Пешка (шахмат)

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Пешка (шахмат) latin yazuında])
Chess piece - White pawn.JPG Chess piece - Black pawn.JPG

Пешка (Җәяүле) (Юникод: ♙♟) — шахмат ташы, шахмат материалын үлчәү чарасы.

Шахмат фигуралары
Chess kdt45.svg Шаһ Chess klt45.svg
Chess qdt45.svg Вәзир Chess qlt45.svg
Chess rdt45.svg Тура Chess rlt45.svg
Chess bdt45.svg Фил Chess blt45.svg
Chess ndt45.svg Ат Chess nlt45.svg
Chess pdt45.svg Пешка Chess plt45.svg

Пешка эквивалентында башка фигураларның көчен үлчиләр (мәсәлән, бер җиңел фигура 3 пешкага, тура 5 пешкага тиң дип санала).

XVIII гасырда яшәгән француз шахматчысы Франсуа-Андре Филидор буенча, пешка — "шахмат партиясенең җаны". Пешкалар урнашу структурасы бөтен партиянең стратегик рәсемен билгели. Уен азагында, ягъни эндшпильдә, пешкаларның әһәмияте арта, бигрәк тә алгарак киткән һәм "үтәли йөрмәле" дип аталган пешкалар көчле була ("әверелү" кагыйдәсен кара).

Үзенең көчсезлеге аркасында пешка төшенчәсе метафорик мәгънәдә иерархиядәге түбән хәлне, ярдәмгә мохтаҗлыкны билгели. Мәсәлән, "Минем кулларымда ул бары пешка гына иде".

Пешка белән йөрү тәртибе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Chess zhor 26.png
Chess zver 26.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess pdd44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess xol44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess xxd44.png Chess xol44.png Chess xxd44.png
Chess d44.png Chess xxl44.png Chess xod44.png Chess xxl44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess pll44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess zver 26.png
Chess zhor 26.png
Пешка йөрүе
Chess zhor 26.png
Chess zver 26.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess pdl44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess xxd44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess pld44.png Chess xol44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess zver 26.png
Chess zhor 26.png
Узганда отып алу
Chess zhor 26.png
Chess zver 26.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess ndd44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess ndl44.png Chess rdd44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess pld44.png Chess qdl44.png Chess pdd44.png Chess pdl44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess kdl44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess bll44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess pll44.png Chess pld44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess kld44.png Chess l44.png
Chess zver 26.png
Chess zhor 26.png
Пешканы атка әверелү отышлырак, чөнки ул c6 һәм f7 шакмакларына "чәнечке" ясый.

Пешка үз алдындагы вертикаль буенча буш шакмакка йөри ала.

Беренче тапкыр йөргәндә пешка ике шакмакка алга йөри ала.

Пешка көндәш фигурасын алга таба чиктәш диагональ буенча отып ала ала.

Пешка беренче йөрүе белән ике кырга күчкәндә көндәшнең пешкасы һөҗүм иткән кыр аркылы узса, һөҗүм итүче пешка аны әйтерсең лә бер кырга гына күчкән кебек ота ала. Бу кагыйдәне пешканың ике кырга күчүенә җавап биреп кенә кулланып була. Кагыйдә “узганда отып алу” дип атала.

Әверелү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Үзенең башлангыч позициясенә карата каршы урнашкан горизонтальгә барып җиткән пешка уенчы теләге буенча үз төсендәге вәзиргә, турага, филгә яки атка алмаштырылырга тиеш. Бу — әверелү дип атала.

Тактада шундый ташларның барлыгы һәм саны мөһим түгел. Күпчелек очракларда пешканы вәзиргә алмаштыралар, чөнки ул иң көчле фигура. Әмма кайсыбер очракларда пешканы башка фигурага алмаштыру файдалырак та булырга мөмкин (“көчсез әверелү”). Мәсәлән, түбәндәге хәлләрдә:

  • Мат кую яки "чәнечке" (берьюлы берничә фигурага һөҗүм итү) ясар өчен пешканы кайвакыт атка әверелдерәләр.
  • Пат ясап куймас өчен яки, сирәк очракта, киресенчә — пат ясарга мөмкинлек тудырыр өчен, пешканы турага яисә филгә әверелдерәләр.

Пешка төрләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Пешкаларны үзара урнашуына карап түбәндәге төрләргә бүлеп була:

Изоляцияләнгән пешка — күрше вертикальләрдә үз төсендәге пешкалар булмаган пешка.

Үтәли йөрмәле пешка — үз алдындагы вертикаль кырларда көндәшләре булмаган пешка.

Якланган үтәли йөрмәле пешка — үз төсендәге башка пешкалар белән якланган үтәли йөрмәле пешка.

Ерагайган үтәли йөрмәле пешка — үз төсендәге башка пешкаларга караганда шахмат тактасының каршы ягында урнашкан үтәли йөрмәле пешка.

Бәйләнгән пешкалар — күрше вертикальләрдә урнашкан бер үк төстәге һәм бер-берсен яклый ала торган ике (яисә күбрәк) пешка.

Икеләнгән (өчләнгән) пешкалар — бер үк вертикальдә урнашкан бертөсле ике (өч) пешка.

Артта калган пешка — күрше вертикальләрдә урнашкан үз төсендәге башка пешкалар тарафыннан блокланган, ягъни үз алдындагы кырлар көндәш пешкалар һөҗүме астында булган пешка.

Chess zhor 26.png
Chess zver 26.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess pdd44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess kdl44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess pdd44.png Chess pdl44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess pll44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess pll44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess pld44.png Chess l44.png
Chess l44.png Chess d44.png Chess kll44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess pll44.png Chess d44.png
Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
Chess zver 26.png
Chess zhor 26.png
Пешка төрләре

Диаграммада:

Аклар:

Изоляцияләнгән пешка — d3.
Изоляцияләнгән, өчләнгән пешкалар — g2, g3, g4.
Үтәли йөрмәле пешка — g4.

Каралар:

Бәйләнгән пешкалар — b6, c5, d5.
Үтәли йөрмәле пешка — b6.