Рукмини

Рукмини (Санскрит телендә: रुक्मिणी, IAST: Rukmiṇī, туры мәгънәдә: 'балкучы') яки Рукмани ул Һинд дине Алиһәсе (мәхәббәт, тугърылык һәм мәрхәмәтлелек Алиһәсе) һәм Дварка патшасы Кришнаның хатыны. Ул Вишну хатыны Лакшми Алиһәсе аватары буларак тасвирлана.
Рукмини Видарбһа Патшалыгы принцессасы булган. Кришна Рукминины аның иртуганы Рукми оештырган Шишупалага кияүгә чыгуыннан яшереп үзенең теләге буенча алып киткән. Рукминига аеруча Дварка һәм Пандһапур гыйбадәтханәләрендә табыналар.

Этимология һәм эпитетлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рукмини сүзе Рукма сүзеннән барлыкка килгән, аның мәгънәсе 'ялтыраучы, балкый торган'.

Шри - Лакшми, Уңыш Алиһәсе
Мадһави - Мадһавның хатын-кыз шәкеле, Лакшми Алиһәсе
Ручиранана – Лотос чәчәге кебек сузылган матур йөзле берәү
Вайдарбһи – Видарбһа принцессасы
Бһаишми - Бһишмака кызы.
Видарбһа Радж Нандини - Видарбһа Раджья кызы.
Маанини Мани- Хатыннар арасында асыл таш яки иң олы мәхәббәт чыганагы.
Кришнатмика - Кришна җаны булган берәү.
Рамаа - Бик яхшы, Уңыш Алиһәсе
Витһоба - Рукмини Анасы.
Рахма/Лахма - Лакшми
Дваркешвари- Дварка Алиһәсе
Рукман - Бу исем астында аңа Һарьянада һәм Раджастханда мөрәҗәгать итәләр.
Лаадобаи- Кундинапури кешеләре аңа шул исем белән мөрәҗәгать итәләр, чөнки ул аның туу урыны.
Чирьяувана - Мәңге яшь булган берәү. Рукминига мәңге яшь булу алкышы Дваракага килүе вакытында кунакчыллыгы белән канәгать булган Риши Дурваса тарафыннан бирелгән булган.
Прадьюмна Джанани - Прадьюмна анасы
Шишупал яшоһантри - Маһабһаратамда искә алынганча, Шишупала Шри Кришна турында гына түгел, ә шулай ук Рукмини турында нәрсәдер начар әйтә башлаган, бу Шри Кришнаны ярсыткан һәм ул Шишупаланы ярсынып үтергән. Шуңа күрә Рукмини Шишупаланың үтерелүенең сәбәбе булып санала. Шулай итеп, "Шишупала яшоһантри" Рукмининың Сканда Пуранада исемнәр арасында.

Риваятьләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тууы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Гәрчә Җир патшасыннан туган булса да, аның Лакшми Алиһәсе инкарнациясе буларак торышы Пураник әдәбиятта тасвирланган:

