
Кения	10 октябрь 2013
Кувейт Кувейт	10 октябрь 2013
Ливия	10 октябрь 2013
Литва	10 октябрь 2013
Люксембург Люксембург	10 октябрь 2013
Македония	25 июль 2014
Мадагаскар	10 октябрь 2013
Малави	10 октябрь 2013
Мали	10 октябрь 2013
Мавритания	11 октябрь 2013
Маврикий	10 октябрь 2013
Мексика Мексика	10 октябрь 2013
Молдавия Молдавия	10 октябрь 2013
Монголия Монголия	10 октябрь 2013
Монако	24 сентябрь 2014	24 сентябрь 2014
Марокко Марокко	6 июнь 2014
Мозамбик	10 октябрь 2013
Непал	10 октябрь 2013
Нидерландлар Нидерландлар	10 октябрь 2013
Яңа Зеландия	10 октябрь 2013
Никарагуа Никарагуа	10 октябрь 2013
Нигер	10 октябрь 2013
Нигерия	10 октябрь 2013
Норвегия Норвегия	10 октябрь 2013
Пакъстан	10 октябряь 2013
Панама Панама	10 октябрь 2013
Парагвай	10 февраль 2014
Перу Перу	10 октябрь 2013
Филипин Филипин	10 октябрь 2013
Румыния Румыния	10 октябрь 2013
Русия Русия	24 сентябрь 2014
Самоа	10 октябрь 2013
Сенегал	11 октябрь 2013
Сейшел утраулары	27 май 2014
Сьерра-Леоне	12 август 2014
Сингапур	10 октябрь 2013
Словакия Словакия	10 октябрь 2013
Словения	10 октябрь 2013
Көньяк Африка	10 октябрь 2013
Испания Испания	10 октябрь 2013
Швеция Швеция	10 октябрь 2013
Швейцария Швейцария	10 октябрь 2013
Танзания	10 октябрь 2013
Того	10 октябрь 2013
Тунис	10 октябрь 2013
Уганда	10 октябрь 2013
Берләшкән Гарәп Әмирлекләре	10 октябрь 2013
Бөекбритания Бөекбритания	10 октябрь 2013
АКШ АКШ	6 ноябрь 2013	6 ноябрь 2013
Уругвай Уругвай	10 октябрь 2013	24 сентябрь 2014
Венесуэла Венесуэла	10 октябрь 2013
Вьетнам Вьетнам	11 октябрь 2013
Йәмән Йәмән	21 марть 2014
Замбия	10 октябрь 2013
Зимбабве	11 октябрь 2013