Пенза провинциясе
| Пенза провинциясе | |
| Нигезләнү датасы | 29 май (9 июнь) 1719 |
|---|---|
| Дәүләт |
 Россия империясе |
| Башкала | Пенза |
| Административ-территориаль берәмлек | Казан губернасы |
| Гамәлдән чыгу датасы | 7 (18) ноябрь 1775 |
Пенза провинциясе[1] — Россия империясендә провинцияләрнең берсе.
Провинция үзәге (административ) — Пенза шәһәре. Провинция илчегә бүленә, соңрак, 1727 елда Россиядә барлык дистриктлар да өязләр дип үзгәртелә. Россия законы буенча провинцияләр территориаль берәмлекләр буларак гамәлдән чыгарыла, ягъни алар 1719 елдан 1775 елга кадәр гамәлдә була. 1780 елларга кадәр элеккеге провинцияләр округлар дип атала.
Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Элек бу территорияләрдә (Сура крае) озак вакыт даими яшәүче халык булмаган, бу җирләрдә урманнар, урман-дала һәм кыргый далалар булган, анда кыпчаклар, калмыклар, Азов һәм Кырым татарлары күченеп йөргән. Көнчыгыштарак, азмы-күпме утрак яшәгән, урман кәсепләре һәм игенчелек белән шөгыльләнеп, мордвалар һәм мишәрләр яшәгән. Иоанн Грозный һәм аның приемниклары Рус дәүләтен саклау, дошманнарның һәм башка карак кешеләре һөҗүменнән саклану өчен, Керенск, Югары Ломов, Түбән Ломов, Инсар-Потиж, Саранск-Артеманская һәм Пенза саклау линияләре (яшерен сызык) оештырганнар, моның өчен алар Русьтә дворяннарны, укчыларны, шәһәр казакларын, яшерен сакчыларны, пушкарьларны һәм башкаларны урнаштырганнар, крепостьлар белән каравыл шәһәрчекләр оештыралар, соңрак ныгытмалар бер-берсе белән ясалма өемнәр, җимерекләр, чокырлар, киртлар белән тоташкан. Валларның берсе Пензадан Рамзайга, Мокшанга (дүрт башнялы агач ныгытма булган, 1535 елда төзелгән), Ломов (1636 елда төрмә буларак нигез салына, Козляцкий броды аша кичүне саклау, ул Кыргый кырдан Наручатка һәм Идов урамына юллар киселешендә урнашкан) һәм Керенск (1636 ел), ә икенчесе Атемар-Саранск шәһәр яныннан (1641 ел) һәм Шешкеевтан килә. XVII гасырда линиядә шулай ук Наручат, Краснослободск, Шешкеев, Инсар (1647 ел) һәм башка бистәләр (ныгытылган шәһәрчекләр) төзелгән.
1708 елда патша Петр I нең «Об устройстве губерний и об определении в оныя правителей» указы буенча Пенза шәһәре Пенза өязе белән Казан губернасына языла[2], ә 1719 елда Пенза воеводалыгыннан Пенза провинциясе оеша. Провинция составына Пенза (Рамзай шәһәре белән), Мокшан, Саранск һәм башкалар кертелә.
1710 елгы ревизия буенча провинциядә 3,4 мең крестьян ишегалды һәм 6,9 ясаклы ишегалды исәпләнә[3].
1733 ел мәгълүматлары буенча Пенза провинциясендә 129 653 кеше булган[4]. [1745 елгы Россия империясе картасы]
1775 елның ноябрендә провинциядә губерналар бүленеше бетерелә[5]. 1780 елның 31 декабрендә Пенза провинциясе Югары Ломов, Городишче, Инсар, Керенск, Краснослободск, Мокша, Наручат, Түбән Ломов, Пенза, Саранск, Троицк, Чамбар һәм Шишкеев өязләре составында Пенза наместниклыгы оештырылу белән бәйле рәвештә эш итүдән туктый.
Идарә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Провинция башлыгында губернаторга буйсынучы воевода тора. Пенза провинциясе воеводалары: Ф. С. Скобельцин, Н. А. Оболдуев, Н. А. Хвостов, Г. М. Бартеньев, А. П. Жуков, А. А. Всеволожский, Е. П. Чемесов. Провинция идарәсенең югары органы провинциаль канцелярия булган, составында: секретарь, өч канцелярист, 6 күчермәсе, ике каравылчы. Шулай ук таможня, камера конторасы, крепостной контора (төрле язма актларны теркәү, вотчиналарны, заклад, рухи васыятьләрне, бурыч йөкләмәләрен сату һәм сатып алу турында), ат йорты эшли.
Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Сайт Президентской библиотеки, Харитон Чеботарев, «Географическое методическое описание Российской Империи ... .» / сост. Х. Чеботарев. — М. : Унив. Тип., 1776. — 540 с.
- ↑ Из указа об учреждении губерний и о расписании к ним городов. archeo73.ru. әлеге чыганактан 2019-12-18 архивланды. 2020-03-29 тикшерелгән.
- ↑ Полное собрание законов Российской империи. № 3380
- ↑ Т. А. Евневич. Пензенская провинция Казанской губернии./ Пензенская энциклопедия.Калып:Недоступная ссылка
- ↑ Изменение административно-территориального деления России за последние 300 лет
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Харитон Чеботарев, «Географическое методическое описание Российской Империи с надлежащим введением к основательному познанию земного шара и Европы вообще, для наставления обучающегося при Императорском Московском Университете юношества из лучших новейших и достоверных писателей» / сост. Х. Чеботарев. — М. : Унив. Тип., 1776. — 540 с.
- Опись Высочайшим указам и повелениям, хранящихся в Сенатском Архиве, том II, СПб.. 1875 г., стр. 295, № 4488;
- Губерния // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- Петров С. П., «Памятные места Пензенской области», Пенза, 1958 год.
- Т. А. Евневич, Пензенская провинция Казанской губернии / Пензенская энциклопедия. М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия», 2001.
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Административное устройство Пензенскаго края 2020 елның 18 август көнендә архивланган. // «Пензенская Провинція Казанской губерніи» 2020 елның 18 август көнендә архивланган.
- Сайт Президентской библиотеки, Харитон Чеботарев, «Географическое методическое описание Российской Империи ... .» / сост. Х. Чеботарев. — М. : Унив. Тип., 1776. — 540 с.