Пелота
| Пелота | |
|---|---|
 Баск пелотасы пиктограммасы | |
| Халыкара федерация | FIPV[d] |
| Беренче тапкыр искә алына | XIII гасыр |
| Сыйфатламасы | |
| Командадагы уенчылар саны | ялгыз уенчылар һәм парлар, 4-6 кешедән торган командалар |
| Категория | такымлы уен |
| кирәк-ярак | ракетка, туп |
| Үткәрелү урыны | 60 м га кадәр озынлыктагы һәм 16 м га кадәр киңлектәге мәйданчык |
| Уйналу вакыты | 60 очкога кадәр |
| Максаты | тупны көндәш кулы җитмәслек итеп читкә чыгару |
| Олимпия уеннарында | 1900 |
Пело́та (исп. pelota, кат. pilota, фр. pelote, баск. pilota) — туп белән уен, баскларның милли спорт төре, хәзерге заман сквошның[d] прототибы.
Уен кагыйдәләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Уенчы (пелотари) бөтен көченә диаметры 6,5 см булган каты тупны ялан кулы белән ыргыта яки аңа 9 м биеклектәге диварга ракета-тозак (томшык кебек бераз бөгелгән, «хиестра», «чистера» битасы) белән суга. Көндәше тупны һавада килеш сугып яисә мәйданчык (60×16 м) өслегенә бер тапкыр бәргәннән соң кире кайтарырга тиеш.
Туп каты каучуктан эшләнгән, тыгыз киндер материя белән тышланган һәм тыгыз күн белән тарттырылган. Ул «пелота» дип атала, һәм нәкъ менә туп исеменнән уен «пелота» исемен алган. Әгәр уенчыларның берсе тупны уздырып җибәрсә һәм ул кырның каршы ягындагы металл бүлемгә шалтырап бәрелсә, аның көндәше очко алачак. Уен барышында көндәшләрнең бер-берсенә комачауларга хакы юк. Һәр хата штраф очкосы буларак исәпләнә, уйнау 60 очкога кадәр алып барыла. Хөкемдар уенчыларга карамый диярлек. Ул тавыштан кем сугуын, ә кем тотып алуын, һәр сугуны аерып — җиңелме яки авырмы икәнен билгели.
Пелотада, теннис кебек үк, ялгыз уенчылар һәм парлар, шулай ук дүрт һәм хәтта алты кешедән торган командалар уйный ала. Мондый зур командалар өчен 60 м га кадәр озынлыктагы һәм 16 м га кадәр киңлектәге мәйданчыклар бүлеп бирәләр, шул ук вакытта дивар 18 м киңлектә һәм 9 м биеклектә була, арткы сызык мәйдан өстеннән 80 см га күтәрелгән, арткы сызыктан тупны бәрү урынына кадәр 16-20 м ара була.
1900 елгы Олимпия уеннарына ир-атлар ярышларында кертелгән булган һәм 1992 елда Барселонада узган Җәйге Олимпиадада күрсәтелгән.
Төрләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү].jpg)
Кул пелотасы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Кул пелотасын (баск. esku-pilota, исп. pelota a mano) XIII гасырдан башлап Басклар илендә, Мексикада, Көньяк Америкада, Италиядә, Кубада, АКШның күп кенә штатларында уйныйлар. Кул пелотасы сквошка охшаган: уенчылар минималь саклану кулланалар яки гомумән ялан кул уйныйлар. Традицион рәвештә (профессиональ нигездә кебек үк) бу төрне ир-атлар уйный. Зур булмаган өч яклы мәйданчыкта бер-берсенә каршы яки парлап уйныйлар. Уен тактикасы тупны көндәш кулы җитмәслек итеп читкә чыгара торган удар ясаудан гыйбарәт. Традицион туп йоннан эшләнгән, анда каты төш урнашкан, туп өсте күн белән капланган. Тупның стандарт массасы ― 92-95 грамм. Бу төрнең кимчелеге булып уенчыларның сугучы кулларында шешләр барлыкка килү тора.
Палета (резина туп белән)
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Палетага (исеме баск һәм испан телләрендә бертөрле) резина тупны кыска, ләкин киң агач ракетка белән бәреп уйныйлар. Ирләр дә, хатын-кызлар да уйный. Палетаның бу төре беренче тапкыр Аргентинада барлыкка килгән, җирле ир-ат уенчылар халыкара ярышларда өстенлек иткән.
Палета (күн туп белән)
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Палетаның бу төре югарыда тасвирланганга охшаш, ләкин монда резина туп урынына традицион күн туп кулланыла, бу төрдә башлыча ир-атлар уйный.
Дөнья чемпионатлары
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1952 елдан башлап, Халыкара баск пелотасы федерациясе баск пелотасы буенча дөнья чемпионатларын оештыра.
Максималь тизлек
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бу спорт төрендә тупның рекордлы тизлеге сәгатенә 188 миль (302 км/сәг) тәшкил иткән.
Чемпионат медальләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Чемпионат медальләре:[1][2][3]
| Ил | Алтын | Көмеш | Бронза | Гомуми счет | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Франция |
58 | 47 | 35 | 140 |
| 2 |  Испания |
56 | 61 | 29 | 146 |
| 3 |  Аргентина |
42 | 23 | 11 | 76 |
| 4 |  Мексика |
37 | 34 | 24 | 95 |
| 5 |  Уругвай |
4 | 29 | 13 | 46 |
| 6 |  Куба |
2 | 4 | 9 | 15 |
| 7 |  АКШ |
0 | 1 | 2 | 3 |
| 8 |  Чили |
0 | 0 | 6 | 6 |
Сәнгатьтә
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Пилотта палаццосы (исп. Palazzo della Pilotta) ― Парманың (Эмилия-Романья, Италия) тарихи үзәгендә урнашкан биналар комплексы; исеме палаццода булганда ишегалдында испан солдатлары уйнаган баск пелотасы уеныннан алынган.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Архивированная копия. әлеге чыганактан 2006-12-12 архивланды. 2008-09-30 тикшерелгән.
- ↑ Архивированная копия. әлеге чыганактан 2007-04-03 архивланды. 2015-01-07 тикшерелгән.
- ↑ Источник. әлеге чыганактан 2006-05-02 архивланды. 2025-01-29 тикшерелгән.
Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Волкова Г. И. pelota vasca // Учебный испанско-русский лингвострановедческий словарь-справочник. — М.: Высш. шк., 2006. — С. 458. — 656 с. — ISBN 5-06-004248-0.
- Л. Ольгин. Рука, корзинка и бита // "Вокруг света", № 12, 1984. стр.58.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- International Federation of Basque Pelota
- Social network in english for pelota players and fans world wide
- http://www.manista.com/
- «The History of Basque Pelota in the Americas» by Carmelo Urza
- Pelota vasca in the Spanish-language Auñamendi Encyclopedia, with sections on the game and history.
- 1959’s film Thunder in the Sun in IMDb
