Миһиракуланың Гвалиор язмасы
| Миһиракуланың Гвалиор язмасы | |
 | |
| Дәүләт |
 Һиндстан |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Gird[d] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 196 ± 1 метр |
 | |
Миһиракуланың Гвалиор язмасы Гвалиорның Гопа калкулыгында таштан Сурья гыйбадәтханәсен язып куйган Санскрит язмасы. Гәрчә хәзер Миһиракула исеме белән аталса да, гыйбадәтханә һәм язма Матричета тарафыннан гамәлгә кертелгән булган. Башлангыч гыйбадәтханә югалтылган булган һәм язылган кызыл комташ тактасы Александр Каннингһэм тарафыннан башка гыйбадәтханәнең болдырында 1861 елда табылган булган һәм 1861 елда нәшер ителгән булган. Бу язмалы таш ачылуыннан соң кыска вакыт узганнан соң саклану өчен Колката музеена саклану өчен күчерелгән булган. Шуннан бирле аның берничә тәрҗемәсе нәшер ителгән булган. Ул җимерелгән, аның язмасы борынгы Гупта язмасының төньяк төркемендә һәм бөтен инша шигъри рәвештә.[1] Ул алтынчы гасырның беренче өлешендә Кояш гыйбадәтханәсен һәм ике Хуна патшасы Торамана һәм Миһиракуланың хөкемен искә алуы өчен билгеле.[2]
Урнашуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Гвалиор Һиндстанда, төньяк Мадхья-Прадешта урнашкан. Изге урын мөгаен Гвалиор Фортының Сураҗ Кунд буларак мәгълүм буа кырыенда торган. Язма Һинд Музеенда.
Нәшер итү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Язма, аны 1861 елда нәшер иткән Каннингһэм тарафыннан табылган булган. Раджендралала Митра аның беренче интерпретациясен һәм тәрҗемәсен 1862 елда нәшер иткән. Бу вакытта ватылган тактада текстның тугыз юлы сакланган булган. Язма зыян күргән, һәр юлның беренче 2-3 символы югалган булган. Аның ачылуыннан соң, такта алып куелган һәм Калькуттада Империя Музеена (Һинд Музее, Колката) күчерелгәннән соң күбрәк юл югалтылган булган. Хәзер бары тик җиде юлны өйрәнеп була.[1] Джон Фэйсфул Флит бу язманың интерполяцияләнгән юрамасын һәм реконструкцияләнгән язманың тәрҗемәсен 1888 елда нәшер иткән.[3] Ул шуннан соң Бһандаркар, Гарде, Двиведи һәм Виллс тарафыннан тәңгәл килгән эпиграфик исемлекләрендә билгеләнгән булган.[4] Нөсхә Д. Си. Сиркар тарафыннан Сайланган язмаларында нәшер ителгән булган.[5]
Тасвирлама һәм эчтәлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Язма кызыл комташта, Санскритта язылган һәм күбесенчә Сурья Ходае турында шигырь, Һинд диненең Саура традициясеннән барлыкка килгәнен тәкъдим итә. Мәгънәсе таш гыйбадәтханә Гопа калкулыгында Карттика аенда Ходай өчен төзелгән, бу калкулык хәзер Гвалиор Фортының көньяк өлешендә. Таш гыйбадәтханә хәзер юк. Ул иганәче Матричета, Матридаса улының хуҗасы булганын искә ала.[1][4] Ул елны яки эраны искә алмый, ә Миһиракуланың 15-енче елын искә ала, бу язмага исеменең өлешен бирә һәм аны әһәмияткә ия тарихи язманы итә.