"Лакшми Алиһәсе мәңге Ходай белән берләштерелегән. Рама белән, Шри Сита була, ул Кришна булганда Рукмини була. Нараянаның барлык экспансияләрендә Шри Нараянадан аерылып булмый торган." (Vishnu Purana 1.9.144)
"Курулар арасында каһарман, иң Олы Ходай үзе, Говинда, married King Бхишмака кызы Вайдарбһи Рукминига өйләнгән, ул Уңыш Алиһәсе [Шрийо маатрам]ның туры экспансиясе булган." (Bhagavata Purana 10.52.16)
"Dwaraka's citizens were overjoyed to see Krishna, the Lord of all opulence, united with Rukmini, the Goddess of fortune 'Rama'."(SB 10.54.60)
"Лакшми үз өлеше буларак Җирдә Рукмини буларак Бһишмака гаиләсендә туган." (Mahabharata Adi 67.156)
"Видарбһа патшасы Бһишмака тәкъвалы һәм изгелекле булган. Аның Рукма кебек яхшы угыллары булган. (Бһишмаканың) кызы, аларның сеңелләре Рукмини камил кыяфәтле булган. Ул Лакшми өлеше буларак туган булган һәм аның барлык алкышлы билгеләре булган. Ул Ходайның Рама буларак булуында Сита булган һәм Кришна буларак тууында Рукмини булган." (Padma Purana, Uttar Khand-Chapter Khand 247 & 248)
"Асылында Кришна булып, Рукмини матди табигатьнең нигезе (мула-пракрти) һәм Галәмне барлыкка китерүче. Ачылган белемгә нигезләнеп (шрути), Враджаның сорауларыннан килеп чыгып һәм Браһман белән бәйле булуга күрә, Кришнаның куәте (Рукмини) Браһмавадиннарда пранава белән идентификацияләнә."(Gopala Tapani Upanishad)
Парабраһма, Сваям-рупа Бһагаван Шри Кришнаның Враджа гопилар белән уеннары турында хикәяләргә бәйле Шрутиларда бу хакыйкать раслана (Gopala-tapani Upanisad 57). Аларны аерып булмый. Лакшми Вишнуның Шактисы (көч яки куәт) булган кебек шулай ук Рукмини Кришнаның көче.
Кришнаның хатыны Рукмини Сварупа-шакти (Мулапракрити), Кришнаның асыл көче (Кршнатмика) һәм ул Илаһи Дөньяның шактисы / Анасы (Джагаткатри).
Ул Видарбханың Каундиньяпурында туган (хәзерге көн Махараштрасы) һәм Видарбһа Патшалыгының принцессасы булып тора. Кундинапури белән хөкем сөргән көчле Бһишмака патшасының кызы. Ул мәхәббәт, тугърылык, каһарманлык һәм мәрхәмәтлелек Алиһәсе. Каундиньяпурда ул лаадли яки лаадобаи исеме астында мәгълүм.
Аруначал Прадешның Мишми халкы ышануы буенча - Ходай Кришнаның хатыны аларның кабиләләреннән булган.^[1] ‘Рукмини Һаран’ның уеннары һәм биюләре киң таралган. Ходай Кришна Рукминига өйләнергә рөхсәт итмәгән өчен Мишми халкыннан чәчләрен кисәргә сораган дигән риваять бар. Шуңа күрә Иду-Мишми халкы шулай ук "чуликата" (чули - чәч, kata- кисәргә) дип атала.^[2]

