Мәчетле районы

Мәчетле районы

Байрак Герб
Башкала	Олы Ыктамак
Халык исәбе	25 032 (2010, Җанисәп, даими яшәүче халык)
Нигезләнгән	20 август 1930
Вакыт зонасы	UTC+06:00
География
АТБ	Башкортстан
Мәйдан	1,557 км²
Координатлар	55.9453°N 58.2681°E, 55.91667°N 58.25°E

Мәчетле районы (баш. Мәсетле районы, рус. Мечетлинский район ) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Урал тавының аргы ягында урнашкан. Административ үзәге — Олы Ыктамак авылы Уфадан 280 км еракта урнашкан. 49 авыл 12 авыл советына берләштерелгән.
Якындагы тимер лл станцияләре – Чиләбе өлкәсендәге Сүлия (130 км) һәм Свердловск өлкәсендәге Кызылъяр (105 км).

Мәчетле районы Әй елгасының түбәнге агымында урнашкан. Район җиренең 20%ын урманнар били. Балакатай, Кыйгы, Дуван районнары һәм Свердловски өлкәсе белән чиктәш.

Тарих

1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән Дуван-Мәчетле районы барлыкка килгән. Район үзәге Дуван-Мәчетле авылында урнашкан булган. 1932 елны үзәкне башкорт авылы Ләмәзтамакка күчерәләр, 1935 елда – рус авылы Оло Ыктамагына. 1962-1965 елларда Балакатай районы белән берләшкән хәлдә яши.

Халык

Сан алулар буенча милли состав, кешеләр (барлык халыктан)

Ел	Халык саны	башкортлар	татарлар	руслар	башкалар
1939	29111	14392 (49,44 %)	7988 (27,44 %)	6484 (22,3 %)	247(0,85 %)
1959	26409	12536 (48,1 %)	7654 (29,4 %)	5711 (21,9 %)	148 (0,57 %)
1970	28012	13739 (49,0 %)	8702 (31,1 %)	5296 (18,9 %)	275 (1 %)
1979	25406	12866 (50,64 %)	7372 (29,0 %)	4900 (19,3 %)	268 (1,05 %)
1989	23406	12042 (51,45 %)	6983 (29,83 %)	4180 (17,86 %)	201 (0,86 %)
2002	25604	14961 (58,4 %)	6052 (23,64 %)	4252 (16,6 %)	339 (1,3 %)

Демография

Халык саны

1939	1959	1970	1979	1989	2002	2010	1 гый 2018	1 гый 2019
29 111	↘26 300	↗28 069	↘25 406	↘23 408	↗25 604	↘25 032	↘22 706	↘22 368

Район җирендә туып-үскән кешеләр

• Вафа Әхмәдуллин - Словакиянең милли герое, партизан, Башкортстанның атказанган укытучысы;
• Ратмир Бәдретдинов - Башкортстанның халык артисты, биюче;
• Сабир Ваһапов - Мәчетле районының беренче җитәкчесе, БАССРның Халык Комиссарлары Советы рәисе, партиянең өлкә комитетының беренче секретаре;
• Роберт Заһретдинов - бөтен дөньяга даны таралган виртуоз кубызчы;
• Миңнегафур Зәйнетдинов - республиканың Ш. Бабич исемендәге яшьләр премиясе лауреаты, халык уен кораллары остасы;
• Рөстәм Гатауллин (Рөстәм Нурыев, 1963), икътисадчы, журналист, Башкорт Википедиясе волонтеры һәм идарәчесе;
• Рифкать Исрафилов - Русиянең Дәүләт премиясе лауреаты, Башкортстанның Салават Юлаев исемендәге Дәүләт премиясе иясе, танылган театр режиссеры;
• Ринат Камал - язучы, С. Юлаев премиясе (2010) лауреаты;
• Алисә Камалова (1979), медицина фәннәре кандидаты (2006), БДМУ доценты;
• Бәхтияр Канкаев - Салават Юлаевның көрәштәше — татар халкының легендар батыры, Пугачев полковнигы;
• Барый Кәлимуллин - беренче башкорт архитекторы;
• Галимҗан Кәримов (1952), укытучы, журналист, җәмәгать эшлеклесе;
• Гафифә Корбанова (1930—2008), КПСС Мәчетле район комитеты сәркатибе (1972―1985), БАССР атказанган укытучысы (1965);
• Котдус Латыйпов - Советлар Союзы Герое, очучы, язучы;
• Лена Садыйкова - татар шагыйрәсе;

Халык мәгарифе

2009-10 уку елында Мәчетле районының 16 мәктәбендә башкорт телендә 1026 бала укыган (башкортларның 60%ы), 9 мәктәптә 630 бала башкорт телен (ана теле) урынына укый. 17 мәктәптә башкорт булмаган 1383 бала башкорт телен дәүләт теле урынына укый (100%). Башкорт телен барлыгы 26 мәктәптә 3039 бала укый (98%). Бүген биредәге мәктәпләрнең бишесендә татар телендә белем бирелә. Ул мәктәпләргә районда яшәгән татар балаларының 36%ы йөри. Тагын 4 мәктәптә 365 укучы татар телен фән буларак өйрәнә (тагын 45,5%). Алар – катнаш халыклар яшәгән район үзәгенең лицей, гимназиясе, Әләгәз авылы мәктәпләре. Татар телен мәктәптә өйрәнә барлыгы 658 татар баласы (82%).

Сылтамалар

• Мәчетле районы хакимиәте рәсми сайты 2019 елның 3 октябрь көнендә архивланган. (рус.)
• "Мәчетле тормошы" район гәзите сайты 2013 елның 30 март көнендә архивланган. (рус.)
• Ижади Остахана "Мәчетле районы энциклопедиясы" (рус.), (тат.), (башк.)
• Уфаген сайтында Мәчетле районы авыллары(рус.)