Октябрьски

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Октябрьски latin yazuında])
Октябрь шәһәре
Карта
Ил Россия
Җөмһүрият Башкортстан
Район Туймазы районы
Координатлар 54°29'0"тн, 53°29'0"кнч
Мэр Шмелев Алексей[1]
Нигезләнгән 1937
Мәйдан 99 км²
Климат уртача
Халык саны 109 722 кеше
Телефон коды 34767
почта индекслары 452600-452616
Рәсми сайт oktb.bashtel.ru/

ОктябрьскиБашкортстанның җөмһүрият буйсынуындагы шәһәре, 1946 елның апреленә кадәр Туймазы районына кергән.[2][3]


Географик мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Уфадан 180 км ераклыкта, Татарстан белән Башкортстан арасында аккан Ык буенда урнашкан. Якындагы тимер юл станцияләре Руссу (Татарстан) – 15 кмда һәм Туймазы (25 кмда). Шәһәр эчендә пассажир хәрәкәте булмаган Нарыш тупик тимер юл станциясе урнашкан.

Тарихи мәгълүматлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Башкортстанның көнбатышында нефть ятмалары һәм «Туймазынефть» тресты барлыкка килү белән Ыкның уң ярында нефтьчеләрнең бистәсен төзү турында карар кылынган. Дүрт татар авылы: Нарыш, Төрекмән, Мулла һәм Зәет арасындагы кырда “Социалистический городок” төзелеше башланган. Ике ел эчендә саман кирпеченнән 20 бер катлы йорт, клуб, ашханә, почта төзелгән. Эшче куллар җитмәгәч, 1941-1942 елда төзелешкә Идел буе алманнары күчерелә. Алар урман кисә, карьерлардан таш чыгара. Хәзерге автовокзал урынында “25 еллык” лагир булган. Анда 25 елга иректән мәхрүм ителгән репрессия корбаннары тора. 1944 елда Нарыштау астында нефть табылу уңаеннан беренче урамга Девон исеме кушыла.

1946 елда бистәгә шәһәр статусы бирелә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны 109,7 мең (2010). Зурлыгы буенча Башкортстанның бишенче шәһәре.

1959[4] 1970[5] 1979[6] 1989[7] 2002[8] 2010[9]
64 717 77 054 88 030 104 732 108 647 109 474

Милли состав[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Милләт (2002) Өлеш, %
татарлар 37,1
руслар 40,9
башкортлар 13,1
чуашлар 1,94
чирмешләр 1,24
мукшылар 0,98
удмуртлар 0,21
украиннар 1,66
әрмәннәр 0,43
белоруслар 0,25
таҗиклар 0,25
үзбәкләр 0,19

Танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хәзерге Октябрьскига керүче торак урыннардан зур гына кешеләр чыккан:

Гомумән, шәһәр үзенең көрәш мәктәбе белән танылган.


Октябрьскиның ширкәтләрендә төрле вакытларда Мөсәгыйть Хәбибуллин, Ризван Хәмид эшләп китәләр, Вагыйз Фәтхуллин, Айдар Хәлим биредә училище тәмамлый, Нәҗип Асанбаев Кызыл Таңның үз хәбәрчесе булып эшли.


Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

«Туган як» —- Октябрьски шәһәренең иҗтимагый-сәяси гәзите, 1990 елдан. Атнага 2 тапкыр чыга.

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Октябрьски – зур индустриаль үзәк. Сәнәгать җитештерүе структурасына машина төзү ширкәтләренә 43% туры килә; ягулык сәнәгатенә 32%. Шәһәр предпприятителәре 250 исемдәге товар җитештерә. Нефть промыселлары һәм автомобиль транспорты өчен җиһазлар, төзелеш конструкцияләре һәм материаллары, автомобиль приборлары һ.б.
50гә якын сәнәгать предприятиесенең арасында аерым урынны Башнефть НГДУ (нефть-газ чыгаручы идарә), «Башнефтегазпром» идарәсе, ААҖ АК «ОЗНА», АҖ АК «АПРИ», ОЗНПО, ҖЧҖ ҖШ (җитештерү ширкәте) «Роснефтемаш», ААҖ «Блокжилкомплект», ҖЧҖ «Металл-комплект». АҖ АК «АПРИ» Россиянең эшләүче барлык автомобиль, трактор һәм комбайн җитештерүче заводлары өчен приборлар ясый.

Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Октябрьски автовокзалы, 2005 ел

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Югары уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Урта махсус уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Башлангыч һөнәри уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

№ 4, 22, 56,68

Дини тормыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ислам
  • Заит җәмигъ мәчете
  • Төрекмән бистәсе мәчете (Мәчет урамы, 4)
  • Московка бистәсе мәчете (Кооператив ур., 100/1)
  • «Мөхсин» мәчете (Мулла бистәсе, Матросов ур., 136)
  • Октябрьски үзенең мәдрәсәсе белән билгеле. "Нур әл-Ислам" мәдрәсәсе 1990 елдан эшли. Тәлгать Таҗетдин җитәкләгән Үзәк Диния нәзаратына карый торган мәчетләр имамнары биредә белемен күтәрә.
Православие
  • Смоленск чиркәве (Сретение кафедраль соборы) (Крестьян ур., 15), протодиакон Роман (Касыйм улы Ганиев)
  • Троица-Сергий чиркәве (Ленин проспекты, 61Б), иерей Константин (Абдуллин)
Заит җәмигъ мәчете
Сретение кафедраль соборы

Урамнары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. 2013 елның ноябреннән.
  2. РСФСР Верховный Советы президиумының 1946 ел, 5 апрель указы
  3. шәһәр хакимияте сайты
  4. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  5. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  6. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  7. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  8. 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  9. Численность населения по населенным пунктам Республики Башкортостан, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-11-03