Язма[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Сиддһам язманың тәнкыйди мөхәррирләнгән юрамасын шулай дип нәшер иткән:[6]
, Ми-һи-ра-ку-ла) Гвалиор язмасының 3 юлында.1. [*][*ja](ya)ti jaladavāladhvāntam utsārayan svaiḥkiraṇanivahajālair vyoma vidyotayadbhiḥu[*daya-gi](r)[*i]taṭāgra[*ṃ] maṇḍaya{+n} yas tura(ṃ)gaiḥcakitagamanakhedabhrāntacaṃcatsaṭāntaiḥ|udayag[*i](r)[*i]
2. [⏑--](gra)stacakro rttiharttābhuvanabhavanadīpaḥ śarvvarīnāśahetuḥtapitakanakavarṇṇair aṃśubhif paṃkajān(ā)mabhinavaramaṇīyaṃ yo (vi)dhatte sa vo vyāT|śrītora(m)[āṇa i]ti yaḥ prathito
3. [*?bhū-ca](?kra)paḥ prabhūtaguṇaḥsatyapradānaśauryād yena mahī nyāyata(śā)stātasyoditakulakīrtteḥ putro tulavikramaḥ patiḥ pṛthvyāḥmihirakuleti khyāto bhaṅgo yaḥ paśupati(m a)[#3#]
4. [*tasmin rā]jani śāsati pṛthvīṃ pṛthuvimalalocane rttihareabhivarddhamānarājye paṃcadaśābde nṛpavṛṣasya|śaśiraśmihāsavikasitakumudotpalagandhaśītalāmodekārttikamāse prāpta gagana
5. [*?patau][*ni]rmmale bhāti|dvijagaṇamukhyair abhisaṃstute ca puṇyāhanādaghoṣeṇatithinakṣatramuhūrtte saṃprāpte supraśastad(i)ne|mātṛtulasya tu pautraḥ putraś ca tathaiva mātṛdāsasyanāmnā ca mātṛcetaḥ parvva-
6. [*ta][-⏑][*?pu](ra)vās(t)av(y)aḥnānādhātuvicitre gopāhvayanāmni bhūdhare ramyekāritavān śailamayaṃ bhānoḥ prāsādavaramukhyaM|puṇyābhivṛddhihetor mmātāpitros tathātmanaś caivavasatā ca girivare smi rājñaḥ
7. [...](?pā)denaye kārayanti bhānoś candrāṃśusamaprabhaṃ gṛhapravaraṃteṣāṃ vāsaḥ svargge yāvatkalpakṣayo bhavati||bhaktyā raver vviracitaṃ saddharmmakhyāpanaṃ sukīrttimayaṃnāmnā ca keśaveti prathitena ca{-|}
8. [...](?di)tyena||yāvaccharvvajaṭākalāpagahane vidyotate candramādivyastrīcaraṇair vvibhūṣitataṭo yāvac ca merur nagaḥyāvac corasi nīlanīradanibhe viṣṇur vvibharty ujvalāṃśrīṃ{-s} tāvad girimūrdhni tiṣṭhati
9. [*?śilā-prā]sādamukhyo rame||
Тәрҗемә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1888 елда Джон Флит язманың сакланып калган өлешләрне түбәндәге интерполяцияләгән һәм тәрҗемә иткән:
"[Ом!] (Кояш) сине якласын, җиңүләргә ия булганны,-болытлар ярларының караңгылыгын күкнең нурлары күплеге массалары белән таратып; (һәм) таң ату тавының ягы түбәсен (үзенең) атлары белән бизәгән, (аларның) ялларының җилфердәүче очлары (аларның) курыккан йөрү рәвеше тарафыннан (китерелеп чыгарылган) талудан таратылган;-(һәм) кемнәр,- (аның) арба-тәгәрмәчләрен (?) йотканнар (?)…………. Таң ату тавы; бәлане куа; дөнья булган йортның яктысы (булып); төннең җимерелүенең йогынтысын ясап, (һәм) (үзенең) эрегән алтын төсендә нурлары белән су лилияләренең яңа матурлыгын барлыкка китерә!
Гвалиор язмасының 2 юлында искә алынган Торамана портреты. (2 Юл)- [җир] хөкемдары (булган), зур дәрәҗәгә ия, Торамана исеме астында мәшһүр булган; аның белән, аеруча хакыйкать яклы булуы белән хасланган (аның) каһарманлыгы белән, җир гаделлек белән хөкем ителгән булган.