Кияүгә чыгуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рукмини Видарбһа патшасы Бһишмаканың кызы булган. Рукми беренче туган ир бала булган. Рукмини аның саф сеңлесе булган. Бһишмака Магадһа патшасы Джарасандһаның вассалы булган. Ул дәрәҗәләре, холкы, сокландыргыч булуы һәм бөеклеге турында күп ишеткән Кришнага гашыйк булган һәм аны юксынган. Шулай ук Шри Кришна даннары турында ишеткәч йөрәгендә Рукминины ярата башлаган. Кришна аның акыл саклау урыны, алкышлы билгеләре, үзенә тарту көче, матурлыгы, яхшы үзен тотышы турында белеп аны хатын булу өчен яраклы икәнен белгән һәм аңа өйләнергә теләгән. Ул шулай ук аның сваямварасына барган, әмма Рукмининың өлкән абыйсы Рукми, явыз патша Камсаның дусты булган ул патша Кришна тарафыннан үтерелгән булган һәм бу туйга каршы булган.
Рукмининың әти-әнисе Рукмининың Кришнага кияүгә чыгуын теләгән, әмма аның иртуганы Рукми моңа бик каршы булган. Рукми амбициоз принц булган һәм ул ярсулы Джарасандһаның ярсуын теләмәгән. Моның урынына ул аның дусты Чединың таҗ принцы һәм Кришнаның кузены Шишупалага кияүгә чыгуын теләгән. Шишупала шулай ук вассал һәм Джарасандһаның якыны булган һәм шулай итеп Рукминың шурадашы булган.
Бһишмака бирелгән әмма сөйләшүне ишеткән Рукмини курыккан булган һәм брахман, Сундананы шунда ук чакырырга булган, аңа ул ышанган һәм аны Кришнага хат җибәрергә сораган. Ул Кришнаны Видарбһага килергә һәм аны урларга сорган, бу аларның туганнары үтерелергә мөмкин сугыш булмасын өчен булган. Ул бу кан агызусыз ничек моны эшләргә мөмкин икәнен белергә теләгән, шул ук вакытта ул сарайның эчке бүлмәләрендә булганын исәпкә алып, әмма бу проблеманың чишелеше булып аның Гириджа Алиһәсе гыйбадәтханәсенә бару булган, ул гаилә Илаһы булган. Рукмини ул бу вакыйганы аңа дәгъва итү өчен куллансын дип сораган. Кришна Дваркада юллама алып, брахмана, Сунандага шулай дип әйткән "Рукмининың акылы игътибарны миндә тоткан кебек, минем акылым игътибары да анда. Мин хәттә төнлә йоклый алмыйм. Рукми көнче килеп туйны тыйганны беләм. Ул кыз үзен миңа гына багышлаган һәм аны матурлыгы җитешсез хасиятсез. Мин аны ул ярамаган патшаларны сугышта җиңгәннән соң монда китерермен, берәү учактан утны алган кебек. Шуннан соң ул шунда ук өлкән иртуганы Баларама артыннан җибәргән." Бхагавата Пуранадан бераз аерылып торган сөйләүдә, 15-енче гасыр Ассам телендә язучы драматург Шанкардэвның "Рукмини Һорон" пьесасында,^[3]^[4] шулай ук Уддһава Кришна белән кампаниясендә катнаша, моны түбәндәге юлларда күреп була "aahe xobhaxodo, zakeri kotha kohoisi, uhi Sri Krisna Uddhava xohite awoto, e awoto."^[5]

Шул ук вакытта Шишупала Рукмидан Кундинага (хәзерге көн Коунданьяпур) Амравати районы барып дәгъва кыла алуына шат булган. Джарасандһ бик үк ышанмыйча барлык вассалларын һәм шурадашларын җибәргән, чөнки ул Кришнаның килеп Рукминины урлавын белгән. Шул ук вакытта сарайда Рукмини киләсе туена әзерләнә иде. Брахман юлламасы килгән һәм Кришна аның соравын кабул иткән дип мәгълүм иткән. Ул гыйбадәтханәгә Ходай Шиваның хатыны Амбика Алиһәсенә иелүләрен тәкъдим итәр өчен барган. Ул чыккач, ул Кришнаны күргән һәм ул тиздән арбага аның белән качкан. Шишупала аларны күргәндә алар икесе арбада чыгып бара торган булганнар. Джарасандһаның барлык көчләре алар артыннан куа башлаганнар. Баларама аларның барысын да били торган булган һәм аларны тоткан, Рукми Кришна һәм Рукминины тота алган диярлек. Ул Кришнаны Бһадрод янында узган.^[6]

Кришна һәм Рукми көрәшкәннәр Кришнаның һичшиксез җиңү нәтиҗәсе белән. Рукми Рукминига кимсетүче сүзләр әйткән, шуның өчен Кришна аны үтерергә теләгән, Рукмими Кришнаның аякларына ауган һәм туганының тормышы сакланачагын сораган. Кришна һәрвакыттагыча юмарт булып риза булган, әмма җәза буларак Рукминың башын кырган һәм җибәргән.^[6] Сугышчы өчен күренеп торган җиңелү билгесеннән оят нәрсә булмаган. Рукми Гаудерада җиңелгәннән соң табынылган булган. Ул җиңелү һәм оят Ходае буларак мәгълүм булган.

