Минзәлә сөйләшенең төп урынчылыгы
| Минзәлә сөйләшенең төп урынчылыгы | |
| Үзисем: |
татарча |
|---|---|
| Илләр: | |
| Төбәкләр: |
Татарстанның көнчыгышы, Төньяк-көнбатыш Башкортстан |
| Классификация | |
| Төркем: | |
Минзәлә сөйләшенең төп урынчылыгы — татар теленең урта диалектына караган минзәлә сөйләшләре төркеменең төп урынчылыгы. Элеккеге Минзәлә өязе исеменнән (үзәге Минзәлә шәһәре була) үз атамасын ала.
Таралышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Татарстанның Бөгелмә, Зәй, Азнакай, Сарман, Баулы, Минзәлә, Мөслим, Әлмәт, Актаныш һәм Башкортстанның Ык елгасының уң яры территориясендә, Дүртөйле, Илеш, Чакмагыш һәм Бакалы районнарында таралган.
Үзенчәлекләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Минзәлә сөйләшенең төп урынчылыгына минзәлә сөйләшенең барлык характерлы үзенчәлекләре хас: [d]~[з] тәңгәллеге, әдәби телдәге [з] урынына [d] авазу куллану тора, бу аваз башкорт телендәге [ҙ] авазына якын тора, шулай ук әдәби телдәге -ый/-ий дифтонгы урынына -ай/- әй актив, системалы куллану, «рт»лаштыру киң таралган: чыбырткы (чыбыркы), себертке (себерке) һәм башкалар, рәвешләрдә -малы/-мәле, -ышлы/-ешле кулланыла, кечерәйтү һәм йомшарту өчен -қачай/-кәчәй (бәбекәчәйем) кулланыла.
Минзәлә сөйләшенең төп урынчылыгында мишәр диалектына хас өй>ү дифтонгының монофтонизациясе күзәтелә.
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Татар халык сөйләшләре: Ике китапта: Беренче китап / Ф.С. Баязитова, Д.Б. Рамазанова, Т.Х. Хәйретдинова һ.б. - Казан: Мәгариф, 2008. - 463 б.
- Рамазанова Д.Б. Татар теленең Урта Кама тирәсендә таралган сөйләшләре: дис.канд. филол. наук. Казан, 1968. 519 б.
- Рамазанова Д.Б. К вопросу о формировании белебеевского подговора мензелинского говора татарского языка // Исследования по исторической диалектологии татарского языка. Казань, 1979. С. 4–43.
- Рамазанова Д.Б. Формирование татарских говоров юго-западной Башкирии. Казань: Татар. кн. изд-во, 1984. 191 с.
- Рамазанова Д.Б. К истории формирования татарских говоров северозападной Башкирии (по данным архивных и исторических источников) // Исследования по исторической диалектологии татарского языка. Вып.3. Казань, 1985. С. 5–36.
- Махмутова Л.Т. О татарских говорах северо-западных районов Башкирской АССР (по материалам экспедиций 1954–57) // Материалы по татарской диалектологии. Вып. 2. Казань, 1962. С. 57–85.
- Миржанова С.Ф. Этнолингвистические процессы на северо-западе Башкирской АССР // Развитие языков и культур народов СССР в их взаимосвязи и взаимодействии. Уфа, 1976. С. 235–243.
