Перещепино хәзинәсе
| Перещепино хәзинәсе | |
 | |
| Әһәмиятле кеше | Кубрат хан |
|---|---|
| Дәүләт | Бөек Болгар |
| Урын | Малая Перещепина[d] һәм Эрмитаж музее[d] |
 Перещепино хәзинәсе Викиҗыентыкта | |
Византия, борынгы болгар, фарсы һәм авар кыймәтләре Перещепино хәзинәсе 1912 елда алтын савытка абынган һәм күмелү инвентаре белән шахтага егылган көтүче ярдәмчесе тарафыннан Полтавадан 13 км да, Полтава губерниясенең Константиноград өязенең Малое Перещепино авылы янында табылган булган [1][2]. Бу табылдык буенча Перещепино мәдәнияте исем алган.
Тасвирлама
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]Табылу мизгеленнән хәзинә белән шахтаны Бөек Болгар иле нигезләүчесе — Кубрат хан күмелү урыны буларак аңлатырга кабул ителгән[3]. Шулай да, аннары соң, рәт предмет күпкә соңрак вакыт белән даталанган булган, бу аларның хәзинәгә Кубратны күмгәндә эләгүен мөмкин түгел иткән. С. А. Плетнева фикере буенча һәйкәлне Кубратның “кабере” түгел, ә “хәзинәсе” дип атарга дөресрәк. Мөгаен, хәзинә, Кубратның үлеменнән соң берникадәр вакыт узгач улы Батбай тарафыннан күмелгән булган һәм, шулай итеп, күмү характерына ия түгел[4]. Шулай да, тарихчы Александр Семенов, бу күмелү булган фикердә булган, чөнки алтын чигелгән ефәк тукыма ертыклары белән имән борыс калдыклары табылган булган, бу Перещепино хәзинәсендә агач табут булганына ишарә иткән, моннан тыш сөяк фрагментлары табылган булган[5].
Перещепино хәзинәсенең эчтәлеге гр. А. А. Бобринский җитәкчелеге астында чыгарылган булган һәм хәзер Дәүләт Эрмитажында урнашкан. Хәзинәдә 19 көмеш һәм 16 алтын савытны кертеп 800-дән артык предмет бар. Перещепино алтынының тулаем массасы 25 кг нан артык, көмешнең — 50 кг нан артык. Хәзинәнең тулы тасвирламасы Эрмитажның рәсми сайтында бирелгән[6]:
|
алтын ритон һәм икенче сакланып калмаган ритонның алтын бизәкләре; агач комганчыкның алтын битләнеше; алтын битләнештә таяк; тоткысы һәм кынның алтын битләнеше белән боҗра баш белән тулысынча диярлек сакланып калган тимер кылыч, башка кылыч һәм хәнҗәрләрнең фрагментлары, алтын бизәкләр — гривна, алка, җиде беләзек һәм затлы ташлардан - аметистлардан, сапфирлардан, юлбарыс күзеннән, гранатлардан, тау бәллүреннән һәм зөбәрҗәтләрдән куелмалар белән җиде балдак; алтын Византия тәңкәләреннән муенса; капламалар һәм киемгә тегелә торган тәңкәләр; агач күмү корылмасының алтын шакмак битләнеш пластиналары. | 
|
Күмелү вакытына хәзинәдән чыккан Византия империясе тәңкәләренең Маврикий (582—602) һәм Констант II-гә (641—668) кадәр якын варислары хөкеменә карау хәле күрсәтә. Фарсы тәлинкәсендә II Шапур (309—379) профиле, ә юнан тәлинкәсендә VI гасыр башында торган Тома шәһәре епископының язмасы басылган [6]. Мөһер белән балдакта — грек монограммасы, анда «Куврат патрикий» дип укыла, ул Ираклий сарае янында Кубратның титулы патрикий булуы турында истәлек. Кылыч тоткысында хач бизәгенең булуы Никиудан Иоанн тарихчысының Византия сарае[ru] янында Кубратның чукынуы турында шәһадәтен исбатлый.
Ладога күле һәм Суздаль тирәсендә табылган билбау бляшкаларындагы Ярослав Зирәкнең шәхси тамгасы (Рюрикович тамгалары[ru]н кара) Перещепино хәзинәсеннән билбау тупланмасындагылары белән тулысынча диярлек тәңгәл килә.
Кубрат ханга истәлек билгесе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]Малое Перещепино авылында Кубрат Ханга һәйкәл 2001 елда җирле газета мөхәррире Д. И. Костова инициативасы буенча куелган булган [7]. Авылның үзендә болгар-украин музее урнашкан. 2021 елның 7 апрелендә вандаллар Кубрат ханга истәлек билгене мәсхәрәләгәннәр[8]. Болгариянең тышкы эшләр министрлыгы[ru] вандализм актын гаепләүче игъланны бастырган[9].
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]- ↑ Коллективная монография "Сокровища хана Кубрата. Перещепинский клад" В.Н.Залесская, З.А.Львова, Б.И.Маршак и др. Гос. Эрмитаж. - СПб. : Славия, 1997. - 335 с
- ↑ Веб-сайт государственного музея Эрмитаж статья "Тюрки, Хазары, Болгары, Половцы и Перещепинский клад" Архивированная копия. әлеге чыганактан 2014-10-07 архивланды. 2017-02-26 тикшерелгән.
- ↑ Балинт Ч. О принадлежности находки в Малой Перещепине Куврату: история вопроса // Материалы I тыс. н. э. по археологии и истории Украины и Венгрии. - Киев: Наукова думка, 1996. - с. 54-64.
- ↑ С. А. Плетнева. Симпозиум «Сокровище хана Кубрата. Культура болгар, хазар, славян» (София, сентябрь 1989 г.)[1] 2013 елның 16 февраль көнендә архивланган.
- ↑ Игорь Осипчук. «Одну из самых богатых находок XX века — Перещепинский клад — обнаружили на Полтавщине ровно 100 лет назад» 2015 елның 17 ноябрь көнендә архивланган.. Интернет-газета «Факты и комментарии»
- ↑ 6,0 6,1 Перещепинский клад на сайте Эрмитажа 2014 елның 7 октябрь көнендә архивланган.
- ↑ Клад хана Кубрата - 100 - летие исторической находки - Мои статьи - Каталог статей - Сайт Фонда культуры имени Мажита Гафури.
- ↑ Неизвестные снесли памятник болгарскому хану Курбату (2021-04-07). әлеге чыганактан 2021-05-14 архивланды. 2025-04-04 тикшерелгән.
- ↑ МИД Болгарии осудил осквернение памятника хану Кубрату на Украине.
Басмалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]- Бобринской А. А. Перещепинский клад. // Материалы по археологии России, № 34. Пг.: 1914. С. 111—120 + 16 табл
- Мацулевич Л. А. Большая пряжка Перещепинского клада и псевдопряжки. // Seminarium Kondakovianum. I. Прага: 1927. С. 127—140.
- Маршак Б. И., Скалон К. М. Перещепинский клад (к выставке «Сокровища искусства Древнего Ирана, Кавказа, Средней Азии»). Л.: Государственный Эрмитаж. 1972. 20 с.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт] Сүзлекләр һәм энциклопедияләр |
|---|