(3 Юл)-Аның, кемнең гаилә даны югары менгән, улы (булып) шул, чагыштырырлык булмаган батырлыкка ия, җир хуҗасы, Миһиракула исеме астында мәшһүр булган, (and) who, (himself) unbroken, [broke the power of] Pasupati.
(4 Юл)-[Ул], бәла бетерүче патша, зур һәм үтә күренмәле күзләргә ия булып җир белән хөкем иткәндә; арта торган хөкемдә, (һәм) унбишенче елда, (аның) патшаларның иң яхшысының; килгән айның нурларының елмаюы чәчәк атуының сәбәбе булып кызыл һәм зәңгәр су лилияләренең исе булган һәм салкынча Карттика ае; тапсыз ай балкыганда; һәм бик алкышлы көн,-ике кат туганнарның сыйныфлары җитәкчеләре тарафыннан изге көн игъланы тавышы белән билгеләнгән, (һәм) (тиешле) титһи һәм накшатра һәм муһурта килүенә ия;-
(5 Юл)-Матритуланың улының улы, һәм Матридасаның улы, Матричета исеме астында, -ның яшәүчесе ………… калкулыкта, эшләнергә сәбәп булган, төрле металлар белән чуарланган һәм Гопа атамасына ия сокландыргыч тауда, таш гыйбадәтханәнең, иң яхшы гыйбадәтханәләр арасында төп булганын, Кояшныкын, (аның) әти-әнисенең һәм үзенең дини дәрәҗәсен арттыру максаты белән һәм шулардан, тарафыннан кем ……… патшаның, тауларның иң яхшысында яшәргә.
(6 Юл)-Ай нурлары балкыш кебек сокландыргыч Кояш йортын ясауның нәтиҗәсе булганнар,-аларның сыену урыны күк, барлык әйберләрнең җимерелүенә кадәр!
(7 Юл)-Хак диннең (бу) бик әһәмиятле игълан итүе Кояшка тугърылык аша инша ителгән булган, Кесава исеме астында мәшһүр булган тарафыннан һәм …. дитья тарафыннан.
(8 Юл)- Сарва (Ходаеның) толымлы чәче төене булган куе урманда ай балкуын дәвам иткәндә; һәм Меру тавының (аның) авышлыклары күк нимфалары аяклары белән бизәлеп торуын дәвам иткәндә; һәм Вишну (Ходае) (аның) күкрәгендә караңгы зәңгәр болыт кебек балкышлы Шри (Алиһәсен) йөртүен дәвам иткәндә;-шул вакыт дәвамында (бу) [таш]-гыйбадәтханәләренең иң башы калкулыкның сокландыргыч түбәсендә торачак!" Джон Ф Флит[1]
Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Билгеләмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 John F Fleet, Corpus Inscriptionum Indicarum Vol.3 Part 2: Texts & Translations: No. 37, pp. 161-164, Калып:PD-notice
- ↑ The dates of Mihirakula are not known but he can be assigned to early sixth century; Richard Salomon, "New Inscriptional Evidence for the History of the Aulikaras of Mandasor," Indo-Iranian Journal 32 (1989): 1-39.
- ↑ J. F. Fleet, Inscriptions of the Gupta Kings and their Successors, Corpus Inscriptionum Indicarum, vol. 3 (Calcutta, 1888), pp. 161-164, Калып:PD-notice
- ↑ 4,0 4,1 Bhandarkar, Epigraphica Indica 19-23 (1927-36): appendix, number 1869, 2109; Gwalior State, Archaeological Report for VS 1986/AD 1929-30: number 43; Dvivedī, Gvāliyar rājye ke abhilekh (VS 2004): number 616; Michael D. Willis, Inscriptions of Gopakṣetra (London, 1996).
- ↑ Sircar, Select Inscriptions Bearing on Indian History, pp. 424-26.
- ↑ Gwalior Inscription of Mihirakula 2017 елның 23 декабрь көнендә архивланган., Siddham, British Library