Фольклор буенча Кришна Рукминины шул ук урында урлау һәм аңа өйләнүдән соң Мадһавпур Гһед авылына килгән. Шул вакыйганы искә алыр өчен Мадһавраи өчен гыйбадәтханә төзелгән. Бу вакыйганы Мадһавпурда искә алу өчен мәдәни ярминкәдә бу вакыйганы бәйрәм итәләр. Дваракада Кришна һәм Рукмини зур тантана һәм церемония белән рәхим иттеләр.

Балалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рукмини Патшабикәсенең беренче угылы Прадьюмна булган, аннан шулай ук Чарудешна, Судесна һәм көчле Чарудеха туган булган, шулай ук Сучару, Чаругупта, Бһадрачару, Чаручандра, Вичару һәм Чару, аларның унынчысы (SB 10.61.8–9) Прадьюмна Двараканың таҗ принцы булган.

Тулабһарам (үлчәүдә үлчәү)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кришнаның Рукмини белән сыны ул Сатьябһамадан өстенлеген мәхәббәт һәм тугърылыгы аша раслаган.

Бу хикәя Кришнаның тормышына карый торган төп язмаларда юк. Тулабһарам Рукмининың тормышында вакыйга, ул тыйнак тугъры булуның матди байлыктан кыйммәтрәк булуны ачыклый. Сатьябһама, Кришнаның башка патшабикәсе, Кришнаны яратуы һәм үзенең аның йөрәген тотуы белән горурлана. Башка яктан, Рукмини тугъры хатын һәм Ходаена тыйнак хезмәт итә. Аның тугърылыгы ул аның чын эчке матурлыгы. Бер яктан олы фикер иясе Нарада Дваракага килгән һәм сөйләшү барышында Кришна аңа карата күрсәткән мәхәббәт чын түгел һәм практик рәвештә Рукмини аның йөрәге чын контрольгә ия дип ишарә иткән. Моңа чыдый алмыйча Сатьябһама Нарадага моны исбатларга чакыру ясый. Нарада үз сүзләре белән аны ул Кришнаны иганә итеп Нарадага бирер өчен Врата (ритуал) кабул итәргә һәм Кришна үлчәмендә итеп алыштырырга тәкъдим итә. Нарада аны бу вратаны кабул итәргә ул бу Тулабһарамны башкарса аның Кришнага мәхәббәте күп мәртәбә артыр дип вәсвәсә кыла. Ул шулай ук аның эгосын аның байлыгы Кришнаның авырлыгына тиң түгел дип этәрә. Сатьябһаманың эгосы тиешенчә күтәрелеп ул Нарадага ул шуның кадәр байлык җыя ала һәм ул аның өчен Кришнаның авырлыгыннан арттыру бала уены дип әйткән. Нарада әгәр дә ул шулай эшләмәсә, Кришна аның ничек кирәк шулай эшли торган колы булачак дип кисәтеп куя.
Тиздән сәхнә врата өчен куела. Сатьябһама Кришнаны иганә итеп бирә, гәрчә башка хатыннар сораса да. Кришна һәрвакыт уңышсыз булган көтүче моңсуланып бу драмага буйсына. Кришнаны Нарадага биргәннән соң Сатьябһама зур үлчәүне куюны оештыра һәм алтын һәм асылташлар бирә. Аның бөтен булган нәрсәсе үлчәүгә куелган, әмма ул кыймылдамый. Нарада аны үрти башлый һәм ул җитәрлек алтын һәм бриллиантлар бирмәсәс, ул Кришнаны кол итеп башка берәүгә бирәчәк дип сөйли башлады. Сатьябһама ярсулы паникада горурлыгын йота һәм барлык башка хатыннарны зәркән әйберләрен бирергә ялвара. Алар Кришнаны яратып риза булалар, әмма ул да ярдәм итми. Кришна шуның барышында дәшмичә тора һәм Сатьябһаманың эгосының ачык яраларына тоз угандай Дварака патшасы хәзер берәр ришига кол булачак һәм кадерле хатыныннан аерылачак дип әйтә. Нарада Сатьябһамага Рукмини аны авыр хәлдән чыгара алачак дип тәкъдим иткән. Рукмини ире өчен дога белән керә һәм үлчәүгә (Тула) изге Туласиның бер яфрагын куя. Үлчәү шуның кадәр авыр була ки, зәркән ташларны алганнан соң да, үлчәү Туласи яфрагы ягында була.
Төрле текстларда башка юрамалар бар, мәсәлән, үлчәү ничек куелуы Рукмининың Тулси яфрагын куеп ул Сатьябһаманың байлыгыннан күбрәк булуы киң таралган ахыры була. Бу хикәяне еш Тулсиның әһәмиятен сөйләү өчен һәм Ходай теләсә нинди матди байлыктан бөегрәк икәннең әһәмиятен игълан итү өчен кабатлыйлар. ^[7]

Судама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рукмининың кияүгә чыкканнан соң тормышында тагын бер яхшы мәгълүм вакыйга булып ул Кришнаның балачак дусты Судама Дваркага килүе. Рукмини Судаманы рәхим иткән һәм аңа ашамлык биргән. Ул һәм Кришна аңа ул озак сәяхәттән соң ял иткәндә җилпәзә җилфердәткән. Бу Рукмини өчен хасиятле булган тугърылык бик превалент.

Үлем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кришнаның юкка чыгуыннан соң, Яду сугышыннан соң, Рукмини Джамбавати белән үзләре соңгы юлга озату утына менәләр.^[8]

Мирасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рукмини Алиһәсе Махараштра, Карнатака, Гоа һәм Андһра Прадеш штатларында Рахумай буларак табыныла - ул Ходай Виттһалның (Кришнаның рупасы) хатыны. Аның төп гыйбадәтханәсе Пандһарпур, Махараштрада.^[9]

In 1480 елда Рукмини Дэвиның хезмәтче юллама тапшыручы бу дөньяда Вадираджатиртһа буларак пәйда булган (1480–1600), ул Мадһвачарья традициясенең иң бөек изгесе. Ул 19 бүлекле 1240 шигырьдә Рукмини һәм Кришнага дан җырлый торган мәшһүр Рукминишавиджайя әсәрен тезгән.

Кантагар Гыйбадәтханәсе, күбрәк Кантаджи Гыйбадәтханәсе яки Кантагарда Кантаджев Гыйбадәтханәсе мәгълүм, ул Бангладешта, Динаҗпурда соң урта гасыр Һинду гыйбадәтханәсе. Кантаджев Гыйбадәтханәсе 18-енче гасырга карый торган иң мәһабәт дини биналарның берсе. Бу матур гыйбадәтханә Кришна һәм аның хатыны Рукминига багышланган, аны Маһараджа Пран Натһ төзегән, аның төзелеше безнең эраның 1704 елында башланган һәм аның улы Раджа Рамнатһ хөкем сөрүе вакытында 1722 елда тәмамланган. Ул Бангладешта иң бөек Built by Maharaja Pran Nath, its construction started in 1704 CE and ended in the reign of his son Raja Ramnath in 1722 CE. It boasts one of the greatest examples of терракотта архитектурасы белән мактана ала һәм аның тугыз шпиле булган, әмма алар барысы да 1897 елда булган җир тетрәве вакытында җимерелгән булган.
Рукмини Пауша Кришна Пакша аеның сигезенче көнендә туган дип ышаныла һәм бу көн Рукмини Джанмаштами буларак бәйрәм ителә.
Джаганнатһ Пурида ул Суварнлакшми яки Шридэви буларак табыныла, аның Ходай Джаганнатһ (Кришна) белән туе бәйрәм ителә. Аңа Һера Панчами бәйрәме багышланган.